เมนู

ทานวตฺถุวิสฺสชฺชนวเสน ปวตฺตกาเลปิ เจส วิสฺสชฺชิตพฺเพน เตน อตฺถิโกว ขิปิตพฺพอุสูนํ คหเณ อตฺถิโก อิสฺสาโส วิยฯ โสภเนสุ ตทิตเรสุ จ ปกาเรน กิณฺณา วิปฺปกิณฺณาติ ปกิณฺณกา

[4] โสภนาเปกฺขาย อิตเร, อิตราเปกฺขาย โสภนา จ อญฺเญ นาม, เตสํ สมานา น อุทฺธจฺจสทฺธาทโย วิย อกุสลาทิสภาวาเยวาติ อญฺญสมานา

อญฺญสมานเจตสิกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อกุสลเจตสิกวณฺณนา

[5] เอวํ ตาว สพฺพจิตฺตสาธารณวเสน, ปกิณฺณกวเสน จ โสภเนตรสภาเว เตรส ธมฺเม อุทฺทิสิตฺวา อิทานิ เหฏฺฐา จิตฺตวิภาเค นิทฺทิฏฺฐานุกฺกเมน อกุสลธมฺมปริยาปนฺเน ปฐมํ, ตโต โสภนธมฺมปริยาปนฺเน จ ทสฺเสตุํ ‘‘โมโห’’ตฺยาทิ วุตฺตํฯ อเหตุกา ปน อาเวณิกธมฺมา นตฺถีติ น เต วิสุํ วุตฺตาฯ อารมฺมเณ มุยฺหตีติ โมโห, อญฺญาณํ, โส อารมฺมณสภาวจฺฉาทนลกฺขโณฯ อารมฺมณคฺคหณวสปฺปวตฺโตปิ เหส ตสฺส ยถาสภาวปฺปฏิจฺฉาทนากอาเรเนว ปวตฺตติฯ น หิรียติ น ลชฺชตีติ อหิริโก, ปุคฺคโล, ธมฺมสมูโห วาฯ อหิริกสฺส ภาโว อหิริกฺกํ, ตเทว อหิริกํฯ น โอตฺตปฺปตีติ อโนตฺตปฺปํฯ ตตฺถ คูถโต คามสูกโร วิย กายทุจฺจริตาทิโต อชิคุจฺฉนลกฺขณํ อหิริกํ, อคฺคิโต สลโภ วิย ตโต อนุตฺตาสลกฺขณํ อโนตฺตปฺปํฯ เตนาหุ โปราณา –

‘‘ชิคุจฺฉติ นาหิริโก, ปาปา คูถาว สูกโร;

