เมนู

ตโตว ตตฺถ มชฺฌตฺโต, นนฺทิราควินิสฺสโฏ;

อตฺตตฺตนิยภาเวน, สงฺขาเรสฺวชฺฌุเปกฺขติฯ

[1014]

สงฺขารุเปกฺขาสงฺขาตํ, ญาณํ ตสฺส อิตีริตํ;

ตโต วุฏฺฐานฆฏิตํ, อนุโลมนฺติ วุจฺจติฯ

[1015]

สุปริญฺญาตสงฺขาเร, สุสมฺมฏฺฐติลกฺขเณ;

อุเปกฺขนฺตสฺส ตสฺเสว, สิขาปตฺตา วิปสฺสนาฯ

[1016]

สงฺขารธมฺเม อารพฺภ, ตาว กาลํ ปวตฺตติ;

ตีรทสฺสีว สกุโณ, ยาว ปารํ น ปสฺสติฯ

[1017]

ยทา ปสฺสติ นิพฺพานํ, วุฏฺฐานคหิตา ตทา;

วุฏฺฐานคามินี นาม, สานุโลมา ปวุจฺจติฯ

[1018]

อิติ ทฺวีหิ วิสุทฺธีหิ, วิสุทฺธาย วิปสฺสโต;

วิปสฺสนาปฏิปทํ, ปูเรตีติ ปวุจฺจตีติฯ

อิติ นิพฺพานวิภาเค วิปสฺสนาวุทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจวีสติโม ปริจฺเฉโทฯ

ฉพฺพิสติโม ปริจฺเฉโท

26. วุฏฺฐานวิสุทฺธิกถา

[1019]

ตสฺเสวํ ปฏิปนฺนสฺส, สิขาปตฺตา วิปสฺสนา;

วุฏฺฐานคามินี นาม, ยทา โหติ ตทา ปนฯ

[1020]

ปริกมฺโมปจารานุโลมโคตฺรภุโต ปรํ;

มคฺโค ตโต ผลํ โหติ, ภวงฺคา ปจฺจเวกฺขณาฯ

[1021]

ปริกมฺโมปจารานุโลมสงฺขาตโคจรา ;

มคฺคสฺสาวชฺชนํ หุตฺวา, นิพฺพาเน โหติ โคตฺรภุฯ

[1022]

จตุตฺถํ ปญฺจมํ วาถ, ฉฏฺฐํ วาปิ ยถารหํ;

อปฺเปติ มคฺคชวนํ, นิพฺพาเน สกิเมว ตํฯ

[1023]

ตโต ผลานิ ตีณิ ทฺเว, เอกํ วาถ ยถากฺกมํ;

มคฺคาวเสสนิโรธมคฺควุฏฺฐานวีถิยํฯ

[1024]

ตโต ภวงฺคปาโตว,

ตํ เฉตฺวา ปจฺจเวกฺขณา;

ติสฺโส ปญฺจวิธา โหนฺติ,

ยถาโยคํ ตถา หิ จฯ

[1025]

มคฺคํ ผลญฺจ นิพฺพานํ, อวสฺสํ ปจฺจเวกฺขติ;

หีเน กิเลเส เสเส จ, ปจฺจเวกฺขติ วา น วาฯ

[1026]

ตโต จ ปุน สงฺขาเร, วิปสฺสนฺโต ยถา ปุเร;

อปฺเปติ อนุปุพฺเพน, เสสมคฺคผลานิ จฯ

[1027]

ตตฺถ วุจฺจนฺติ นิพฺพาน-ผลมคฺควิปสฺสนา;

สุญฺญตา จานิมิตฺตา จ, ตถาปณิหิตานิ จฯ

[1028]

สุญฺญตาวิปสฺสนาทินาเมน หิ วิปสฺสติ;

วิโมกฺขมุขภูตาติ, ติวิธา ภาชิตา ตถาฯ

[1029]

สุญฺญตาทิกนาเมน, วิโมกฺขา ติวิธา มตา;

นิพฺพานผลมคฺคา จ, สมาปตฺติสมาธโยฯ

[1030]

ตตฺเถว ปฐมภูมิํ, ปตฺโต อริยปุคฺคโล;

สตฺตกฺขตฺตุปรโม โส, โสตาปนฺโนติ วุจฺจติฯ

[1031]

