จตฺตาลีสวิธํ ปนิตฺถมมโลเจโตมลกฺขาลนํ,

กมฺมฏฺฐานนยํ ยมาห สุคโต สมฺมา สมาธานกํ;

สํขิตฺตํ กถิตํ ตเมตฺถ สกลํ สาภิญฺญเมตฺตาวตา,

กตฺตพฺพา มุนิเนตฺถ สาธุมตินา สมฺภาวนา สพฺพถาฯ

[1505]

วรคุณคณภูสิตานุสิฏฺฐํ,

อิติ สมถมิมํ ตุ ภาวยิตฺวา;

ปรมมนุปมํ ภชนฺติ ธีรา,

หิตสุขมุขมุตฺตมานุพุทฺธํฯ

อิติ นามรูปปริจฺเฉเท เสสกมฺมฏฺฐานวิภาโค นาม

ทสโม ปริจฺเฉโทฯ

นิฏฺฐิโต จ นามรูปปริจฺเฉเท สพฺพถาปิ

สมถภาวนาวิภาโคฯ

11. เอกาทสโม ปริจฺเฉโท

วิปสฺสนาวิภาโค

[1506]

ทฺวิธา สมุฏฺฐานธุรา, ติวิธา ภูมิโย มตา;

ติวิธาภินิเวสา จ, สรีรํ ตุ จตุพฺพิธํฯ

[1507]

ติวิธา ภาวนา ตตฺถ, สงฺขาเรสุ ยถารหํ;

ทุวิธาการมารพฺภ, นิชฺฌายติ ติลกฺขณํฯ

[1508]

อฏฺฐารสาการภินฺนา, ทสาวตฺถา วิภาวิตา;

ติธา วิภาคา สาเธติ, วิโมกฺขตฺตยมุตฺตมํฯ

[1509]

จตุสจฺจปฏิเวธา, สตฺตฏฺฐาริยปุคฺคลา;

กฺเลสหานี ยถาโยคํ, จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาฯ

[1510]

ติวิธา จ สมาปตฺติ, นิโรธา จ ตถาปรา;

นิสฺสนฺทผลมิจฺจาหุ, ตสฺสา สาสนโกวิทาฯ

[1511]

วิปสฺสนาภาวนาย-มิติ ภาสนฺติ ปณฺฑิตา;

ตมิทานิ ปวกฺขามิ, ยถานุกฺกมโต กถํฯ

[1512]

ภูมิธมฺเม ปริคฺคยฺห, วิจินนฺตสฺส โยคิโน;

สติยา สมถา วาถ, สมุฏฺฐาติ วิปสฺสนาฯ

[1513]

สภาวปฏิเวเธ จ, สทฺธมฺมปฏิปตฺติยํ;

ปญฺญาสทฺธาทฺวยํ ตสฺสา, ธุรมาหุ ธุรนฺธราฯ

[1514]

เตภูมกสภาวานํ, สปฺปจฺจยปริคฺคโห;

ญาตปริญฺญา นามายํ, ภูมีติ ปฐมา มตาฯ

[1515]

กลาปโต สมฺมสนํ, อุทยพฺพยทสฺสนํ;

ปริญฺญาตีรณา นาม, ทุติยา ภูมิ ภาสิตาฯ

[1516]

ปหานปริญฺญา ภูมิ, ตติยาหุ ตโตปรํ;

ภงฺคาทิญาณมิจฺเจวํ, ติวิธา ภูมิโย มตาฯ

[1517]

ขณสนฺตติอทฺธาน-วเสเนตฺถ สมีริตา;

อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตาติ, ติวิธาภินิเวสนาฯ

[1518]

ทิฏฺฐิกงฺขาวิตรณา, มคฺคามคฺคปฏิปฺปทา;

วิสุทฺธิโย จตสฺโสปิ, สรีรนฺติ นิทสฺสิตาฯ

[1519]

สลกฺขณววตฺถานํ, ปจฺจยาการนิจฺฉโย;

กุมฺมคฺคปริหาโร จ, ติลกฺขณวิปสฺสนาฯ

[1520]

อิติ ลกฺขณภินฺนตฺตา, ลพฺภนฺเตกกฺขเณปิ จ;

