ตโตว ตตฺถ มชฺฌตฺโต, นนฺทิราควินิสฺสโฏ;
อตฺตตฺตนิยภาเวน, สงฺขาเรสฺวชฺฌุเปกฺขติฯ
[1014]
สงฺขารุเปกฺขาสงฺขาตํ, ญาณํ ตสฺส อิตีริตํ;
ตโต วุฏฺฐานฆฏิตํ, อนุโลมนฺติ วุจฺจติฯ
[1015]
สุปริญฺญาตสงฺขาเร, สุสมฺมฏฺฐติลกฺขเณ;
อุเปกฺขนฺตสฺส ตสฺเสว, สิขาปตฺตา วิปสฺสนาฯ
[1016]
สงฺขารธมฺเม อารพฺภ, ตาว กาลํ ปวตฺตติ;
ตีรทสฺสีว สกุโณ, ยาว ปารํ น ปสฺสติฯ
[1017]
ยทา ปสฺสติ นิพฺพานํ, วุฏฺฐานคหิตา ตทา;
วุฏฺฐานคามินี นาม, สานุโลมา ปวุจฺจติฯ
[1018]
อิติ ทฺวีหิ วิสุทฺธีหิ, วิสุทฺธาย วิปสฺสโต;
วิปสฺสนาปฏิปทํ, ปูเรตีติ ปวุจฺจตีติฯ
อิติ นิพฺพานวิภาเค วิปสฺสนาวุทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
ปญฺจวีสติโม ปริจฺเฉโทฯ
ฉพฺพิสติโม ปริจฺเฉโท
26. วุฏฺฐานวิสุทฺธิกถา
[1019]
ตสฺเสวํ ปฏิปนฺนสฺส, สิขาปตฺตา วิปสฺสนา;
วุฏฺฐานคามินี นาม, ยทา โหติ ตทา ปนฯ
[1020]
ปริกมฺโมปจารานุโลมโคตฺรภุโต ปรํ;
มคฺโค ตโต ผลํ โหติ, ภวงฺคา ปจฺจเวกฺขณาฯ
[1021]
ปริกมฺโมปจารานุโลมสงฺขาตโคจรา ;
มคฺคสฺสาวชฺชนํ หุตฺวา, นิพฺพาเน โหติ โคตฺรภุฯ
[1022]
จตุตฺถํ ปญฺจมํ วาถ, ฉฏฺฐํ วาปิ ยถารหํ;
อปฺเปติ มคฺคชวนํ, นิพฺพาเน สกิเมว ตํฯ
[1023]
ตโต ผลานิ ตีณิ ทฺเว, เอกํ วาถ ยถากฺกมํ;
มคฺคาวเสสนิโรธมคฺควุฏฺฐานวีถิยํฯ
[1024]
ตโต ภวงฺคปาโตว,
ตํ เฉตฺวา ปจฺจเวกฺขณา;
ติสฺโส ปญฺจวิธา โหนฺติ,
ยถาโยคํ ตถา หิ จฯ
[1025]
มคฺคํ ผลญฺจ นิพฺพานํ, อวสฺสํ ปจฺจเวกฺขติ;
หีเน กิเลเส เสเส จ, ปจฺจเวกฺขติ วา น วาฯ
[1026]
ตโต จ ปุน สงฺขาเร, วิปสฺสนฺโต ยถา ปุเร;
อปฺเปติ อนุปุพฺเพน, เสสมคฺคผลานิ จฯ
[1027]
ตตฺถ วุจฺจนฺติ นิพฺพาน-ผลมคฺควิปสฺสนา;
สุญฺญตา จานิมิตฺตา จ, ตถาปณิหิตานิ จฯ
[1028]
สุญฺญตาวิปสฺสนาทินาเมน หิ วิปสฺสติ;
วิโมกฺขมุขภูตาติ, ติวิธา ภาชิตา ตถาฯ
[1029]
สุญฺญตาทิกนาเมน, วิโมกฺขา ติวิธา มตา;
นิพฺพานผลมคฺคา จ, สมาปตฺติสมาธโยฯ
[1030]
ตตฺเถว ปฐมภูมิํ, ปตฺโต อริยปุคฺคโล;
