กงฺขาถินุณฺณตี ทส;
โลกนาสยุเคเนเต,
กิเลสา จิตฺตกฺเลสโตฯ
[112]
โลภโทสมูหมาน-ทิฏฺฐิกงฺขิสฺสมจฺฉรา;
สํโยชนานิ ทิฏฺเฐชา, ภิตฺวา พนฺธนโต ทุธาฯ
[113]
ตานิ โมหุทฺธวํมานกงฺขาโทเสชทิฏฺฐิโย;
ทุธาทิฏฺฐิ ติธา โลภํ, ภิตฺวา สุตฺเต ทสีริตาฯ
[114]
ทิฏฺฐิโลภมูหมานโทสกงฺขา ตหิํ ทุธา;
กตฺวา โลภมิเม สตฺตานุสยา สมุทีริตาฯ
[115]
ทิฏฺฐิ เอว ปรามาโส, เญยฺโย เอวํ สมาสโต;
อตฺโถ สงฺขารกฺขนฺธสฺส, วุตฺโต วุตฺตานุสารโตฯ
อิติ สจฺจสงฺเขเป ขนฺธตฺตยสงฺเขโป นาม
ทุติโย ปริจฺเฉโทฯ
3. ตติโย ปริจฺเฉโท
จิตฺตปวตฺติปริทีปโน
[116]
จิตฺตํ วิสยคฺคาหํ ตํ, ปากาปากทโต ทุธา;
กุสลากุสลํ ปุพฺพํ, ปรมพฺยากตํ มตํฯ
[117]
กุสลํ ตตฺถ กามาทิภูมิโต จตุธา สิยา;
อฏฺฐ ปญฺจ จตฺตาริ จ, จตฺตาริ กมโต กถํฯ
[118]
โสมนสฺสมติยุตฺตมสงฺขารมนเมกํ;
สสงฺขารมนญฺเจกํ, ตถา หีนมติทฺวยํฯ
[119]
ตโถเปกฺขามติยุตฺตํ, มติหีนนฺติ อฏฺฐธา;
กามาวจรปุญฺเญตฺถ, ภิชฺชเต เวทนาทิโตฯ
[120]
ทานํ สีลญฺจ ภาวนา, ปตฺติทานานุโมทนา;
เวยฺยาวจฺจาปจายญฺจ, เทสนา สุติ ทิฏฺฐิชุฯ
[121]
เอเตสฺเวกมยํ หุตฺวา, วตฺถุํ นิสฺสาย วา น วา;
ทฺวารหีนาทิโยนีนํ, คติยาทิปฺปเภทวาฯ
[122]
ติกาลิกปริตฺตาทิโคจเรสฺเวกมาทิย;
อุเทติ กาลมุตฺตํ วา, มติหีนํ วินามลํฯ
[123]
ฉโคจเรสุ รูปาทิปญฺจกํ ปญฺจ โคจรา;
เสสํ รูปมรูปญฺจ, ปญฺญตฺติ ฉฏฺฐโคจโรฯ
[124]
ญาณยุตฺตวรํ ตตฺถ, ทตฺวา สนฺธิํ ติเหตุกํ;
ปจฺฉา ปจฺจติ ปากานํ, ปวตฺเต อฏฺฐเก ทุเวฯ
[125]
เตสุเยว นิหีนํ ตุ, ทตฺวา สนฺธิํ ทุเหตุกํ;
เทติ ทฺวาทส ปาเก จ, ปวตฺเต ธียุตํ วินาฯ
[126]
เอวํ ธีหีนมุกฺกฏฺฐํ, สนฺธิยญฺจ ปวตฺติยํ;
หีนํ ปนุภยตฺถาปิ, เหตุหีเนว ปจฺจติฯ
[127]
กามสุคติยํเยว, ภวโภคททํ อิทํ;
รูปาปาเย ปวตฺเตว, ปจฺจเต อนุรูปโตฯ
[128]
วิตกฺกจารปีตีหิ, สุเขกคฺคยุตํ มนํ;
อาทิ จาราทิปีตาทิสุขาทีหิ ปรํ ตยํฯ
[129]
อุเปกฺเขกคฺคตายนฺตมารุปฺปญฺเจวมงฺคโต ;
ปญฺจธา รูปปุญฺญํ ตุ, โหตารมฺมณโต ปนฯ
[130]
อาทิสฺสาสุภมนฺตสฺสุ-
เปกฺขา เมตฺตาทโย ตโย;
อาโท จตุนฺนํ ปญฺจนฺนํ,
สสฺสาสกสิณานิ ตุฯ
[131]