เทสิตา เหตุภูเตน, กเมเนวํ วิสุทฺธิโยฯ

[1521]

สีลพฺพิสุทฺธิอาทีนํ, ตถา สาว ปรมฺปรา;

จิตฺตพฺพิสุทฺธิอาทีนมตฺถายาติ ปกาสิตาฯ

[1522]

ทิสฺสมานสภาวานํ, ปสฺสนฺโต ปจฺจยฏฺฐิติ;

ปริปนฺถวิมุตฺโต หิ, ปฏิปาเทติ ภาวนํฯ

[1523]

ตถาปิ จ วิเสเสน, ปฏิปนฺนสฺส โยคิโน;

ตตฺถ ตตฺถ วิภูตตฺตา, ฐานโต เภทิตา กถํฯ

[1524]

รูปปุพฺพงฺคมํ วาถ, นามปุพฺพงฺคมํ ตถา;

อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา, ยถาปากฏธมฺมโตฯ

[1525]

นามรูปาทิเภเทน, ภูมิธมฺมปริคฺคโห;

วุตฺตา ทิฏฺฐิวิสุทฺธีติ, อตฺตทิฏฺฐิปฺปหานโตฯ

[1526]

อาหจฺจ ปจฺจยุปฺปนฺนา, ตถา ตพฺภาวภาวิโน;

ปวตฺตนฺตีติ สงฺขาเร, ปสฺสโต ปน โยนิโสฯ

[1527]

ปจฺจยคฺคาหินี ปญฺญา, นามรูปปฺปวตฺติยา;

กงฺขา ตรนฺติ ตายาติ, กงฺขาวิตรณา มตาฯ

[1528]

อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตาติ, ปจฺจยายตฺตวุตฺติโต;

สงฺขิปิตฺวา กลาเปน, สมฺมสียนฺติ สงฺขตาฯ

[1529]

อุปฺปาทวยภาโวปิ, ลกฺขณตฺตยสาธโก;

ปจฺจยาการมารพฺภ, ลกฺขียติ วิเสสโตฯ

[1530]

ตสฺมา สมฺมสนญาณํ, อุทยพฺพยทสฺสนํ;

กงฺขาวิตรณายํ ตุ, สงฺคยฺหติ วิสุทฺธิยํฯ

[1531]

ตตฺถ สํกฺเลสวิกฺเขปํ, กุมฺมคฺคํ ปริวชฺชโต;

มคฺคามคฺควิสุทฺธีติ, ญาณทสฺสนมีริตํฯ

[1532]

ตโต กเถนฺติ อกฺลิฏฺฐมุทยพฺพยทสฺสนํ;

อาทิํ กตฺวา ปฏิปทาญาณทสฺสนสุทฺธิยํฯ

[1533]

ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺเน, ยถาวตฺถุววตฺถิเต;

ปหาตุมีหมานานํ, นิยฺยานปฏิปตฺติโตฯ

[1534]

อุปกฺเลสวิสุทฺโธ หิ, ปุนเทโวทยพฺพยํ;

อธิฏฺฐหิตฺวา ภงฺคาทิ-ญาเณหิ ปฏิปชฺชติฯ

[1535]

ตถา จาภินวุปฺปนฺเน, ภิชฺชมาเน วิปสฺสโต;

สํเวคกฑฺฒิตํ ญาณํ, ภงฺคาทิมนุติฏฺฐติฯ

[1536]

ตโต ปุพฺเพ ปวตฺตา หิ, สํกฺเลสาปายสมฺภวา;

ปฏิปตฺติวิสุทฺธีติ, น สงฺคยฺหติ ภาวนาฯ

[1537]

สมฺปาเทนฺโต ปนิจฺเจตา, จตสฺโสปิ วิสุทฺธิโย;

อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตาติ, ภาเวยฺย ติวิธา กถํฯ

[1538]

ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺนา, ชาตานนฺตรเภทิโน;

อนิจฺจา จ ปภงฺคู จ, ปลุชฺชนฺติ จวนฺติ จฯ

[1539]

อทฺธุวา จ อสารา จ, วิภวา จ วินาสิโน;

สงฺขตา วิปริณาม-ธมฺมา อิตฺตรกาลิกาฯ

[1540]

