เวทนาสงฺคหวณฺณนา

[3] ตตฺถาติ เตสุ ฉสุ สงฺคเหสุฯ สุขาทิเวทนานํ, ตํสหคตจิตฺตุปฺปาทานญฺจ วิภาควเสน สงฺคโห เวทนาสงฺคโหฯ ทุกฺขโต, สุขโต จ อญฺญา อทุกฺขมสุขา ม-การาคมวเสนฯ นนุ จ ‘‘ทฺเวมา, ภิกฺขเว, เวทนา สุขา ทุกฺขา’’ติ (สํ. นิ. 4.267) วจนโต ทฺเว เอว เวทนาติ? สจฺจํ, ตํ ปน อนวชฺชปกฺขิกํ อทุกฺขมสุขํ สุขเวทนายํ , สาวชฺชปกฺขิกญฺจ ทุกฺขเวทนายํ สงฺคเหตฺวา วุตฺตํฯ ยมฺปิ กตฺถจิ สุตฺเต ‘‘ยํ กิญฺจิ เวทยิตมิทเมตฺถ ทุกฺขสฺสา’’ติ (สํ. นิ. 4.259) วจนํ, ตํ สงฺขารทุกฺขตาย สพฺพเวทนานํ ทุกฺขสภาวตฺตา วุตฺตํฯ ยถาห – ‘‘สงฺขารานิจฺจตํ, อานนฺท, มยา สนฺธาย ภาสิตํ สงฺขารวิปริณามตญฺจ ยํ กิญฺจิเวทยิตมิทเมตฺถ ทุกฺขสฺสา’’ติ (สํ. นิ. 4.259; อิติวุ. อฏฺฐ. 52)ฯ ตสฺมา ติสฺโสเยว เวทนาติ ทฏฺฐพฺพาฯ เตนาห ภควา – ‘‘ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, เวทนา สุขา ทุกฺขา อทุกฺขมสุขา จา’’ติ (อิติวุ. 52-53; สํ. นิ. 4.249-251)ฯ เอวํ ติวิธาปิ ปเนตา อินฺทฺริยเทสนายํ ‘‘สุขินฺทฺริยํ ทุกฺขินฺทฺริยํ โสมนสฺสินฺทฺริยํ โทมนสฺสินฺทฺริยํ อุเปกฺขินฺทฺริย’’นฺติ (วิภ. 219) ปญฺจธา เทสิตาติ ตํวเสนเปตฺถ วิภาคํ ทสฺเสตุํ ‘‘สุขํ ทุกฺข’’นฺตฺยาทิ วุตฺตํฯ กายิกมานสิกสาตาสาตเภทโต หิ สุขํ ทุกฺขญฺจ ปจฺเจกํ ทฺวิธา วิภชิตฺวา ‘‘สุขินฺทฺริยํ โสมนสฺสินฺทฺริยํ ทุกฺขินฺทฺริยํ โทมนสฺสินฺทฺริย’’นฺติ (วิภ. 219) เทสิตา, อุเปกฺขา ปน เภทาภาวโต อุเปกฺขินฺทฺริยนฺติ เอกธาวฯ ยถา หิ สุขทุกฺขานิ อญฺญถา กายสฺส อนุคฺคหมุปฆาตญฺจ กโรนฺติ, อญฺญถา มนโส, เนวํ อุเปกฺขา, ตสฺมา สา เอกธาว เทสิตา, เตนาหุ โปราณา –

‘‘กายิกํ มานสํ ทุกฺขํ, สุขญฺโจเปกฺขเวทนา;

เอกํ มานสเมเวติ, ปญฺจธินฺทฺริยเภทโต’’ติฯ (ส. ส. 74);

ตตฺถ อิฏฺฐโผฏฺฐพฺพานุภวนลกฺขณํ สุขํฯ อนิฏฺฐโผฏฺฐพฺพานุภวนลกฺขณํ ทุกฺขํฯ สภาวโต, ปริกปฺปโต วา อิฏฺฐานุภวนลกฺขณํ โสมนสฺสํฯ ตถา อนิฏฺฐานุภวนลกฺขณํ โทมนสฺสํฯ มชฺฌตฺตานุภวนลกฺขณา อุเปกฺขาฯ

[5] จตุจตฺตาลีส ปจฺเจกํ โลกิยโลกุตฺตรเภเทน เอกาทสวิธตฺตาฯ

[7] เสสานีติ สุขทุกฺขโสมนสฺสโทมนสฺสสหคเตหิ อวเสสานิ อกุสลโต ฉ, อเหตุกโต จุทฺทส, กามาวจรโสภนโต ทฺวาทส, ปญฺจมชฺฌานิกานิ เตวีสาติ สพฺพานิปิ ปญฺจปญฺญาสฯ

เวทนาสงฺคหวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เหตุสงฺคหวณฺณนา

[10] โลภาทิเหตูนํ วิภาควเสน, ตํสมฺปยุตฺตวเสน จ สงฺคโห เหตุสงฺคโหฯ เหตโว นาม ฉพฺพิธา ภวนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ เหตุภาโว ปน เนสํ สมฺปยุตฺตานํ สุปฺปติฏฺฐิตภาวสาธนสงฺขาโต มูลภาโวฯ ลทฺธเหตุปจฺจยา หิ ธมฺมา วิรุฬฺหมูลา วิย ปาทปา ถิรา โหนฺติ, น อเหตุกา วิย ชลตเล เสวาลสทิสาฯ เอวญฺจ กตฺวา เอเต มูลสทิสตาย ‘‘มูลานี’’ติ จ วุจฺจนฺติฯ อปเร ปน ‘‘กุสลาทีนํ กุสลาทิภาวสาธนํ เหตุภาโว’’ติ วทนฺติ, เอวํ สติ เหตูนํ อตฺตโน กุสลาทิภาวสาธโน อญฺโญ เหตุ มคฺคิตพฺโพ สิยาฯ อถ เสสสมฺปยุตฺตเหตุปฏิพทฺโธ เตสํ กุสลาทิภาโว, เอวมฺปิ โมมูหจิตฺตสมฺปยุตฺตสฺส เหตุโน อกุสลภาโว อปฺปฏิพทฺโธ สิยาฯ อถ ตสฺส สภาวโต อกุสลภาโวปิ สิยา, เอวํ สติ เสสเหตูนมฺปิ สภาวโตว กุสลาทิภาโวติ เตสํ วิย สมฺปยุตฺตธมฺมานมฺปิ โส เหตุปฏิพทฺโธ น สิยาฯ ยทิ จ เหตุปฏิพทฺโธ กุสลาทิภาโว, ตทา อเหตุกานํ อพฺยากตภาโว น สิยาติ อลมตินิปฺปีฬเนนฯ กุสลาทิภาโว ปน กุสลากุสลานํ โยนิโสอโยนิโสมนสิการปฺปฏิพทฺโธฯ ยถาห – ‘‘โยนิโส, ภิกฺขเว, มนสิกโรโต อนุปฺปนฺนา เจว กุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตี’’ตฺยาทิ (อ. นิ. 1.67), อพฺยากตานํ ปน อพฺยากตภาโว นิรนุสยสนฺตานปฺปฏิพทฺโธ กมฺมปฺปฏิพทฺโธ อวิปากภาวปฺปฏิพทฺโธ จาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

[16] อิทานิ เหตูนํ ชาติเภทํ ทสฺเสตุํ ‘‘โลโภ โทโส จา’’ตฺยาทิ วุตฺตํฯ

เหตุสงฺคหวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กิจฺจสงฺคหวณฺณนา

[18] ปฏิสนฺธาทีนํ กิจฺจานํ วิภาควเสน, ตํกิจฺจวนฺตานญฺจ ปริจฺเฉทวเสน สงฺคโห กิจฺจสงฺคโหฯ ภวโต ภวสฺส ปฏิสนฺธานํ ปฏิสนฺธิกิจฺจํฯ อวิจฺเฉทปฺปวตฺติเหตุภาเวน ภวสฺส องฺคภาโว ภวงฺคกิจฺจํฯ อาวชฺชนกิจฺจาทีนิ เหฏฺฐา วุตฺตวจนตฺถานุสาเรน ยถารหํ โยเชตพฺพานิฯ อารมฺมเณ ตํตํกิจฺจสาธนวเสน อเนกกฺขตฺตุํ, เอกกฺขตฺตุํ วา ชวมานสฺส วิย ปวตฺติ ชวนกิจฺจํฯ ตํตํชวนคฺคหิตารมฺมณสฺส อารมฺมณกรณํ ตทารมฺมณกิจฺจํฯ นิพฺพตฺตภวโต ปริคฬฺหนํ จุติกิจฺจํฯ

[19] อิมานิ ปน กิจฺจานิ ฐานวเสน ปากฏานิ โหนฺตีติ ตํ ทานิ ปเภทโต ทสฺเสตุํ ‘‘ปฏิสนฺธี’’ตฺยาทิ วุตฺตํ, ตตฺถ ปฏิสนฺธิยา ฐานํ ปฏิสนฺธิฐานํฯ กามํ ปฏิสนฺธิวินิมุตฺตํ ฐานํ นาม นตฺถิ, สุขคฺคหณตฺถํ ปน ‘‘สิลาปุตฺตกสฺส สรีร’’นฺตฺยาทีสุ วิย อเภเทปิ เภทปริกปฺปนาติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอวํ เสเสสุปิฯ ทสฺสนาทีนํ ปญฺจนฺนํ วิญฺญาณานํ ฐานํ ปญฺจวิญฺญาณฐานํฯ อาทิ-สทฺเทน สมฺปฏิจฺฉนฐานาทีนํ สงฺคโหฯ