สตฺตกฺขตฺตุปรโม โส, โสตาปนฺโนติ วุจฺจติฯ
[1031]
ปตฺโต ทุติยภูมิญฺจ, สกทาคามินามโก;
สกิเมว อิมํ โลกํ, อาคนฺตฺวา โหติ มานุสํฯ
[1032]
ปตฺโต ตติยภูมิญฺจ, อนาคามีติ วุจฺจติ;
พฺรหฺมโลกา อนาคนฺตฺวา, อิธกาโมปปตฺติยาฯ
[1033]
ปตฺโต จตุตฺถภูมิญฺจ, อรหา อคฺคปุคฺคโล;
ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขคฺคิํ, นิพฺพาเปตีติ วุจฺจติฯ
[1034]
อิติ มคฺคผลฏฺฐานํ, วสา อริยปุคฺคลา;
ทฺวิธาปิ จตุธา ยุคฺคา, อฏฺฐ โหนฺติ วิภาคโตฯ
[1035]
อุภโตภาควิมุตฺต-
วิภาคาทิวสา ปน;
วิภตฺตา โหนฺติ สตฺเตเต,
ยถาโยคํ ตถา หิ จฯ
[1036]
สทฺธาธุรสฺสานิจฺจโต, วุฏฺฐานํ ทุกฺขโตปิ จ;
ปญฺญาธุรสฺสานตฺตโต, อิติ ทีเปนฺติ ปณฺฑิตาฯ
[1037]
สทฺธานุสาริ อาทิมฺหิ, มชฺเฌ สทฺธาวิมุตฺตโก;
อนฺเต ปญฺญาวิมุตฺโตว, ตสฺมา สทฺธาธุโร สิยาฯ
[1038]
ธมฺมานุสาริ อาทิมฺหิ, ทิฏฺฐิปฺปตฺโต ตโตปริ;
อนฺเต ปญฺญาวิมุตฺโตว, โหติ ปญฺญาธุโรปิ จฯ
[1039]
สมถยานิกา เจว, รูปานุตฺตรปาทกา;
วิปสฺสนายานิกา จ, สพฺเพ สุกฺขวิปสฺสกาฯ
[1040]
ธุรวุฏฺฐานเภเทน, โหนฺติ ปญฺเจว สพฺพถา;
อารุปฺปปาทกา จาปิ, อาทิมฺหิ ทุวิธา ตถาฯ
[1041]
ฉสุ ฐาเนสุ มชฺฌเก, กายสกฺขีติ ภาชิตา;
อุภโตภาควิมุตฺโต, อรหตฺเต ปติฏฺฐิโตฯ
[1042]
อิตฺถํ วุตฺตยานธุร-วุฏฺฐานานํ วิภาคโต;
มคฺคปฺผลภูมิโย จ, สตฺตฏฺฐาริยปุคฺคลาฯ
[1043]
ตตฺถ จานุตฺตรญาณํ, สจฺจานํ ปฏิเวธกํ;
สมุจฺเฉทปฺปหาเนน, กฺเลสานุสยโสธนํฯ
[1044]
จตุมคฺควิภาเคน, วุฏฺฐานนฺติ ปกิตฺติตํ;
ญาณทสฺสนวิสุทฺธิ, นาม โหติ ตถาปิ จฯ
[1045]
มคฺโค จ ปริชานาติ, ทุกฺขํ เตภูมกํ ตถา;
ยถาโยคํ ปชหติ, ตณฺหาสมุทยมฺปิ จฯ
[1046]
นิโรธํ สจฺฉิกโรติ, มคฺคสจฺจมนุตฺตรํ;
ภาวนาวีถิโมติณฺโณ, ภาเวตีติ ปวุจฺจติฯ
[1047]
ทิฏฺฐิคฺคตวิจิกิจฺฉา-สีลพฺพตมเสสโต;
อปายคมนียญฺจ, ราคโทสาทิกตฺตยํฯ
[1048]
ตเทกฏฺเฐ กิเลเส จ, สหชาตปฺปหานโต;
ปชหาติ โสตาปตฺติ-มคฺโค ปฐมภูมิโกฯ
[1049]
ตเทกฏฺเฐ ปชหติ, ราคโทสาทิเกปิ จ;