ขยธมฺมา วยธมฺมา, ลหุกาลปฺปวตฺติโน;

ตาวกาลิกธมฺมา จ, ปริตฺตฏฺฐิติกา ตถาฯ

[1541]

ขณตฺตยปริจฺฉินฺนา, ปุพฺพาปรวิจิตฺตกา;

ปุรกฺขตา นิโรธสฺส, สสฺสตา น กุทาจนํฯ

[1542]

ชายนฺติ ปริหานาย, น ตุ ชายนฺติ วุทฺธิยา;

ชิยฺยมานาว ติฏฺฐนฺติ, ชิณฺณา ภงฺคปรายณาฯ

[1543]

อหุตฺวาเยวุปฺปชฺชนฺติ, น กุโตจิปิ อาคตา;

หุตฺวา อนฺตรธายนฺติ, น ตุ กตฺถจิ สญฺจิตาฯ

[1544]

ตํ ตํ ปจฺจยสามคฺคิ-มตฺตลาภาย นิสฺสิตา;

นิโรธธมฺมา ชายนฺติ, ชาตา พฺยนฺติ ภวนฺติ เตฯ

[1545]

ยถา นที ปพฺพเตยฺยา, ยถา ทีปสิขา ตถา;

สีฆสีฆํ ปวตฺตนฺตา, อุปฺปชฺชนฺติ วยนฺติ จฯ

[1546]

ชาตา ชาตา นิรุชฺฌนฺติ, อญฺเญ อญฺเญ ตุ ชายเร;

อวีจิ อนุสมฺพนฺธา, น ชานนฺติ วิเสสโตฯ

[1547]

อิติ นานปฺปกาเรน, วิปสฺสนฺโต วิจกฺขโณ;

อนิจฺจภาวนํ ธีโร, ปริปาเจติ สาธุกํฯ

[1548]

ทุกฺขา จ ทุกฺขวตฺถู จ, อภิณฺหปริปีฬิตา;

โรคา คณฺฑา จ สลฺลา จ, อฆโต จ อุปทฺทวาฯ

[1549]

ภโยปสคฺคาฆมูลา,

สาสวาทีนวีติตา;

อเลณาสรณาตาณา,

วธกา มารกามิสาฯ

[1550]

ชาติธมฺมา ชราพฺยาธิ-

โสโกปายาสภาคิโน;

ปริเทวสภาวา จ,

สํกฺเลสา ทุกฺขภาคิโนฯ

[1551]

เชคุจฺฉา ปฏิกูลา จ, พีภจฺฉา จ วิรูปิโน;

อชญฺญา จปลา หีนา, ทุคฺคนฺธา พาลเสวิตาฯ

[1552]

โสกนฺตริกตานิจฺจํ, ตณฺหาย กฑฺฒิตา ภุสํ;

กปณา ทุคฺคตา ทีนา, วิปนฺนา จ วิฆาติโนฯ

[1553]

อตฺตลาภํ คเวสนฺติ, ตํตํปจฺจยนิสฺสิตา;

ทุกฺขาธิฏฺฐานมจฺจนฺตํ, ชาตา ปุน วิหญฺญเรฯ

[1554]

อคฺคิกูเป นิมุคฺคาว, กฺเลสสนฺตาปภาคิโน;

โอวิทฺธา วิย สตฺตีหิ, สงฺขารา นิจฺจทุกฺขิตาฯ

[1555]

ชายมานา จ ชิยฺยนฺตา, มิยฺยนฺตา จ ขเณ ขเณ;

ปสุกา วิย นิจฺจมฺมา, หญฺญนฺติ เสริกาตุราฯ

[1556]

ติลานิ ติลยนฺเตว, อุจฺฉุยนฺเตว อุจฺฉุโย;

อุทยพฺพยาวสฺสํ เต, ปีฬยนฺติ อภิณฺหโสฯ

[1557]

มโนรมนวาการา , วิปลฺลาสปริกฺขตา;

อิริยาปถสญฺฉนฺนา, โนปติฏฺฐนฺติ ทุกฺขโตฯ

[1558]

สงฺขาเรสุ ปเนเตสุ, เวทนาสฺสาทโรธิโน;

