เสสกมฺมฏฺฐานวิภาโค
[1298]
พฺยาปาทาทีนวํ ทิสฺวา, เขมภาวญฺจ ขนฺติยํ;
อปฺปมญฺญา ตุ ภาเวนฺโต, วิเนยฺย ปฏิฆํ กถํฯ
[1299]
เจโตสนฺตาปโน โกโธ,
สมฺปสาทวิโกปโน;
วิรูปพีภจฺฉกโร,
มุขวณฺณปฺปธํสโนฯ
[1300]
สีลกาลุสฺสิยุปฺปาโท, จิตฺตวิกฺเขปสมฺภโว;
ปญฺญาปชฺโชตวิทฺธํสี, ปฏิปตฺติวิพนฺธโกฯ
[1301]
อปาเยกายโน มคฺโค, ปาปกณฺฏกพนฺธโก;
ธมฺมมคฺคสมุจฺเฉที, มคฺคทฺวารปิธานโกฯ
[1302]
ยโสวณฺณวิสงฺขาโร, คุณมูลปฺปภญฺชโก;
ทุกฺขธมฺมสโมธาโน, พฺยสโนปทฺทวากโรฯ
[1303]
ทุนฺนิมิตฺตมิทํ ชาตํ, สพฺพสมฺปตฺติธํสนํ;
ธูมเกตุสมุปฺปาโท, สพฺพโลกวินาสโกฯ
[1304]
สพฺพกลฺยาณธมฺมานํ, อวมงฺคลมุฏฺฐิตํ;
หิตารมฺภสมุคฺฆาตี, อนฺตรายสมาคโมฯ
[1305]
สพฺพาการปฏิกฺกูลํ, สพฺพวิทฺเทสการณํ;
วิปตฺติมุขมุปฺปนฺนํ, อมิตฺตชนปตฺถิตํฯ
[1306]
สปตฺตกรณํ โฆรํ, สพฺพานตฺถวิธายกํ;
ภยมนฺตรโต ชาตํ, ตํ ชโน นาวพุชฺฌติฯ
[1307]
ขุรธารํ ลิหนฺตาว, คิลนฺตาว หุตาสนํ;
ติตฺตลาพุํว ขาทนฺตา, คณฺหนฺตาทิตฺตมายุธํฯ
[1308]
พฺยาปาทมตฺตสมฺภว-มตฺตฆญฺญาย เกวลํ;
อุปลาเฬนฺติ ทุมฺเมธา, โฆรมาสีวิสํ ยถาฯ
[1309]
โทสเตเชน รุกฺโขว, สุสิรารุฬฺหปาวโก;
อนฺโตนุทยฺหมานาปิ, วิปฺผนฺทนฺติ วิฆาติโนฯ
[1310]
นาวพุชฺฌนฺติ ทุมฺเมธา, เจโตสงฺกปฺปวายุนา;
อุกฺกามุขามิวาทิตฺต-มุชฺชลนฺตา ปุนปฺปุนํฯ
[1311]
ภยมคฺคสมารุฬฺหา, เขมมคฺควิโรธิโน;
พฺยาปนฺนา กิพฺพิสากิณฺณา, อตฺถทฺวยวิโรธิโนฯ
[1312]
อนาถา สลฺลกาวิทฺธา, วิสฏฺฏา อนุโสจิโน;
อนฺธา วิย มิคารญฺเญ, ภมนฺติ หตจกฺขุกาฯ
[1313]
อสํวิหิตกมฺมนฺตา, พาลา โกธวสานุคา;
ขิปฺปํ ลกฺขิํ ปริจฺจตฺตา, ยโสโภเคหิ ธํสเรฯ
[1314]
ทุปฺปฏิปฺปาทิตารมฺภา, โกธสงฺโขภโมหิตา;
ธมฺมามตรสสฺสาทํ, น วินฺทนฺติ อวิทฺทสุฯ
[1315]
พหฺวาทีนวมิจฺเจว-มนฺโต พฺยาธิมิวุฏฺฐิตํ;
ชาตานลมิวุจฺฉงฺเค, อชฺฌุเปกฺขนฺติ ทุชฺชนาฯ
[1316]
โจทยมานา ทุกฺเขหิ, กฺเลสาจิณฺณมลีมหา;
ปาปกมฺเมหิ ปูเรนฺตา, เสนฺติ มจฺจุปเถ จิรํฯ
[1317]
ตเมวํ ปฏิสงฺขาย, ปฏิฆํ ปน โยนิโส;
วาฬมิคํว ธาวนฺตํ, อาวิสนฺตํว รกฺขสํฯ
[1318]
ปาวกํว ปริพฺยุฬฺหํ, ภายมานสฺส โยคิโน;
โสตฺถิภาวาย เขมนฺต-มุปญฺญตฺตํ มเหสินาฯ
[1319]
มาตา กลฺยาณธมฺมานํ, ขมา นาม มหิทฺธิกา;
