เมนู

คนฺถารมฺภกถา

[1]

วนฺทิตฺวา วนฺทเนยฺยานํ, อุตฺตมํ รตนตฺตยํ;

ปวกฺขามิ สมาเสน, ปรมตฺถวินิจฺฉยํฯ

ปฐโม ปริจฺเฉโท

1. จิตฺตวิภาโค

1. สรูปสงฺคหกถา

[2]

จิตฺตํ เจตสิกํ รูปํ, นิพฺพานนฺติ นิรุตฺตโร;

จตุธา เทสยี ธมฺเม, จตุสจฺจปฺปกาสโนฯ

[3]

จิตฺตเมกูนนวุติวิธํ ตตฺถ วิภาวเย;

เอกนวุติวิธํ วา, เอกวีสสตมฺปิ วาฯ

[4]

ทฺเวปญฺญาส สรูเปน, ธมฺมา เจตสิกา มตา;

จิตฺตุปฺปาทวสา ภินฺนา, สมฺปโยคานุสารโตฯ

[5]

อฏฺฐวีสวิธํ รูปํ, ภูโตปาทายเภทโต;

ทุวิธํ รูปรูปํ ตุ, อฏฺฐารสวิธํ ภเวฯ

[6]

นิพฺพานํ ปน ทีเปนฺติ, อสงฺขตมนุตฺตรํ;

อตฺถนามวสา ทฺเวธา, ปญฺญตฺตีติ ปวุจฺจติฯ

[7]

เตสํ ทานิ ปวกฺขามิ, วิภาคํ ตุ ยถากฺกมํ;

จตุธา ปรมตฺถานํ, ทฺวิธา ปญฺญตฺติยา กถํฯ

[8]

กุสลาทิวิภาเคน , ตตฺถ จิตฺตํ จตุพฺพิธํ;

ตถา ภูมิวิภาเคน, กามภูมาทิโต กถํฯ

[9]

โสมนสฺสสหคตํ, อุเปกฺขาสหิตํ ตถา;

ญาเณน สมฺปยุตฺตญฺจ, วิปฺปยุตฺตนฺติ เภทิตํฯ

[10]

อสงฺขารํ สสงฺขารมิติ ภินฺนํ ปุนฏฺฐธา;

กามาวจรกุสลํ, กาเม สุคติสาธกํฯ

[11]

ตกฺกจารปีติสุข-จิตฺตสฺเสกคฺคตายุตํ ;

ปฐมชฺฌานกุสลํ, ปญฺจงฺคิกมุทาหฏํฯ

[12]

วิตกฺกหีนํ ทุติยํ, ฌานํ ตุ จตุรงฺคิกํ;

วิจารหีนํ ตติยํ, ฌานํ ปน ติวงฺคิกํฯ

[13]

ปีติหีนํ จตุตฺถญฺจ, อุเปกฺเขกคฺคตายุตํ;

ปญฺจมญฺจ ปกาเสนฺติ, อุภยมฺปิ ทุวงฺคิกํฯ

[14]

เอวํ ฌานงฺคเภเทน, จิตฺตํ ปญฺจวิธํ ภเว;

รูปาวจรกุสลํ, รูปภูมิปวตฺตกํฯ

[15]

อากาสานญฺจายตนํ, กุสลํ ปฐมํ ภเว;

วิญฺญาณญฺจายตนนฺติ, ทุติยํ ตติยํ ตถาฯ

[16]

อากิญฺจญฺญายตนํ ตุ, จตุตฺถํ ปน มานสํ;

เนวสญฺญานาสญฺญาย-ตนญฺเจติ จตุพฺพิธํฯ

[17]

อารุปฺปกุสลํ นาม, อุเปกฺเขกคฺคตายุตํ;

ทุวงฺคิกมิทํ สพฺพํ, อารุปฺปภวสาธกํฯ

[18]

โสตาปตฺติมคฺคจิตฺตํ, ปฐมานุตฺตรํ ตถา;

สกทาคามิ อนาคามิ, อรหตฺตนฺติ สพฺพถาฯ

[19]

จตุธา มคฺคเภเทน, ฌานเภเทน ปญฺจธา;

วีสตาปริยาปนฺนกุสลํ ทฺวยมิสฺสิตํฯ

[20]

อิตฺถํ ภูมิวิภาเคน, กุสลํ ตุ จตุพฺพิธํ;

เอกวีสาปิ พาวีสํ, สตฺตติํสวิธมฺปิ วาฯ

[21]

โสมนสฺสสหคตํ , อุเปกฺขาสหิตํ ตถา;

ทิฏฺฐิคตสมฺปยุตฺตํ, วิปฺปยุตฺตนฺติ เภทิตํฯ

[22]

อสงฺขารํ สสงฺขารมิติ ภินฺนํ ปุนฏฺฐธา;

โลภมูลํ ปกาเสนฺติ, โลภโมหทฺวิเหตุกํฯ

[23]