สาว สนฺทุลสมฺพทฺธา, สมฺโมหปริวาริตาฯ

[1559]

‘‘อทุํ ทุกฺขมิทํ ทุกฺข’’-มิติ สํสารจาริโน;

ทุกฺขเหตุมชานนฺตา, สมฺภมนฺติ อวิทฺทสุฯ

[1560]

สุขาการมปสฺสนฺตา, ทุกฺขภารนิปีฬิตา;

ปตฺเถนฺติ ทุกฺขเมวญฺญํ, พาลา พฺยสนภาคิโนฯ

[1561]

จวนฺตา อุปปชฺชนฺตา, รุกฺขสาขํว มกฺกโฏ;

ทุกฺขเมกํ วิมุจฺจนฺติ, ตโต คณฺหนฺติ จาปรํฯ

[1562]

เต ทีฆรตฺตํ โสจนฺติ, ตณฺหาสลฺลสมปฺปิตา;

ทิฏฺฐิปาสสมุเปตา, มานตฺถมฺภานุสายิโนฯ

[1563]

ตมาการํ ปนิจฺเจวํ, วิปสฺสนฺโต วิสารโท;

ทุกฺขานุปสฺสนํ นาม, ปริปาเจติ ภาวนํฯ

[1564]

ธมฺมฏฺฐิตินิยามา หิ, ขนฺธายตนธาตุโย;

อนตฺตาสสฺสตนฺตา จ, อีหาโภควิวชฺชิตาฯ

[1565]

ปโยชนมธิฏฺฐาย, น ตุ พฺยาปารยนฺติ จ;

ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺนา, ชเนตุํ วาถ ชายิตุํฯ

[1566]

ตถาปิ เหตุสามคฺคิ-สมฺภเว สมฺภวนฺติ เต;

ตพฺภาวภาวิภาเวน, อญฺญมญฺญปวตฺติตาฯ

[1567]

อชายิตุํ น สกฺโกนฺติ, สติ ปจฺจยสมฺภเว;

ปจฺจยานมลาเภ ตุ, น ชายนฺติ กุทาจนํฯ

[1568]

น กิญฺเจตฺถ อเปกฺขิตฺวา, สมคฺคา โหนฺติ ปจฺจยา;

น ชเนตุํ น สกฺโกนฺติ, สมคฺคา จ กุทาจนํฯ

[1569]

ยถาปจฺจยลาเภน , ปวตฺตนฺติ ยถา ตถา;

รกฺขิตา วา วิธาตา วา, นตฺถิ อสฺสามิกา ตถาฯ

[1570]

‘‘อหํ มม’’นฺติ คณฺหนฺตา, ปริณาเมนฺติ อญฺญถา;

วิสฺสสนฺตา หรนฺเตเต, ปราภูตา ปลมฺภิโนฯ

[1571]

ริตฺตา ตุจฺฉา จ สุญฺญา จ, วิวิตฺตา สารวชฺชิตา;

สลกฺขณปริจฺฉินฺนา, ธมฺมา นตฺเถตฺถ ปุคฺคโลฯ

[1572]

ชายมานา จ ชิยฺยนฺตา, มิยฺยมานา จ สงฺขตา;

วิวสา ปริวตฺตนฺติ, วโส เตสํ น กตฺถจิฯ

[1573]

น เตสุ กสฺสจิสฺเสรํ, น เตสญฺจตฺถิ กตฺถจิ;

น จตฺตนีติ สงฺขารา, อาธิปจฺจวิวชฺชิตาฯ

[1574]

กทลีปตฺตวฏฺฏีว, อญฺญมญฺญปติฏฺฐิตา;

สหชาตคฺฆนีภูตา, โนปฏฺฐนฺติ อนตฺตโตฯ

[1575]

อรูปนิสฺสิตํ รูปํ, อรูปํ รูปนิสฺสิตํ;

ชจฺจนฺธปีฐสปฺปีว, อญฺญมญฺญววตฺถิตํฯ

[1576]

ยนฺตสุตฺเตน ยนฺตํว, กายยนฺตํ ปวตฺตติ;

นามาวกฑฺฒิตํ ตตฺถ, นตฺถิ อตฺตา สยํวสีฯ

[1577]