น ภายติ อโนตฺตปฺปี, สลโภ วิย ปาวกา’’ติฯ

อุทฺธตสฺส ภาโว อุทฺธจฺจํ, ตํ จิตฺตสฺส อวูปสมลกฺขณํ ปาสาณาภิฆาตสมุทฺธตภสฺมํ วิยฯ ลุพฺภตีติ โลโภ, โส อารมฺมเณ อภิสงฺคลกฺขโณ มกฺกฏาเลโป วิยฯ จิตฺตสฺส อาลมฺพิตุกามตามตฺตํ ฉนฺโท, โลโภ ตตฺถ อภิคิชฺฌนนฺติ อยเมเตสํ วิเสโสฯ ‘‘อิทเมว สจฺจํ, โมฆมญฺญ’’นฺติ มิจฺฉาภินิเวสลกฺขณา ทิฏฺฐิฯ ญาณญฺหิ อารมฺมณํ ยถาสภาวโต ชานาติ, ทิฏฺฐิ ยถาสภาวํ วิชหิตฺวา อยาถาวโต คณฺหาตีติ อยเมเตสํ วิเสโสฯ ‘‘เสยฺโยหมสฺมี’’ตฺยาทินา มญฺญตีติ มาโน, โส อุณฺณติลกฺขโณฯ ตถา เหส ‘‘เกตุกมฺยตาปจฺจุปฏฺฐาโน’’ติ (ธ. ส. อฏฺฐ. 400) วุตฺโตฯ ทุสฺสตีติ โทโส, โส จณฺฑิกฺกลกฺขโณ ปหฏาสีวิโส วิย, อิสฺสตีติ อิสฺสา, สา ปรสมฺปตฺติอุสูยนลกฺขณาฯ มจฺฉรสฺส ภาโว มจฺฉริยํ, ‘‘มา อิทํ อจฺฉริยํ อญฺเญสํ โหตุ, มยฺหเมว โหตู’’ติ ปวตฺตํ วา มจฺฉริยํ, ตํ อตฺตสมฺปตฺตินิคูหนลกฺขณํฯ กุจฺฉิตํ กตนฺติ กุกตํฯ กตากตทุจฺจริตสุจริตํฯ อกตมฺปิ หิ กุกต’’นฺติ โวหรนฺติ ‘‘ยํ มยา อกตํฯ ตํ กุกต’’นฺติฯ อิธ ปน กตากตํ อารพฺภ อุปฺปนฺโน วิปฺปฏิสารจิตฺตุปฺปาโท กุกตํ, ตสฺส ภาโว กุกฺกุจฺจํ, ตํ กตากตทุจฺจริตสุจริตานุโสจนลกฺขณํฯ ถินนํ ถินํ, อนุสฺสาหนาวสํสีทนวเสน สํหตภาโวฯ มิทฺธนํ มิทฺธํ, วิคตสามตฺถิยตา, อสตฺติวิฆาโต วา, ตตฺถ ถินํ จิตฺตสฺส อกมฺมญฺญตาลกฺขณํ, มิทฺธํ เวทนาทิกฺขนฺธตฺตยสฺสาติ อยเมเตสํ วิเสโสฯ ตถา หิ ปาฬิยํ (ธ. ส. 1162-1163) ‘‘ตตฺถ กตมํ ถินํ? ยา จิตฺตสฺส อกลฺลตา อกมฺมญฺญตาฯ ตตฺถ กตมํ มิทฺธํ? ยา กายสฺส อกลฺลตา อกมฺมญฺญตา’’ตฺยาทินา อิเมสํ นิทฺเทโส ปวตฺโตฯ

นนุ จ ‘‘กายสฺสา’’ติ วจนโต รูปกายสฺสปิ อกมฺมญฺญตา มิทฺธนฺติ ตสฺส รูปภาโวปิ อาปชฺชตีติ? นาปชฺชติ, ตตฺถ ตตฺถ อาจริเยหิ อานีตการณวเสเนวสฺส ปฏิกฺขิตฺตตฺตาฯ ตถา หิ มิทฺธวาทิมตปฺปฏิกฺเขปนตฺถํ เตสํ วาทนิกฺเขปปุพฺพกํ อฏฺฐกถาทีสุ พหุธา วิตฺถาเรนฺติ อาจริยาฯ อยํ ปเนตฺถ สงฺคโห –

‘‘เกจิ มิทฺธมฺปิ รูปนฺติ, วทนฺเตตํ น ยุชฺชติ;

ปหาตพฺเพสุ วุตฺตตฺตา, กามจฺฉนฺทาทโย วิยฯ

‘‘ปหาตพฺเพสุ อกฺขาต-เมตํ นีวรเณสุ หิ;

รูปนฺตุ น ปหาตพฺพ-มกฺขาตํ ทสฺสนาทินาฯ

‘‘‘น ตุมฺหํ ภิกฺขเว รูปํ, ปชเหถา’ติ ปาฐโต;

ปเหยฺยภาวเลโสปิ, ยตฺถ รูปสฺส ทิสฺสติฯ

‘‘ตตฺถ ตพฺพิสยจฺฉนฺท-ราคหานิ ปกาสิตา;

วุตฺตญฺหิ ตตฺถ โย ฉนฺท-ราคกฺเขโปติอาทิกํฯ

‘‘รูปารูเปสุ มิทฺเธสุ, อรูปํ ตตฺถ เทสิตํ;

อิติ เจ นตฺถิ ตํ ตตฺถ, อวิเสเสน ปาฐโตฯ

‘‘สกฺกา หิ อนุมาตุํ ยํ, มิทฺธํ รูปนฺติ จินฺติตํ;

