อตีตา วตฺตมานา จ, สมฺภวา กามสนฺธิยา;

ฉทฺวารคหิตา โหนฺติ, ติวิธา เตปิ โคจราฯ

[178]

กมฺมนิมิตฺตเมเวกํ , มโนทฺวาเร อุปฏฺฐิตํ;

นวตฺตพฺพมตีตญฺจ, ธมฺมารมฺมณสงฺคหํฯ

[179]

อาลมฺพิตฺวา ยถาโยคํ, ปฏิสนฺธิมหคฺคตา;

อนฺเต จุติ ภเว มชฺเฌ, ภวงฺคมฺปิ ปวตฺตตีติฯ

อิติ จิตฺตวิภาเค วีถิปริกมฺมกถา นิฏฺฐิตาฯ

จตุตฺโถ ปริจฺเฉโทฯ

ปญฺจโม ปริจฺเฉโท

5. ภูมิปุคฺคลกถา

[180]

อิโต ปรํ ปวกฺขามิ, ภูมิปุคฺคลเภทโต;

จิตฺตานํ ปน สพฺเพสํ, กมโต สงฺคหํ กถํฯ

[181]

นิรยญฺจ ติรจฺฉานโยนิ เปตาสุรา ตถา;

จตุราปายภูมีติ, กาเม ทุคฺคติโย มตาฯ

[182]

จาตุมหาราชิกา จ, ตาวติํสา จ ยามกา;

ตุสิตา เจว นิมฺมานรติโน วสวตฺติโนฯ

[183]

ฉเฬเต เทวโลกา จ, มานวาติ จ สตฺตธา;

กามสุคติโย เจกาทสธา กามภูมิโยฯ

[184]

พฺรหฺมานํ ปาริสชฺชา จ, ตถา พฺรหฺมปุโรหิตา;

มหาพฺรหฺมา จ ติวิธา, ปฐมชฺฌานภูมิโยฯ

[185]

ปริตฺตาภาปฺปมาณาภา, ตเถวาภสฺสราติ จ;

ทุติยชฺฌานภูมิ จ, ติวิธาว ปกาสิตาฯ

[186]

ปริตฺตสุภาปฺปมาณาสุภา จ สุภกิณฺหกา;

ติวิธาปิ ปวุจฺจนฺติ, ตติยชฺฌานภูมิโยฯ

[187]

เวหปฺผลา อสญฺญี จ, สุทฺธาวาสา จ ปญฺจธา;

อิจฺเจตา ปน สตฺตาปิ, จตุตฺถชฺฌานภูมิโยฯ

[188]

อวิหา จ อตปฺปา จ, สุทสฺสา จ สุทสฺสิโน;

อกนิฏฺฐาติ ปญฺเจเต, สุทฺธาวาสา ปกาสิตาฯ

[189]

อิติ โสฬสธา ภินฺนา, พฺรหฺมโลกา ปวุจฺจเร;

รูปิพฺรหฺมานมาวาสา, รูปาวจรภูมิโยฯ

[190]

อากาสานญฺจายตนนามาทีหิ ปกาสิตา;

อรูปิพฺรหฺมโลกา จ, จตุธารูปภูมิโยฯ

[191]

โสตาปนฺนาทิเภเทน, จตุธานุตฺตรา มตา;

ปญฺจติํส ปนิจฺเจวํ, สพฺพถาปิ จ ภูมิโยฯ

[192]

ชายนฺติ จตุราปาเย, ปาปปากาย สนฺธิยา;

กามาวจรเทเวสุ, มหาปาเกหิ ชายเรฯ

[193]

อเหตุกา ปุญฺญปากาเหตุเกน ตุ ชายเร;

ภุมฺมเทวมนุสฺเสสุ, มหาปาเกหิ เจตเรฯ

[194]

วิปากํ ปฐมชฺฌานํ, ปฐมชฺฌานภูมิยํ;

ทุติยํ ตติยญฺเจว, ทุติยชฺฌานภูมิยํฯ

[195]

ตติยมฺหิ จตุตฺถํ ตุ, จตุตฺถมฺหิ จ ปญฺจมํ;

อารุปฺปา จ กเมเนว, อารุปฺเป โหนฺติ สนฺธิโยฯ

[196]

กายวาจามโนทฺวาเร, กมฺมํ ปาณวธาทิกํ;