เจโตวิปฺผารนิปฺผนฺนา, วาโยธาตุสมุฏฺฐิตา;

อิริยาปถวิญฺญตฺติวิการา ปาลกา มตาฯ

[1578]

โอวิทฺธเวทนาสลฺลวิการปริณามโต;

พาลานํ จิตฺตนิปฺผนฺนา, อตฺตาติ ปริกปฺปนาฯ

[1579]

สุทฺธสงฺขารปุญฺโชยํ, เนตฺถ สตฺโตปลพฺภติ;

ตํ ตํ ปจฺจยมาคมฺม, ทุกฺขกฺขนฺโธว ชายติฯ

[1580]

เอวมาทิปฺปกาเรหิ, วิปสฺสนฺโต อนตฺตโต;

อนตฺตภาวนํ นาม, ภาเวตีติ ปวุจฺจติฯ

[1581]

ภาเวนฺโต ติวิธมฺเปตํ, นิชฺฌายติ ติลกฺขณํ;

นิมิตฺตญฺจ ปวตฺตญฺจ, สมารพฺภ ยถากฺกมํฯ

[1582]

อตฺตลาภนิมิตฺตญฺจ , ตํตํปจฺจยนิสฺสิตา;

ตพฺภาวภาวิภาเวน, ลกฺขียนฺติ นิมิตฺตโตฯ

[1583]

ชายมานา จ ชิยฺยนฺตา, มิยฺยมานา จ สงฺขตา;

ตํ ตํ ภาวมติกฺกมฺม, ปวตฺตนฺติ ขเณ ขเณฯ

[1584]

เหตุนิสฺสยนากาโร, นิมิตฺตนฺติ ตโต มโต;

ปวตฺตํ วตฺตนากาโร, ขณสนฺตติอทฺธโตฯ

[1585]

อปุพฺพาภินวุปฺปตฺติ, อุปฺปาโทติ ปกาสิโต;

ปุพฺพาปริยสนฺธานํ, ปฏิสนฺธีติ ภาสิตาฯ

[1586]

อายูหนฺตีติ วุจฺจนฺติ, ตทตฺถํ ปน วาวฏา;

อิจฺจาทิปริยาเยหิ, พหฺวาการาปิ สงฺขตาฯ

[1587]

นิมิตฺเต จ ปวตฺเต จ, วตฺถุโต ยนฺติ สงฺคหํ;

ตํ ทฺวยาการมารพฺภ, ปติฏฺฐาติ ติลกฺขณํฯ

[1588]

ปจฺจยาธีนธมฺมานํ, อุปฺปาทวยลกฺขิตา;

อนิจฺจตานิมิตฺตฏฺฐา, ปวตฺเตสุ น ปากฏาฯ

[1589]

ปุพฺพาปรวิจิตฺตานมสมตฺถานมตฺตนิ;

สนฺนิสฺสเยน นิปฺผนฺโน, ภาวทุพฺพลฺยสาธโกฯ

[1590]

เหตุสงฺขาตภาโว หิ, สงฺขารานมนิจฺจตา;

ปวตฺตมานา ทสฺเสติ, ตํ สภาวํ ปนตฺตโนฯ

[1591]

นิจฺจา ธุวา เจ สงฺขารา, กสฺมา เปกฺขนฺติ ปจฺจเย;

อหุตฺวา ยทิ นิสฺสาย, ชาตา กา ตตฺถ นิจฺจตา;

[1592]

อตฺตลาภํ ลภิตฺวาน, เหตุสามคฺคิลาภโต;

ยาเปสฺสนฺติ ตมญฺญตฺร, กถํ นามตฺตทุพฺพลาฯ

[1593]

ปจฺจเย อนเปกฺขิตฺวา, ยทิ นตฺถิ สมตฺถตา;

อตฺตลาภูปลาภาย, กิํ สมตฺถานุปาลเน;

[1594]

ชนกา ปจฺจยานญฺหิ, ตทายูหนโต ปรํ;

ปริหาริตุมารทฺธา, ชิยา ขิตฺตสโร ยถาฯ

[1595]

อจฺจีว วฏฺฏินิกฺขนฺตา, เมฆมุตฺตาว วิชฺชุตา;