ถูเล ตุ สกทาคามิ-มคฺโค ทุติยภูมิโกฯ
[1050]
ปชหาติ อนาคามิ-มคฺโค นิรวเสสโต;
กามราคพฺยาปาเท จ, ตเทกฏฺเฐ จ สมฺภวาฯ
[1051]
รูปารูปราคมานุ-ทฺธจฺจาวิชฺชาติ ปญฺจกํ;
อคฺคมคฺโค ปชหติ, กฺเลเส เสเส จ สพฺพถาฯ
[1052]
อิติ สจฺจปฏิเวธํ, กฺเลสกฺขยผลาวหํ;
มคฺคญาณํ ปกาเสนฺติ, วิสุทฺธิํ สตฺตมํ พุธาฯ
[1053]
ฉพฺพิสุทฺธิกเมเนวํ, สพฺพถาย วิสุทฺธิยา;
สตฺตมายานุปตฺตพฺพํ, นิพฺพานนฺติ ปวุจฺจติฯ
[1054]
กฺเลสกฺขยกรํ ตาณํ, สํสาราติกฺกมํ ปรํ;
ปาริมํ ตีรมภยํ, สพฺพสงฺขารนิสฺสฏํฯ
[1055]
เตนมฺมทนิมฺมทนํ , ปิปาสวินยาทินา;
กฺเลสสํสารสงฺขาร-ปฏิปกฺขนิทสฺสิตํฯ
[1056]
อชรามรมจฺจนฺต-มนุปฺปาทมสงฺขตํ;
อนุตฺตรมสงฺขารํ, อนนฺตมตุลญฺจ ตํฯ
[1057]
ปรมตฺถมโนปมฺมํ, สนฺติ อปฺปฏิมํ สุขํ;
นิโรธสจฺจ นิพฺพานํ, เอกนฺตํ อมตํ ปทํฯ
[1058]
โสปาทิเสสนิพฺพาน-ธาตุ เจว ตถาปรา;
อนุปาทิเสสา เจติ, ทุวิธา ปริยายโตฯ
[1059]
สุญฺญตํ จานิมิตฺตญฺจ, ตถาปณิหิตนฺติ จ;
อตฺตาทิคาหาภาเวน, ติวิธาปิ จ ภาชิตํฯ
[1060]
กฺเลสสํสารสงฺขาร-ปจฺจนีกวิภาคโต;
ภวกฺขยาทิเภเทหิ, พหุธาปิ ปวุจฺจติฯ
[1061]
ตเทวมจฺจุตํ ธมฺมํ, โลกุตฺตรมกาลิกํ;
วานาภาวา วานาตีโต, ‘‘นิพฺพาน’’นฺติ ปกิตฺติตํฯ
อิติ นิพฺพานวิภาเค วุฏฺฐานวิสุทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ
ฉพฺพีสติโม ปริจฺเฉโทฯ
นิฏฺฐิโต จ สพฺพถาปิ นิพฺพานวิภาโคฯ
สตฺตวีสติโม ปริจฺเฉโท
5. ปญฺญตฺติวิภาโค
27. ปเภทกถา
[1062]
จิตฺตํ เจตสิกํ รูปํ, นิพฺพานมฺปิ จ ภาชิตํ;
ตสฺมา ทานิ ยถาโยคํ, ปญฺญตฺติปิ ปวุจฺจติฯ
[1063]
สา จายํ อตฺถปญฺญตฺติ-นามปญฺญตฺติเภทโต;
ทุวิธา โหติ ปญฺญตฺติ, อตฺถปญฺญตฺติ ตตฺถ จฯ
[1064]
สตฺตสมฺภารสณฺฐาน-สงฺฆาฏปริณามโต;
วิกปฺปุปฏฺฐานาการโวหาราภินิเวสโตฯ
[1065]
ตถา ปวตฺตสงฺเกตสิทฺธา อตฺถา ปกปฺปิตา;
ปญฺญาปียนฺติ นามาติ, ปญฺญตฺตีติ ปกิตฺติตาฯ
[1066]
อตฺถา หิ ปรมตฺถตฺถา, ปญฺญตฺตตฺถาติ จ ทฺวิธา;
ตตฺถ จ ปรมตฺถตฺถา, สจฺจิกฏฺฐา สลกฺขณาฯ
[1067]