ปตฺโต ทุติยภูมิญฺจ, สกทาคามินามโก;

สกิเมว อิมํ โลกํ, อาคนฺตฺวา โหติ มานุสํฯ

[1032]

ปตฺโต ตติยภูมิญฺจ, อนาคามีติ วุจฺจติ;

พฺรหฺมโลกา อนาคนฺตฺวา, อิธกาโมปปตฺติยาฯ

[1033]

ปตฺโต จตุตฺถภูมิญฺจ, อรหา อคฺคปุคฺคโล;

ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขคฺคิํ, นิพฺพาเปตีติ วุจฺจติฯ

[1034]

อิติ มคฺคผลฏฺฐานํ, วสา อริยปุคฺคลา;

ทฺวิธาปิ จตุธา ยุคฺคา, อฏฺฐ โหนฺติ วิภาคโตฯ

[1035]

อุภโตภาควิมุตฺต-

วิภาคาทิวสา ปน;

วิภตฺตา โหนฺติ สตฺเตเต,

ยถาโยคํ ตถา หิ จฯ

[1036]

สทฺธาธุรสฺสานิจฺจโต, วุฏฺฐานํ ทุกฺขโตปิ จ;

ปญฺญาธุรสฺสานตฺตโต, อิติ ทีเปนฺติ ปณฺฑิตาฯ

[1037]

สทฺธานุสาริ อาทิมฺหิ, มชฺเฌ สทฺธาวิมุตฺตโก;

อนฺเต ปญฺญาวิมุตฺโตว, ตสฺมา สทฺธาธุโร สิยาฯ

[1038]

ธมฺมานุสาริ อาทิมฺหิ, ทิฏฺฐิปฺปตฺโต ตโตปริ;

อนฺเต ปญฺญาวิมุตฺโตว, โหติ ปญฺญาธุโรปิ จฯ

[1039]

สมถยานิกา เจว, รูปานุตฺตรปาทกา;

วิปสฺสนายานิกา จ, สพฺเพ สุกฺขวิปสฺสกาฯ

[1040]

ธุรวุฏฺฐานเภเทน, โหนฺติ ปญฺเจว สพฺพถา;

อารุปฺปปาทกา จาปิ, อาทิมฺหิ ทุวิธา ตถาฯ

[1041]

ฉสุ ฐาเนสุ มชฺฌเก, กายสกฺขีติ ภาชิตา;

อุภโตภาควิมุตฺโต, อรหตฺเต ปติฏฺฐิโตฯ

[1042]

อิตฺถํ วุตฺตยานธุร-วุฏฺฐานานํ วิภาคโต;

มคฺคปฺผลภูมิโย จ, สตฺตฏฺฐาริยปุคฺคลาฯ

[1043]

ตตฺถ จานุตฺตรญาณํ, สจฺจานํ ปฏิเวธกํ;

สมุจฺเฉทปฺปหาเนน, กฺเลสานุสยโสธนํฯ

[1044]

จตุมคฺควิภาเคน, วุฏฺฐานนฺติ ปกิตฺติตํ;

ญาณทสฺสนวิสุทฺธิ, นาม โหติ ตถาปิ จฯ

[1045]

มคฺโค จ ปริชานาติ, ทุกฺขํ เตภูมกํ ตถา;

ยถาโยคํ ปชหติ, ตณฺหาสมุทยมฺปิ จฯ

[1046]

นิโรธํ สจฺฉิกโรติ, มคฺคสจฺจมนุตฺตรํ;

ภาวนาวีถิโมติณฺโณ, ภาเวตีติ ปวุจฺจติฯ

[1047]

ทิฏฺฐิคฺคตวิจิกิจฺฉา-สีลพฺพตมเสสโต;

อปายคมนียญฺจ, ราคโทสาทิกตฺตยํฯ

[1048]

ตเทกฏฺเฐ กิเลเส จ, สหชาตปฺปหานโต;

ปชหาติ โสตาปตฺติ-มคฺโค ปฐมภูมิโกฯ

[1049]

ตเทกฏฺเฐ ปชหติ, ราคโทสาทิเกปิ จ;

ถูเล ตุ สกทาคามิ-มคฺโค ทุติยภูมิโกฯ

[1050]