ปจฺจยุทฺธฏวิสฺสฏฺฐา, ธมฺมา ภงฺคปรายณาฯ

[1596]

ตสฺมา นิมิตฺตมาการํ, ปสฺสนฺโต ส วิปสฺสโก;

‘‘วินสฺสนฺติ อวสฺส’’นฺติ, สทฺทหนฺโต วิมุจฺจติฯ

[1597]

อนิจฺจโต ตถา เหวํ, วิปสฺสนฺตสฺส โยคิโน;

สทฺธาวิโมกฺข พาหุลฺยํ, ภวตีติ ปกาสิตํฯ

[1598]

อิติ สงฺขารธมฺเมสุ, นิมิตฺตาการนิจฺฉิตํ;

อนิจฺจลกฺขณํ ธีโร, นิชฺฌายติ นิยามโตฯ

[1599]

พาธกตฺตภยาการา, ปวตฺเต ทุกฺขิตา วิย;

ปวตฺตมานา ปีเฬนฺติ, สงฺขารา จ ภยาวหาฯ

[1600]

อุปฺปาทาภินวาการํ, อติกฺกมฺม ตโต ปรํ;

ชราชจฺจริตา หุตฺวา, ภญฺชมานา กถํ สุขาฯ

[1601]

ตสฺมา ปวตฺตมาการํ, นิชฺฌายนฺโต นิรนฺตรํ;

สงฺขาเร ทุกฺขโต ทิสฺวา, หิตฺวาน ปณิธิํ ตหิํฯ

[1602]

ตทายูหนนิสฺสงฺโค, ปสฺสทฺธทรโถ สุขี;

สมาธิพหุโล โยคี, วูปสนฺโตติ วุจฺจติฯ

[1603]

พฺยาปารวสิตาการํ, สงฺขารานํ วิปสฺสโต;

นิมิตฺเต จ ปวตฺเต จ, อุปฏฺฐาติ อนตฺตโตฯ

[1604]

อนตฺตาธีนนิปฺผนฺนา, วสาตีตปฺปวตฺติโน;

ภาวทุพฺพลฺยนิสฺสารา, กถมตฺตา ภวิสฺสเรฯ

[1605]

ตเมวํ ปฏิวิชฺฌนฺโต, มญฺญตานตฺตลกฺขณํ;

วิปสฺสนารสสฺสาที, สํเวคพหุโล ภเวฯ

[1606]

อิจฺจาหจฺจ ปวตฺตานํ, ลกฺขณานํ สภาวโต;

ววตฺถิโต ตตฺถ ตตฺถ, ตํตํลกฺขณนิจฺฉโยฯ

[1607]

ตถาปิปากฏฏฺฐาเน , เหตุภูเต จ โยนิโส;

ววตฺถเปติ สงฺขาย, ลกฺขณานิ วิจกฺขโณฯ

[1608]

อุปฺปาทวยภาเวน, ทิสฺสมานา หิ สงฺขตา;

ปุพฺพาปรวิเวเกน, ทสฺเสนฺติ ตทนิจฺจตํฯ

[1609]

ตถา จ วิปริณามํ, วิปสฺสนฺโต วิสารโท;

นิมิตฺตผลนิปฺผนฺนํ, ตมตฺถมธิมุจฺจติฯ

[1610]

ทุกฺขปฺปวตฺติเหตุตฺตา, นิมิตฺตมปิ ปณฺฑิโต;

ภยาวหนิยาเมน, พาธกนฺเตว ปสฺสติฯ

[1611]

ตถา หิ ปจฺจยารพฺภ, สงฺขารา นิสฺสยนฺติ เจ;

ตโตวสฺสํ ภวิสฺสนฺติ, มหพฺภยสโมหิตาฯ

[1612]

นิโรธธมฺมา ชายนฺติ, สลฺลวิทฺธาว ทุกฺขิตา;

ชราตุรา วิปชฺชนฺตา, ภิชฺชนฺตาว วิฆาติโนฯ

[1613]

เตเนวานิจฺจโต ทิฏฺฐา, ทุกฺขภาเวน ขายเร;

สงฺขตตฺตา สภาโว หิ, ทุกฺขาย ปริวตฺตติฯ

[1614]