นภตมฺมนตสฺสุญฺญตจฺจิตฺตจตุโคจเร;
กเมนาติกฺกมารุปฺปปุญฺญํ โหติ จตุพฺพิธํฯ
[132]
อมลํ สนฺติมารพฺภ, โหติ ตํ มคฺคโยคโต;
จตุธา ปาทกชฺฌานเภทโต ปุน วีสติฯ
[133]
ทิฏฺฐิกงฺขานุทํ อาทิ, กามโทสตนูกรํ;
ปรํ ปรํ ตทุจฺเฉที, อนฺตํ เสสกนาสกํฯ
[134]
เอวํ ภูมิตฺตยํ ปุญฺญํ, ภาวนามยเมตฺถ หิ;
ปฐมํ วตฺถุํ นิสฺสาย, ทุติยํ อุภเยนปิฯ
[135]
ตติเย อาทิ นิสฺสาย,
เสสา นิสฺสาย วา น วา;
โหนฺติ อาทิทฺวยํ ตตฺถ,
สาเธติ สกภูภวํฯ
[136]
สาเธตานุตฺตรํ สนฺติํ, อภิญฺญา ปนิเธว ตุ;
ฌานูทยผลตฺตา น, ผลทานาปิ สมฺภวาฯ
[137]
นาญฺญภูผลทํ กมฺมํ, รูปปากสฺส โคจโร;
สกมฺมโคจโรเยว, น จญฺโญยมสมฺภโวฯ
[138]
ปาปํ กามิกเมเวกํ, เหตุโต ตํ ทฺวิธา ปุน;
มูลโต ติวิธํ โลภ-โทสโมหวสา สิยาฯ
[139]
โสมนสฺสกุทิฏฺฐีหิ , ยุตฺตเมกมสงฺขรํ;
สสงฺขารมนญฺเจกํ, หีนทิฏฺฐิทฺวยํ ตถาฯ
[140]
อุเปกฺขาทิฏฺฐิยุตฺตมฺปิ, ตถา ทิฏฺฐิวิยุตฺตกํ;
เวทนาทิฏฺฐิอาทีหิ, โลภมูเลวมฏฺฐธาฯ
[141]
สทุกฺขโทสาสงฺขารํ, อิตรํ โทสมูลกํ;
โมหมูลมฺปิ โสเปกฺขํ, กงฺขุทฺธจฺจยุตํ ทฺวิธาฯ
[142]
ตตฺถ โทสทฺวยํ วตฺถุํ, นิสฺสาเยวิตเร ปน;
นิสฺสาย วา น วา โหนฺติ, วธาทิสหิตา กถํฯ
[143]
ผรุสฺสวธพฺยาปาทา, สโทเสน สโลภโต;
กุทิฏฺฐิเมถุนาภิชฺฌา, เสสา กมฺมปถา ทฺวิภิฯ
[144]
สนฺธิํ จตูสฺวปาเยสุ, เทติ สพฺพตฺถ วุตฺติยํ;
ปจฺจเต โคจรํ ตสฺส, สกลํ อมลํ วินาฯ
[145]
อพฺยากตํ ทฺวิธา ปาก-กฺริยา ตตฺถาทิ ภูมิโต;
จตุธา กามปาเกตฺถ, ปุญฺญปากาทิโต ทุธาฯ
[146]
ปุญฺญปากา ทฺวิธาเหตุ-สเหตูติ ทฺวิรฏฺฐกา;
อเหตู ปญฺจ ญาณานิ, คหณํ ตีรณา อุโภฯ
[147]
กายญาณํ สุขี ตตฺถ, โสมนสฺสาทิ ตีรณํ;
โสเปกฺขานิ ฉ เสสานิ, สปุญฺญํว สเหตุกํฯ
[148]
เกวลํ สนฺธิภวงฺค-ตทาลมฺพจุติพฺพสา;
ชายเต เสสเมตสฺส, ปุพฺเพ วุตฺตนยา นเยฯ
[149]
มนุสฺสวินิปาตีนํ, สนฺธาทิ อนฺตตีรณํ;
โหติ อญฺเญน กมฺเมน, สเหตุปิ อเหตุนํฯ
[150]
ปาปชา ปุญฺญชาเหตุ-สมา ตีรํ วินาทิกํ;
สทุกฺขํ กายวิญฺญาณํ, อนิฏฺฐารมฺมณา อิเมฯ
[151]
เต สาตโคจรา เตสุ, ทฺวิฏฺฐานํ อาทิตีรณํ;
ปญฺจฏฺฐานาปรา ทฺเว เต, ปริตฺตวิสยาขิลาฯ
[152]