ปชหาติ อนาคามิ-มคฺโค นิรวเสสโต;

กามราคพฺยาปาเท จ, ตเทกฏฺเฐ จ สมฺภวาฯ

[1051]

รูปารูปราคมานุ-ทฺธจฺจาวิชฺชาติ ปญฺจกํ;

อคฺคมคฺโค ปชหติ, กฺเลเส เสเส จ สพฺพถาฯ

[1052]

อิติ สจฺจปฏิเวธํ, กฺเลสกฺขยผลาวหํ;

มคฺคญาณํ ปกาเสนฺติ, วิสุทฺธิํ สตฺตมํ พุธาฯ

[1053]

ฉพฺพิสุทฺธิกเมเนวํ, สพฺพถาย วิสุทฺธิยา;

สตฺตมายานุปตฺตพฺพํ, นิพฺพานนฺติ ปวุจฺจติฯ

[1054]

กฺเลสกฺขยกรํ ตาณํ, สํสาราติกฺกมํ ปรํ;

ปาริมํ ตีรมภยํ, สพฺพสงฺขารนิสฺสฏํฯ

[1055]

เตนมฺมทนิมฺมทนํ , ปิปาสวินยาทินา;

กฺเลสสํสารสงฺขาร-ปฏิปกฺขนิทสฺสิตํฯ

[1056]

อชรามรมจฺจนฺต-มนุปฺปาทมสงฺขตํ;

อนุตฺตรมสงฺขารํ, อนนฺตมตุลญฺจ ตํฯ

[1057]

ปรมตฺถมโนปมฺมํ, สนฺติ อปฺปฏิมํ สุขํ;

นิโรธสจฺจ นิพฺพานํ, เอกนฺตํ อมตํ ปทํฯ

[1058]

โสปาทิเสสนิพฺพาน-ธาตุ เจว ตถาปรา;

อนุปาทิเสสา เจติ, ทุวิธา ปริยายโตฯ

[1059]

สุญฺญตํ จานิมิตฺตญฺจ, ตถาปณิหิตนฺติ จ;

อตฺตาทิคาหาภาเวน, ติวิธาปิ จ ภาชิตํฯ

[1060]

กฺเลสสํสารสงฺขาร-ปจฺจนีกวิภาคโต;

ภวกฺขยาทิเภเทหิ, พหุธาปิ ปวุจฺจติฯ

[1061]

ตเทวมจฺจุตํ ธมฺมํ, โลกุตฺตรมกาลิกํ;

วานาภาวา วานาตีโต, ‘‘นิพฺพาน’’นฺติ ปกิตฺติตํฯ

อิติ นิพฺพานวิภาเค วุฏฺฐานวิสุทฺธิกถา นิฏฺฐิตาฯ

ฉพฺพีสติโม ปริจฺเฉโทฯ

นิฏฺฐิโต จ สพฺพถาปิ นิพฺพานวิภาโคฯ

สตฺตวีสติโม ปริจฺเฉโท

5. ปญฺญตฺติวิภาโค

27. ปเภทกถา

[1062]

จิตฺตํ เจตสิกํ รูปํ, นิพฺพานมฺปิ จ ภาชิตํ;

ตสฺมา ทานิ ยถาโยคํ, ปญฺญตฺติปิ ปวุจฺจติฯ

[1063]

สา จายํ อตฺถปญฺญตฺติ-นามปญฺญตฺติเภทโต;

ทุวิธา โหติ ปญฺญตฺติ, อตฺถปญฺญตฺติ ตตฺถ จฯ

[1064]

สตฺตสมฺภารสณฺฐาน-สงฺฆาฏปริณามโต;

วิกปฺปุปฏฺฐานาการโวหาราภินิเวสโตฯ

[1065]

ตถา ปวตฺตสงฺเกตสิทฺธา อตฺถา ปกปฺปิตา;

ปญฺญาปียนฺติ นามาติ, ปญฺญตฺตีติ ปกิตฺติตาฯ

[1066]

อตฺถา หิ ปรมตฺถตฺถา, ปญฺญตฺตตฺถาติ จ ทฺวิธา;

ตตฺถ จ ปรมตฺถตฺถา, สจฺจิกฏฺฐา สลกฺขณาฯ

[1067]