ตมฺปิ นีวรณํ มิทฺธ-ภาวโต อิตรํ วิยฯ

‘‘สมฺปโยคาภิธานา จ, น ตํ รูปนฺติ นิจฺฉโย;

อรูปีนญฺหิ ขนฺธานํ, สมฺปโยโค ปวุจฺจติฯ

‘‘ตถารุปฺเป สมุปฺปตฺติ, ปาฐโต นตฺถิ รูปตา;

นิทฺทา ขีณาสวานนฺตุ, กายเคลญฺญโต สิยา’’ติฯ

อกุสลเจตสิกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

โสภนเจตสิกวณฺณนา

[6] สทฺทหตีติ สทฺธา, พุทฺธาทีสุ ปสาโท, สา สมฺปยุตฺตธมฺมานํ ปสาทนลกฺขณา อุทกปฺปสาทกมณิ วิยฯ สรณํ สติ, อสมฺโมโส, สา สมฺปยุตฺตธมฺมานํ สารณลกฺขณาฯ หิรียติ กายทุจฺจริตาทีหิ ชิคุจฺฉตีติ หิรี, สา ปาปโต ชิคุจฺฉนลกฺขณาฯ โอตฺตปฺปตีติ โอตฺตปฺปํ, ตํ ปาปโต อุตฺตาสลกฺขณํฯ อตฺตคารววเสน ปาปโต ชิคุจฺฉนโต กุลวธู วิย หิรี, ปรคารววเสน ปาปโต อุตฺตาสนโต เวสิยา วิย โอตฺตปฺปํฯ โลภปฺปฏิปกฺโข อโลโภ, โส อารมฺมเณ จิตฺตสฺส อลคฺคตาลกฺขโณ มุตฺตภิกฺขุ วิยฯ โทสปฺปฏิปกฺโข อโทโส, โส อจณฺฑิกฺกลกฺขโณ อนุกูลมิตฺโต วิยฯ เตสุ ธมฺเมสุ มชฺฌตฺตตา ตตฺรมชฺฌตฺตตา, สา จิตฺตเจตสิกานํ อชฺฌุเปกฺขนลกฺขณา สมปฺปวตฺตานํ อสฺสานํ อชฺฌุเปกฺขโก สารถิ วิยฯ

กายสฺส ปสฺสมฺภนํ กายปฺปสฺสทฺธิฯ จิตฺตสฺส ปสฺสมฺภนํ จิตฺตปฺปสฺสทฺธิฯ อุโภปิ เจตา กายจิตฺตทรถวูปสมลกฺขณาฯ กายสฺส ลหุภาโว กายลหุตาฯ ตถา จิตฺตลหุตาฯ ตา กายจิตฺตครุภาววูปสมลกฺขณาฯ กายสฺส มุทุภาโว กายมุทุตาฯ ตถา จิตฺตมุทุตาฯ ตา กายจิตฺตถทฺธภาววูปสมลกฺขณาฯ กมฺมนิ สาธุ กมฺมญฺญํ, ตสฺส ภาโว กมฺมญฺญตา, กายสฺส กมฺมญฺญตา กายกมฺมญฺญตาฯ ตถา จิตฺตกมฺมญฺญตาฯ ตา กายจิตฺตอกมฺมญฺญภาววูปสมลกฺขณาฯ ปคุณสฺส ภาโว ปาคุญฺญํ, ตเทว ปาคุญฺญตา, กายสฺส ปาคุญฺญตา กายปาคุญฺญตาฯ ตถา จิตฺตปาคุญฺญตาฯ ตา กายจิตฺตานํ เคลญฺญวูปสมลกฺขณาฯ กายสฺส อุชุกภาโว กายุชุกตาฯ ตถา จิตฺตุชุกตาฯ ตา กายจิตฺตานํ อชฺชวลกฺขณาฯ ยถากฺกมํ ปเนตา กายจิตฺตานํ สารมฺภาทิกรธาตุกฺโขภปฏิปกฺขปจฺจยสมุฏฺฐานา, กาโยติ เจตฺถ เวทนาทิกฺขนฺธตฺตยสฺส คหณํฯ