สมฺปฏิจฺฉทฺวิปญฺจนฺนํ, ปญฺจ รูปาทโย ตหิํ;
ปจฺจุปฺปนฺนาว เสสานํ, ปากานํ ฉ ติกาลิกาฯ
[153]
รูปารูปวิปากานํ, สพฺพโส สทิสํ วเท;
สกปุญฺเญน สนฺธาทิ-สกิจฺจตฺตยตํ วินาฯ
[154]
สมานุตฺตรปากาปิ, สกปุญฺเญน สพฺพโส;
หิตฺวา โมกฺขมุขํ ตํ หิ, ทฺวิธา มคฺเค ติธา ผเลฯ
[155]
กฺริยา ติธามลาภาวา,
ภูมิโต ตตฺถ กามิกา;
ทฺวิธา เหตุสเหตูติ,
ติธาเหตุ ตหิํ กถํฯ
[156]
อาวชฺชหสิตาวชฺชา , โสเปกฺขสุขุเปกฺขวา;
ปญฺจฉกามาวจรา, สกลารมฺมณา จ เตฯ
[157]
สเหตุรูปรูปา จ, สกปญฺญํวารหโต;
วุตฺติยา น ผเล ปุปฺผํ, ยถา ฉินฺนลตา ผลํฯ
[158]
อนาเสวนยาวชฺช-ทฺวยํ ปุถุชฺชนสฺส หิ;
น ผเล วตฺตมานมฺปิ, โมฆปุปฺผํ ผลํ ยถาฯ
[159]
ติสตฺต ทฺวิฉ ฉตฺติํส, จตุปญฺจ ยถากฺกมํ;
ปุญฺญํ ปาปํ ผลํ กฺริยา, เอกูนนวุตีวิธํฯ
[160]
สนฺธิ ภวงฺคมาวชฺชํ, ทสฺสนาทิกปญฺจกํ;
คหตีรณโวฏฺฐพฺพ-ชวตคฺโคจรํ จุติฯ
[161]
อิติ เอสํ ทฺวิสตฺตนฺนํ, กิจฺจวุตฺติวสาธุนา;
จิตฺตปฺปวตฺติ ฉทฺวาเร, สงฺเขปา วุจฺจเต กถํฯ
[162]
กาเม สราคินํ กมฺม-นิมิตฺตาทิ จุติกฺขเณ;
ขายเต มนโสเยว, เสสานํ กมฺมโคจโรฯ
[163]
อุปฏฺฐิตํ ตมารพฺภ, ปญฺจวารํ ชโว ภเว;
ตทาลมฺพํ ตโต ตมฺหา, จุติ โหติ ชเวหิ วาฯ
[164]
อวิชฺชาตณฺหาสงฺขาร-สหเชหิ อปายินํ;
วิสยาทีนวจฺฉาทิ-นมนกฺขิปเกหิ ตุฯ
[165]
อปฺปหีเนหิ เสสานํ, ฉาทนํ นมนมฺปิ จ;
ขิปกา ปน สงฺขารา, กุสลาว ภวนฺติหฯ
[166]
กิจฺจตฺตเย กเต เอวํ, กมฺมทีปิตโคจเร;
ตชฺชํ วตฺถุํ สหุปฺปนฺนํ, นิสฺสาย วา น วา ตหิํฯ
[167]
ตชฺชา สนฺธิ สิยา หิตฺวา, อนฺตรตฺตํ ภวนฺตเร;
อนฺตรตฺตํ วินา ทูเร, ปฏิสนฺธิ กถํ ภเวฯ
[168]
อิเหว กมฺมตณฺหาทิ-เหตุโต ปุพฺพจิตฺตโต;
จิตฺตํ ทูเร สิยา ทีป-ปฏิโฆสาทิกํ ยถาฯ
[169]
นาสญฺญา จวมานสฺส, นิมิตฺตํ น จุตี จ ยํ;
อุทฺธํ สนฺธินิมิตฺตํ กิํ, ปจฺจโยปิ กนนฺตโรฯ
[170]
ปุพฺพภเว จุติ ทานิ, กาเม ชายนสนฺธิยา;
อญฺญจิตฺตนฺตราภาวา, โหตานนฺตรการณํฯ
[171]
ภวนฺตรกตํ กมฺมํ, ยโมกาสํ ลเภ ตโต;
โหติ สา สนฺธิ เตเนว, อุปฏฺฐาปิตโคจเรฯ
[172]
ยสฺมา จิตฺตวิราคตฺตํ, กาตุํ นาสกฺขิ สพฺพโส;
ตสฺมา สานุสยสฺเสว, ปุนุปฺปตฺติ สิยา ภเวฯ
