โสภนเจตสิกสมฺปโยคนยวณฺณนา

[29] โลกุตฺตรจิตฺเตสุ ปาทกชฺฌานาทิวเสน กทาจิ สมฺมาสงฺกปฺปวิรโห สิยา, น ปน วิรตีนํ อภาโว มคฺคสฺส กายทุจฺจริตาทีนํ สมุจฺเฉทวเสน, ผลสฺส จ ตทนุกูลวเสน ปวตฺตนโตติ วุตฺตํ ‘‘วิรติโย ปนา’’ตฺยาทิฯ สพฺพถาปีติ สพฺเพหิปิ ตํตํทุจฺจริตทุราชีวานํ วิธมนวสปฺปวตฺเตหิ อากาเรหิฯ น หิ เอตาสํ โลกิเยสุ วิย โลกุตฺตเรสุปิ มุสาวาทาทีนํ วิสุํ วิสุํ ปหานวเสน ปวตฺติ โหติ สพฺเพสเมว ทุจฺจริตทุราชีวานํ เตน เตน มคฺเคน เกสญฺจิ สพฺพโส, เกสญฺจิ อปายคมนียาทิอวตฺถาย ปหานวเสน เอกกฺขเณ สมุจฺฉินฺทนโตฯ นนุ จายมตฺโถ ‘‘เอกโตวา’’ติ อิมินาว สิทฺโธติ? ตํ น, ติสฺสนฺนํ เอกโตวุตฺติปริทีปนมตฺเตน จตุพฺพิธวจีทุจฺจริตาทีนํ ปฏิปกฺขาการปฺปวตฺติยา อทีปิตตฺตาฯ เกจิ ปน อิมมตฺถํ อสลฺลกฺเขตฺวาว ‘‘‘สพฺพถาปี’ติ อิทํ อติริตฺต’’นฺติ วทนฺติ, ตตฺถ เตสํ อญฺญาณเมว การณํฯ ‘‘นิยตา’’ติ อิมินาปิ โลกิเยสุ วิย กทาจิ สมฺภวํ นิวาเรติฯ ตถา เหตา โลกิเยสุ เยวาปนกวเสน เทสิตา, อิธ ปน สรูเปเนวฯ กามาวจรกุสเลสฺเววาติ อวธารเณน กามาวจรวิปากกิริเยสุ มหคฺคเตสุ จ สมฺภวํ นิวาเรติฯ ตถา เจว อุปริ วกฺขติฯ กทาจีติ มุสาวาทาทิเอเกกทุจฺจริเตหิ ปฏิวิรมณกาเลฯ กทาจิ อุปฺปชฺชนฺตาปิ น เอกโต อุปฺปชฺชนฺติ วีติกฺกมิตพฺพวตฺถุสงฺขาตานํ อตฺตโน อารมฺมณานํ สมฺภวาเปกฺขตฺตาติ วุตฺตํ ‘‘วิสุํ วิสุ’’นฺติฯ

[30] อปฺปนาปฺปตฺตานํ อปฺปมญฺญานํ น กทาจิ โสมนสฺสรหิตา ปวตฺติ อตฺถีติ ‘‘ปญฺจม…เป.… จิตฺเตสุ จา’’ติ วุตฺตํฯ วินีวรณาทิตาย มหตฺตํ คตานิ, มหนฺเตหิ วา ฌายีหิ คตานิ ปตฺตานีติ มหคฺคตานิฯ นานา หุตฺวาติ ภินฺนารมฺมณตฺตา อตฺตโน อารมฺมณภูตานํ ทุกฺขิตสุขิตสตฺตานํ อาปาถคมนาเปกฺขตาย วิสุํ วิสุํ หุตฺวาฯ เอตฺถาติ อิเมสุ กามาวจรกุสลจิตฺเตสุ, กรุณามุทิตาภาวนากาเล อปฺปนาวีถิโต ปุพฺเพ ปริจยวเสน อุเปกฺขาสหคตจิตฺเตหิปิ ปริกมฺมํ โหติ, ยถา ตํ ปคุณคนฺถํ สชฺฌายนฺตสฺส กทาจิ อญฺญวิหิตสฺสปิ สชฺฌายนํ, ยถา จ ปคุณวิปสฺสนาย สงฺขาเร สมฺมสนฺตสฺส กทาจิ ปริจยพเลน ญาณวิปฺปยุตฺตจิตฺเตหิปิ สมฺมสนนฺติ อุเปกฺขาสหคตกามาวจเรสุ กรุณามุทิตานํ อสมฺภววาโท เกจิวาโท กโตฯ อปฺปนาวีถิยํ ปน ตาสํ เอกนฺตโต โสมนสฺสสหคเตสฺเวว สมฺภโว ทฏฺฐพฺโพ ภินฺนชาติกสฺส วิย ภินฺนเวทนสฺสปิ อาเสวนปจฺจยาภาวโตฯ

[32] ตโย โสฬสจิตฺเตสูติ สมฺมาวาจาทโย ตโย ธมฺมา อฏฺฐโลกุตฺตรกามาวจรกุสลวเสน โสฬสจิตฺเตสุ ชายนฺติฯ