อนิจฺจา ปุน สงฺขารา, ทุกฺขาติ จ ววตฺถิตา;

อนตฺตตฺตนิยาเมน, นิทสฺเสนฺติ สลกฺขณํฯ

[1615]

กถํ อตฺตปราธีนา, ปจฺจยุปฺปนฺนภงฺคุรา;

วิปตฺตินิยตา วาถ, พาธมานา ภยาวหาฯ

[1616]

อาหจฺจาการเภเทน, ติวิธา หิ วิปสฺสนา;

อนิจฺจา ทุกฺขานตฺตาติ, อยเมตฺถ วินิจฺฉโยฯ

[1617]

ติธาภูตา ปนิจฺเจตา, ปหานาการเภทิตา;

มหาวิปสฺสนา นาม, อฏฺฐารสวิธา กถํฯ

[1618]

เหตุสามคฺคินิปฺผนฺนมนิจฺจนฺติ ติลกฺขณํ;

อนิจฺจตํ วิปสฺสนฺโต, นิจฺจสญฺญํ วิมุญฺจติฯ

[1619]

อนิจฺจตายาธิฏฺฐานนิมิตฺตํ ปน ปสฺสโต;

อนิมิตฺเต วิมุจฺจนฺตี, อนิมิตฺตานุปสฺสนาฯ

[1620]

นิรุชฺฌมานธมฺมานํ, พฺยนฺติภาวํ วิปสฺสโต;

สมุทยํ ปชหนฺตี, นิโรธาอนุปสฺสนาฯ

[1621]

สิถิลา ชาตุ นิสฺสารา, ทุพฺพลา ลหุฆาติโน;

ขยธมฺมาติ สงฺขาย, ฆนสญฺญํ วิมุญฺจติฯ

[1622]

อตฺตลาภมติกฺกมฺม, วยนฺตีติ วิจินฺตยํ;

ชหตายูหนํ ตตฺถ, ปุตฺเต สูติปชา วิยฯ

[1623]

อนวตฺติตภาวานํ, อญฺญถตฺตํ วิปสฺสโต;

วิการปริณาเมสุ, ธุวสญฺญา วิรชฺชติฯ

[1624]

อาลมฺพญฺจ ตทาลมฺพ-ญาณภงฺคญฺจ ภาวยํ;

สาราทานาภินิเวสํ, อธิปญฺญาย มุจฺจติฯ

[1625]

อิจฺจานิจฺจานิมิตฺตา จ, นิโรธา จ ขยา วยา;

วิปรีณามาธิสญฺญา, ธมฺมานุปสฺสนาติ จฯ

[1626]

สตฺตานุปสฺสนาเภทมนิจฺจาการทสฺสนํ;

นิจฺจสญฺญาทิภงฺคาย, ปริทีเปนฺติ ปณฺฑิตาฯ

[1627]

ตํ ตมาการมารพฺภ, ตถา พาหุลฺยวุตฺติโต;

ตํลกฺขณานุคตา จ, เภทา ตสฺเสว สตฺตธาฯ

[1628]

สุขสญฺญํ นิสฺสชฺชนฺตี, วุตฺตา ทุกฺขานุปสฺสนา;

นิพฺพินฺนา นิพฺพิทาญาณํ, วิราคา ราควชฺชิตาฯ

[1629]

ชาตาปฺปณิหิตา นาม, มุญฺจนฺตี ปณิธิํ ตถา;

นิราลยาภินิเวสา, อาทีนวานุปสฺสนาฯ

[1630]

ปญฺจานุปสฺสนาเภทํ , ตทิทํ ทุกฺขทสฺสนํ;

สุขสญฺญาทิภงฺคาย, ปวตฺตนฺติ ปกาสิตํฯ

[1631]

อนตฺตโต วิปสฺสนฺโต, อตฺตสญฺญา วิมุจฺจติ;

ชหตตฺตาภินิเวสํ, ฌายนฺโต ปุน สุญฺญโตฯ

[1632]

ทฺวยานุปสฺสนาเภทมนตฺตาการทสฺสนํ;

อตฺตสญฺญาภินิเวสํ, วิโมกฺขาย วิภาวิตุํฯ

[1633]