กตฺวา ปาปกจิตฺเตหิ, ชายนฺตาปายภูมิยํฯ

[197]

กายวาจามโนทฺวาเร, ทานํ สีลญฺจ ภาวนํ;

กามปุญฺเญหิ กตฺวาน, กามสุคติยํ สิยุํฯ

[198]

ปริตฺตํ มชฺฌิมํ ฌานํ, ปณีตญฺจ ยถากฺกมํ;

ภาเวตฺวา ติวิธา โหนฺติ, ตีสุ ภูมีสุ โยคิโนฯ

[199]

เวหปฺผเลสุ ชายนฺติ, ภาเวตฺวา ปญฺจมํ ตถา;

สญฺญาวิราคตญฺเจว, ภาเวตฺวาสญฺญิภูมิยํฯ

[200]

สุทฺธาวาเสสุ ชายนฺติ, อนาคามิกปุคฺคลา;

อารุปฺปานิ จ ภาเวตฺวา, อรูเปสุ ยถากฺกมํฯ

[201]

โลกุตฺตรํ ตุ ภาเวตฺวา, ยถาสกมนนฺตรํ;

สมาปตฺติกฺขเณ เจว, อปฺเปติ ผลมานสํฯ

[202]

อปายมฺหา จุตา สตฺตา, กามธาตุมฺหิ ชายเร;

สพฺพฏฺฐาเนสุ ชายนฺติ, กามสุคติโต จุตาฯ

[203]

จุตา ชายนฺติ รูปมฺหา, สพฺพตฺถาปายวชฺชิเต;

กามสุคติยํ โหนฺติ, อรูปาสญฺญโต จุตาฯ

[204]

ตถารูปจุตา โหนฺติ, ตตฺเถโวปริเมว จ;

วฏฺฏมูลสมุจฺเฉทา, นิพฺพายนฺติ อนาสวาฯ

[205]

สุทฺธาวาเสสฺวนาคามิ-ปุคฺคลาโวปปชฺชเร;

กามธาตุมฺหิ ชายนฺติ, อนาคามิวิวชฺชิตาฯ

[206]

เหฏฺฐุปปตฺติพฺรหฺมานํ, อริยานํ น กตฺถจิ;

อสญฺญสตฺตาปาเยสุ, นตฺเถวาริยปุคฺคลาฯ

[207]

เวหปฺผเล อกนิฏฺเฐ, ภวคฺเค จ ปติฏฺฐิตา;

น ปุนาญฺญตฺถ ชายนฺติ, สพฺเพ อริยปุคฺคลาฯ

[208]

ฉสุ เทเวสฺวนาคามี, วีตราคา น ติฏฺฐเร;

น จิรฏฺฐายิโน ตตฺถ, โลกิยาปิ จ โยคิโนฯ

[209]

คิหิลิงฺเค น ติฏฺฐนฺติ, มนุสฺเสสุ อนาสวา;

ปพฺพชฺชายญฺจ ภุมฺเม จ, พฺรหฺมตฺเตปิ จ ติฏฺฐเรฯ

[210]

ยานิ ปญฺญาส วสฺสานิ,

มนุสฺสานํ ส ปิณฺฑิโต;

เอโก รตฺติทิโว เตน,

มาเสโก ติํส รตฺติโยฯ

[211]

ทฺวาทสมาสิโย วสฺโส, เตน ปญฺจสตํ ภเว;

จาตุมหาราชิกานํ, ปมาณมิทมายุโนฯ

[212]

ตํ นวุติวสฺสสต-สหสฺสํ ปน ปิณฺฑิตํ;

คณนาย มนุสฺสานํ, จตุภาคูปรูปริฯ

[213]

ยํ มนุสฺสวสฺสสตํ, ตเทโก ทิวโส กโต;

เตน วสฺสสหสฺสายุ, ตาวติํเสสุ เทสิโตฯ

[214]

โกฏิตฺตยํ สฏฺฐิสตสหสฺสญฺจาธิกํ ภเว;

คณนาย มนุสฺสานํ, ตาวติํเสสุ ปิณฺฑิตํฯ

[215]

อายุปฺปมาณมิจฺเจวํ, เทวานมุปรูปริ;

ทฺวิกฺขตฺตุํ ทฺวิคุณํ กตฺวา, จตุภาคมุทาหฏํฯ

[216]