[173]
ปญฺจทฺวาเร สิยา สนฺธิ, วินา กมฺมํ ทฺวิโคจเร;
ภวสนฺธานโต สนฺธิ, ภวงฺคํ ตํ ตทงฺคโตฯ
[174]
ตเมวนฺเต จุติ ตสฺมิํ, โคจเร จวเนน ตุ;
เอกสนฺตติยา เอวํ, อุปฺปตฺติฏฺฐิติเภทกาฯ
[175]
อถญฺญารมฺมณาปาถ-คเต จิตฺตนฺตรสฺส หิ;
เหตุสงฺขฺยํ ภวงฺคสฺส, ทฺวิกฺขตฺตุํ จลนํ ภเวฯ
[176]
ฆฏฺฏิเต อญฺญวตฺถุมฺหิ, อญฺญนิสฺสิตกมฺปนํ;
เอกาพทฺเธน โหตีติ, สกฺขโรปมยา วเทฯ
[177]
มโนธาตุกฺริยาวชฺชํ, ตโต โหติ สกิํ ภเว;
ทสฺสนาทิ สกทฺวาร-โคจโร คหณํ ตโตฯ
[178]
สนฺตีรณํ ตโต ตมฺหา, โวฏฺฐพฺพญฺจ สกิํ ตโต;
สตฺตกฺขตฺตุํ ชโว กาเม, ตมฺหา ตทนุรูปโตฯ
[179]
ตทาลมฺพทฺวิกํ ตมฺหา, ภวงฺคํติมหนฺตริ;
ชวา มหนฺเต โวฏฺฐพฺพา, ปริตฺเต นิตเร มนํฯ
[180]
โวฏฺฐพฺพสฺส ปริตฺเต ตุ, ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ ชโว วิย;
วทนฺติ วุตฺติํ ตํ ปาเฐ, อนาเสวนโต น หิฯ
[181]
นิยโมปิธ จิตฺตสฺส, กมฺมาทินิยโม วิย;
เญยฺโย อมฺโพปมาทีหิ, ทสฺเสตฺวา ตํ สุทีปเยฯ
[182]
มโนทฺวาเรตราวชฺชํ , ภวงฺคมฺหา สิยา ตโต;
ชโวกาเม วิภูเต ตุ, กามวฺเห วิสเย ตโตฯ
[183]
กามีนํ ตุ ตทาลมฺพํ, ภวงฺคํ ตุ ตโต สิยา;
อวิภูเต ปริตฺเต จ, ภวงฺคํ ชวโต ภเวฯ
[184]
อวิภูเต วิภูเต จ, ปริตฺเต อปริตฺตเก;
ชวาเยว ภวงฺคํ ตุ, พฺรหฺมานํ จตุโคจเรฯ
[185]
มหคฺคตํ ปนารพฺภ, ชวิเต โทสสํยุเต;
วิรุทฺธตฺตา ภวงฺคํ น, กิํ สิยา สุขสนฺธิโนฯ
[186]
อุเปกฺขาตีรณํ โหติ, ปริตฺเตนาวชฺชํ กถํฯ
นิยโม น วินาวชฺชํ, มคฺคโต ผลสมฺภวาฯ
[187]
มหคฺคตามลา สพฺเพ, ชวา โคตฺรภุโต สิยุํ;
นิโรธา จ ผลุปฺปตฺติ, ภวงฺคํ ชวนาทิโตฯ
[188]
สเหตุสาสวา ปากา, ตีรณา ทฺเว จุเปกฺขกา;
อิเม สนฺธิ ภวงฺคา จ, จุติ เจกูนวีสติฯ
[189]
ทฺเว ทฺเว อาวชฺชนาทีนิ, คหณนฺตานิ ตีณิ ตุ;
สนฺตีรณานิ เอกํว, โวฏฺฐพฺพมิตินามกํฯ
[190]
อฏฺฐ กามมหาปากา, ตีณิ สนฺตีรณานิ จ;
เอกาทส ภวนฺเตเต, ตทารมฺมณนามกาฯ
[191]
กุสลากุสลํ สพฺพํ, กฺริยา จาวชฺชวชฺชิตา;
ผลานิ ปญฺจปญฺญาส, ชวนานิ ภวนฺติเมฯ
อิติ สจฺจสงฺเขเป จิตฺตปวตฺติปริทีปโน นาม
ตติโย ปริจฺเฉโทฯ
4. จตุตฺโถ ปริจฺเฉโท