[33] เอวํ นิยตานิยตสมฺปโยควเสน วุตฺเตสุ อนิยตธมฺเม เอกโต ทสฺเสตฺวา เสสานํ นิยตภาวํ ทีเปตุํ ‘‘อิสฺสามจฺเฉรา’’ตฺยาทิ วุตฺตํฯ อิสฺสามจฺเฉรกุกฺกุจฺจวิรติกรุณาทโย นานา กทาจิ ชายนฺติ, มาโน จ กทาจิ ‘‘เสยฺโยหมสฺมี’’ตฺยาทิวสปฺปวตฺติยํ ชายติฯ ถินมิทฺธํ ตถา กทาจิ อกมฺมญฺญตาวสปฺปวตฺติยํ สห อญฺญมญฺญํ อวิปฺปโยคิวเสน ชายตีติ โยชนาฯ อถ วา มาโน จาติ เอตฺถ จ-สทฺทํ ‘‘สหา’’ติ เอตฺถาปิ โยเชตฺวา ถินมิทฺธํ ตถา กทาจิ สห จ สสงฺขาริกปฏิเฆ, ทิฏฺฐิคตวิปฺปยุตฺตสสงฺขาริเกสุ จ อิสฺสามจฺฉริยกุกฺกุจฺเจหิ, มาเนน จ สทฺธิํ, กทาจิ ตทิตรสสงฺขาริกจิตฺตสมฺปโยคกาเล, ตํสมฺปโยคกาเลปิ วา นานา จ ชายตีติ โยชนา ทฏฺฐพฺพาฯ อปเร ปน อาจริยา ‘‘มาโน จ ถินมิทฺธญฺจ ตถา กทาจิ นานา กทาจิ สห จ ชายตี’’ติ เอตฺตกเมว โยเชสุํฯ

[34] เสสาติ ยถาวุตฺเตหิ เอกาทสหิ อนิยเตหิ อิตเร เอกจตฺตาลีสฯ เกจิ ปน ‘‘ยถาวุตฺเตหิ อนิยตเยวาปนเกหิ เสสา นิยตเยวาปนกา’’ติ วณฺเณนฺติ, ตํ เตสํ มติมตฺตํ, อิธ เยวาปนกนาเมน เกสญฺจิ อนุทฺธฏตฺตาฯ เกวลญฺเหตฺถ นิยตานิยตวเสน จิตฺตุปฺปาเทสุ ยถารหํ ลพฺภมานเจตสิกมตฺตสนฺทสฺสนํ อาจริเยน กตํ, น เยวาปนกนาเมน เกจิ อุทฺธฏาติฯ

เอวํ ตาว ‘‘ผสฺสาทีสุ อยํ ธมฺโม เอตฺตเกสุ จิตฺเตสุ อุปลพฺภตี’’ติ จิตฺตปริจฺเฉทวเสน สมฺปโยคํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ‘‘อิมสฺมิํ จิตฺตุปฺปาเท เอตฺตกา เจตสิกา’’ติ เจตสิกราสิปริจฺเฉทวเสน สงฺคหํ ทสฺเสตุํ ‘‘สงฺคหญฺจา’’ตฺยาทิ วุตฺตํฯ

โสภนเจตสิกสมฺปโยคนยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สมฺปโยคนยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สงฺคหนยวณฺณนา

[35] ‘‘ฉตฺติํสา’’ตฺยาทิ ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํ ลพฺภมานกธมฺมวเสน คณนสงฺคโหฯ

[36] ปฐมชฺฌาเน นิยุตฺตานิ จิตฺตานิ, ตํ วา เอเตสํ อตฺถีติ ปฐมชฺฌานิกจิตฺตานิฯ อปฺปมญฺญานํ สตฺตารมฺมณตฺตา, โลกุตฺตรานญฺจ นิพฺพานารมฺมณตฺตา วุตฺตํ ‘‘อปฺปมญฺญาวชฺชิตา’’ติฯ ‘‘ตถา’’ติ อิมินา อญฺญสมานา, อปฺปมญฺญาวชฺชิตา โสภนเจตสิกา จ สงฺคหํ คจฺฉนฺตีติ อากฑฺฒติฯ อุเปกฺขาสหคตาติ วิตกฺกวิจารปีติสุขวชฺชา สุขฏฺฐานํ ปวิฏฺฐอุเปกฺขาย สหคตาฯ ปญฺจกชฺฌานวเสนาติ วิตกฺกวิจาเร วิสุํ วิสุํ อติกฺกมิตฺวา ภาเวนฺตสฺส นาติติกฺขญาณสฺส วเสน เทสิตสฺส ฌานปญฺจกสฺส วเสนฯ เต ปน เอกโต อติกฺกมิตฺวา ภาเวนฺตสฺส ติกฺขญาณสฺส วเสน เทสิตจตุกฺกชฺฌานวเสน ทุติยชฺฌานิเกสุ วิตกฺกวิจารวชฺชิตานํ สมฺภวโต จตุธา เอว สงฺคโห โหตีติ อธิปฺปาโยฯ

[37] เตตฺติํสทฺวยํ จตุตฺถปญฺจมชฺฌานจิตฺเตสุฯ

มหคฺคตจิตฺตสงฺคหนยวณฺณนา

[38] ตีสูติ กุสลวิปากกิริยวเสน ติวิเธสุ สีลวิสุทฺธิวเสน สุวิโสธิตกายวจีปโยคสฺส เกวลํ จิตฺตสมาธานมตฺเตน มหคฺคตชฺฌานานิ ปวตฺตนฺติ, น ปน กายวจีกมฺมานํ วิโสธนวเสน, นาปิ ทุจฺจริตทุราชีวานํ สมุจฺฉินฺทนปฏิปฺปสฺสมฺภนวเสนาติ วุตฺตํ ‘‘วิรติวชฺชิตา’’ติฯ ปจฺเจกเมวาติ วิสุํ วิสุํเยวฯ ปนฺนรสสูติ รูปาวจรวเสน ตีสุ, อารุปฺปวเสน ทฺวาทสสูติ ปนฺนรสสุฯ อปฺปมญฺญาโย น ลพฺภนฺตีติ เอตฺถ การณํ วุตฺตเมวฯ

มหคฺคตจิตฺตสงฺคหนยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