คณนาย มนุสฺสานํ, ตตฺถ จุทฺทส โกฏิโย;

จตฺตาลีสสตสหสฺสาธิกา ยามภูมิยํฯ

[217]

ตุสิตานํ ปกาเสนฺติ, สตฺตปญฺญาส โกฏิโย;

สฏฺฐิสตสหสฺสานิ, วสฺสานิ อธิกานิ จฯ

[218]

นิมฺมานรติเทวานํ, ทฺวิสตํ ติํส โกฏิโย;

จตฺตาลีสวสฺสสตสหสฺสานิ จ สพฺพถาฯ

[219]

นวโกฏิสตญฺเจกวีสติวสฺสโกฏิโย;

สฏฺฐิวสฺสสตสหสฺสาธิกา วสวตฺติสุฯ

[220]

กปฺปสฺส ตติโย ภาโค, อุปฑฺฒญฺจ ยถากฺกมํ;

กปฺเปโก ทฺเว จ จตฺตาโร, อฏฺฐ กปฺปา จ โสฬสฯ

[221]

ทฺวตฺติํส จตุสฏฺฐี จ, นวสุ พฺรหฺมภูมิสุ;

เวหปฺผลา อสญฺญี จ, ปญฺจกปฺปสตายุกาฯ

[222]

กปฺปสหสฺสํ ทฺเว จตฺตาริ, อฏฺฐ โสฬส จกฺกมา;

สหสฺสานิ จ กปฺปานํ, สุทฺธาวาสานมุทฺทิเสฯ

[223]

วีสกปฺปสหสฺสานิ, จตฺตาลีสญฺจ สฏฺฐิ จ;

จตุราสีติสหสฺสา, กปฺปา จารุปฺปเก กมาฯ

[224]

อายุปฺปมาณนิยโม, นตฺถิ ภุมฺเม จ มานเว;

วสฺสานํ คณนา นตฺถิ, จตุราปายภูมิยํฯ

[225]

ปุถุชฺชนาริยา เจติ, ทุวิธา โหนฺติ ปุคฺคลา;

ติเหตุกาทิเภเทน, ติวิธา จ ปุถุชฺชนาฯ

[226]

มคฺคฏฺฐา จ ผลฏฺฐา จ,

อฏฺเฐวาริยปุคฺคลา;

อาทิโต สตฺต เสกฺขา จ,

อเสกฺโข จารหาปโรฯ

[227]

อเหตุกาว ลพฺภนฺติ, สตฺตา ทุคฺคติยํ ปน;

ติเหตุกาว ลพฺภนฺติ, รูปารูเป สจิตฺตกาฯ

[228]

กามาวจรเทเวสุ, อเหตุกวิวชฺชิตา;

วินิปาตาสุเร เจว, มานเว จ ตโยปิ จฯ

[229]

อริยา นาม ลพฺภนฺติ, อสญฺญาปายวชฺชิเต;

ปุถุชฺชนา ตุ ลพฺภนฺติ, สุทฺธาวาสวิวชฺชิเตฯ

[230]

สุทฺธาวาสมปายญฺจ, หิตฺวาสญฺญิภวํ ติธา;

โสตาปนฺนาทโย ทฺเวปิ, เสสฏฺฐาเนสุ ลพฺภเรฯ

[231]

อิติ สพฺพปฺปเภเทน, ภูมิปุคฺคลสงฺคหํ;

ญตฺวา วิญฺญู วิภาเวยฺย, ตตฺถ จิตฺตานิ สมฺภวาติฯ

อิติ จิตฺตวิภาเค ภูมิปุคฺคลกถา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจโม ปริจฺเฉโทฯ

ฉฏฺโฐ ปริจฺเฉโท

6. ภูมิปุคฺคลจิตฺตปฺปวตฺติกถา

[232]

กามสุคติยํ โหนฺติ, มหาปากา ยถารหํ;

มหคฺคตวิปากา จ, ยถาสนฺธิววตฺถิตาฯ

[233]

โวฏฺฐพฺพกามปุญฺญานิ, วิยุตฺตานิ จ ทิฏฺฐิยา;

อุทฺธจฺจสหิตญฺเจติ, โหนฺติ สพฺพตฺถ จุทฺทสฯ

[234]