โทมนสฺสสหคตํ , ปฏิเฆน สมายุตํ;

อสงฺขารํ สสงฺขารมิติ ภินฺนํ ทฺวิธา ปนฯ

[24]

โทสมูลํ ปกาเสนฺติ, โทสโมหทฺวิเหตุกํ;

วิจิกิจฺฉาสหคตํ, อุทฺธจฺจสหิตนฺติ จฯ

[25]

อุเปกฺขาเวทนายุตฺตํ, โมมูหํ ทุวิธํ ปน;

โมหมูลํ ปกาเสนฺติ, โมเหเนเวกเหตุกํฯ

[26]

ทฺวาทสากุสลา นาม, จตุราปายสาธกา;

เอเต สุคติยญฺจาปิ, วิปตฺติผลทายกาฯ

[27]

จกฺขุโสตฆานชิวฺหา-กายวิญฺญาณนามกา;

ปญฺจวิญฺญาณยุคฬา, ยุคฬํ สมฺปฏิจฺฉนํฯ

[28]

สนฺตีรณทฺวยญฺเจว, อุเปกฺขาสหิตํ ตถา;

ปุญฺญาปุญฺญวเสเนว, วิปากา ทุวิธา ฐิตาฯ

[29]

อุเปกฺขาสหิตา ตตฺถ, มานสา ทฺวาทเสริตา;

กายวิญฺญาณยุคฬํ, สุขทุกฺขยุตํ กมาฯ

[30]

โสมนสฺสสหคตํ, ยํ สนฺตีรณมานสํ;

ตํ ปุญฺญปากเมวาหุ, ปาปปากํ น วิชฺชติฯ

[31]

ปญฺจทฺวารมโนทฺวาร-วเสน ทุวิธํ ปน;

อุเปกฺขาเวทนายุตฺตํ, กฺริยาวชฺชนนามกํฯ

[32]

โสมนสฺสสหคตํ, หสิตุปฺปาทมานสํ;

กฺริยาชวนมิจฺเจวํ, ติวิธาเหตุกกฺริยา

[33]

อฏฺเฐว ปุญฺญปากานิ, ปาปปากานิ สตฺตธา;

กฺริยจิตฺตานิ ตีณีติ, อฏฺฐารส อเหตุกา

[34]

สปุญฺเญหิ สมานา จ, มหาปากมหากฺริยา;

มหคฺคตกฺริยา ปากา, ผลจิตฺตานิ จ กมาฯ

[35]

อิตฺถเมกูนนวุติ-วิธํ จิตฺตํ ภเว ตถา;

เอกนวุติวิธํ วา, เอกวีสสตมฺปิ วาฯ

[36]

ตกฺกจารปีติสุขจิตฺตสฺเสกคฺคตายุตํ;

โสตาปตฺติมคฺคจิตฺตํ, ปฐมชฺฌานิกํ มตํฯ

[37]

ทุติยํ ตกฺกโต หีนํ, ตติยํ ตุ วิจารโต;

จตุตฺถํ ปีติโต หีนํ, อุเปกฺเขกคฺคตายุตํฯ

[38]

ปญฺจมนฺติ จ ปญฺเจเต, ปฐมานุตฺตรา มตา;

ทิฏฺฐิกงฺขาสีลพฺพตปรามาสปฺปหายิโนฯ

[39]

ตเถว สกทาคามิมคฺคจิตฺตญฺจ ปญฺจธา;

ราคโทสโมหตฺตยตนุตฺตกรมีริตํฯ

[40]

กามโทสสมุคฺฆาตกรํ นิรวเสสโต;

ตติยานุตฺตรญฺจาปิ, กุสลํ ปญฺจธา ตถาฯ

[41]

รูปราคารูปราคมานุทฺธจฺจาปิ จาปรา;

อวิชฺชา เจติ ปญฺจุทฺธํภาคิยานมเสสโตฯ

[42]

สํโยชนานํ เสสานํ, สมุคฺฆาตกรํ ปรํ;

จตุตฺถานุตฺตรํ มคฺคจิตฺตํ ปญฺจวิธนฺติ จฯ

[43]

จตฺตาริ ปญฺจกาเนว, มคฺเคสุ จ ผเลสุ จ;

เสสานิ เจกาสีตีติ, เอกวีสสตํ ภเวฯ

[44]

โลกุตฺตรานํ อฏฺฐนฺนํ, อิจฺเจวํ ปญฺจธา ปุน;

ฌานงฺคมคฺคโพชฺฌงฺค-วิภาคาย ยถารหํฯ

[45]

ปาทกชฺฌานมามฏฺฐฌานํ อชฺฌาสโย ตถา;

วุฏฺฐานคามินี เจว, นิยาเมติ วิปสฺสนาติฯ

อิติ จิตฺตวิภาเค สรูปสงฺคหกถา นิฏฺฐิตาฯ

ปฐโม ปริจฺเฉโทฯ

ทุติโย ปริจฺเฉโท