ปฏินิสฺสคฺคโต ทิสฺวา, สงฺขาเรสุ ติลกฺขณํ;

ชหนฺโต สงฺขตาทานํ, ปกฺขนฺทติ อสงฺขเตฯ

[1634]

ยถาภูเตน ญาเณน, วิปสฺสนฺโต วิมุจฺจติ;

สมฺโมหาภินิเวสมฺหา, อวิปลฺลตฺถทสฺสโนฯ

[1635]

โมหตาโภควิมุตฺตา, ปฏิสงฺขานุปสฺสนา;

ชหนฺตปฺปฏิสงฺขํ ตุ, ปฏิสงฺขาย ลกฺขณํฯ

[1636]

ทิฏฺฐิสงฺขาตโทสตฺตา, วิภาเวนฺโต วิวฏฺฏโต;

สํโยคาภินิเวสมฺหา, ปฏิลีโน วิมุจฺจติฯ

[1637]

มุจฺจีตุกมฺยตาญาณํ, ปฏินิสฺสคฺคสมฺมตํ;

ยถา ภูตํ ตถา ญาณํ, ปจฺจยาการนิสฺสิตํฯ

[1638]

สงฺขารุเปกฺขาญาณํ ตุ, ปฏิสงฺขานุปสฺสนา;

วุฏฺฐานคามินี นาม, วิวฏฺฏนฺติ ปวุจฺจติฯ

[1639]

จตสฺโสปิ ปนิจฺเจตา, อาทานาทิปฺปภญฺชิตา;

ลกฺขณตฺตยมาหจฺจ, ปวตฺตนฺติ ยถา ตถาฯ

[1640]

นิมิตฺตมารพฺภ ตถา ปวตฺตํ,

ติลกฺขณํ ฌายติ ยาย โยคี;

ตมิตฺถมฏฺฐารสเภทภินฺนํ,

วิปสฺสนาภาวนมาหุ ธีราฯ

[1641]

วิปสฺสนานยมิมมุตฺตมํ สุภํ,

นิทสฺสิตํ ชินวจนานุสารโต;

วิภาวยํ มนสิ หิตาวหํ ปรํ,

นิรามยํ ปทมนุปาปุณิสฺสติฯ

อิติ นามรูปปริจฺเฉเท วิปสฺสนาวิภาโค นาม

เอกาทสโม ปริจฺเฉโทฯ

12. ทฺวาทสโม ปริจฺเฉโท

ทสาวตฺถาวิภาโค

[1642]

อิจฺจฏฺฐารสธา ภินฺนา, ปฏิปกฺขปฺปหานโต;

ลกฺขณาการเภเทน, ติวิธาปิ จ ภาวนาฯ

[1643]

กลาปโต สมฺมสนํ, อุทยพฺพยทสฺสนํ;

ภงฺเค ญาณํ ภเย ญาณํ, ญาณมาทีนเวปิ จฯ

[1644]

ตเถว นิพฺพิทาญาณํ, ญาณํ มุจฺจิตุกมฺยตา;

ปฏิสงฺขา จ สงฺขารุ-เปกฺขาญาณานุโลมกํฯ

[1645]

อิจฺจาวตฺถาปเภเทน, ทสธาปิ วิภาวิตา;

สภาคตฺถวิเสเสน, ติธา สงฺคหิตา ปุนฯ

[1646]

ยถาภูตํ นาม ญาณตฺตยํ สมฺมสนาทิกํ;

ภยาทิญาณํ ติวิธํ, นิพฺพิทาติ ปวุจฺจติฯ

[1647]

ตถา มุจฺจิตุกามาทิ, วิราโคว จตุพฺพิธํ;

ลกฺขณตฺตยนิชฺฌานวเสน ปุน วุฏฺฐิตาฯ

[1648]

สุญฺญตญฺจานิมิตฺตญฺจ , ตถาปฺปณิหิตนฺติ จ;

สาเธติ มคฺคสงฺขาตํ, วิโมกฺขตฺตยมุตฺตมํฯ

[1649]

อิติ ภาเวตุกามสฺส, วิภาเวติ ยถากฺกมํ;

ทสาวตฺถาวิภาเคน, สมาทาย ยถา กถํฯ

[1650]