สมปฺปวตฺติ สตฺเตสุ, สพฺพสมฺปตฺติสาธิกาฯ
[1320]
โกธานลชลาเสโก ,
โสโกปายาสนาสนํ;
อาฆาตสลฺลนิทฺธารี,
อุปนาหวิโมจนํฯ
[1321]
วณฺณกิตฺติสมุฏฺฐานํ, คุณมูลาภิเสวนํ;
อปารุตมุขํเวต-มตฺถทฺวยสมิทฺธิยาฯ
[1322]
วิฆาตปริยาทาน-มาสวานมเสสโต;
ปฏิปสฺสมฺภนํ เจโต-ปีติกรณจนฺทนํฯ
[1323]
สพฺพทุกฺขสมุคฺฆาติ, สุขุปฏฺฐานมุตฺตมํ;
พฺยสโนทยวิจฺเฉโท, ภยเภรวนิคฺคโมฯ
[1324]
เจโตปสาทสนฺธาโน, ปาสาทิกผลาวโห;
ปวโร โพธิสมฺภาโร, นรานรนิเสวิโตฯ
[1325]
ปาปกนฺตารนิตฺถาโร, จตุราปายโรธโก;
ทฺวาราวาปุรณญฺเจตํ, เทวโลกูปปตฺติยาฯ
[1326]
ปญฺญาสีลสมาธานํ, ปฏิปตฺติวิโสธโน;
ปิยงฺกโร โสมฺมภาโว, ทุลฺลโภ พหุปตฺถิโตฯ
[1327]
กฺเลสสงฺโขภวิกฺเขป-วิปฺผนฺทปฏิพนฺธนํ;
ติติกฺขาคุณมกฺขาต-มารกฺขวิธิมตฺตโนฯ
[1328]
วิหิํสารติสารมฺภ-ปฏิโรธวิโมจนํ;
เวริกิพฺพิสวิทฺธํสี, โลกานุคฺคหการณํฯ
[1329]
ธมฺมปชฺโชตกรณํ , สํโยคมลโสธนํ;
สมฺโมหติมิรุทฺธาริ, สมฺปตฺติปฏิปาทนํฯ
[1330]
อิจฺจตฺตตฺถํ ปรตฺถญฺจ, สมฺปาเทตฺวา ขมาปโร;
สาเธติ สพฺพสมฺปตฺติ-มิธ เจว ปรตฺถ จฯ
[1331]
ติติกฺขาคุณสมฺปนฺโน , ปาณภูตานุกมฺปโก;
อนากุลิตกมฺมนฺโต, โสรโต สขิโล สุจิฯ
[1332]
นิวาโต สมิตาจาโร, สุภโค ปิยทสฺสโน;
ปฏิสงฺขาพลปฺปตฺโต, ธิติมา มติปาฏโวฯ
[1333]
อกฺโขโภ อธิวาเสนฺโต,
สพฺพานตฺเถ ปริสฺสเย;
ภีมสงฺคามาวจโร,
หตฺถินาโคว โสภติฯ
[1334]
อิตฺถํ สมนฺตโต ภทฺทํ, ติติกฺขํ ปจฺจเวกฺขโต;
ปสฺสมฺเภติ สมุฏฺฐาย, ขมา พฺยาปาทสมฺภมํฯ
[1335]
ทิพฺโพสธมิวาตงฺกํ, เมฆชฺชวํ หุตาสนํ;
ขิปฺปมนฺตรธาเปติ, ติติกฺขา โกธมตฺตโนฯ
[1336]
ตโตเนกคุโณเปตํ, เนกโทสปฺปภญฺชนํ;
ขนฺติธมฺมมธิฏฺฐาย, ปสนฺนธีรมานโสฯ
[1337]
ภาเวยฺย ปฐมํ ตาว, เมตฺตาภาวนมุตฺตมํ;
อตฺตานมุปมํ กตฺวา, สตฺเตสุ หิตวุฑฺฒิยาฯ
[1338]
สพฺเพ สตฺตา จ ปาณา จ, ภูตา ชีวา จ ปุคฺคลา;
อพฺยาปชฺชา ตถาเวรา, อนีฆา จ สุเขธิโนฯ
[1339]
วิชฺชาสมฺปตฺติโภเคหิ, ปวฑฺฒนฺตุ ยสสฺสิโน;
ปริวารพลปฺปตฺตา, ภโยปทฺทววชฺชิตาฯ
[1340]
สขิลา สุขสมฺภาสา, อญฺญมญฺญาวิโรธิโน;
โมทนฺตุ สุหิตา สพฺเพ, มา กิญฺจิ ปาปมาคมาฯ
[1341]
สทฺธาปาโมชฺชพหุลา, ทานสีลมหุสฺสวา;
คุณภูสิตสนฺตานา, อายุํ ปาเลนฺตนามยํฯ
[1342]
สมฺมาทิฏฺฐิํ ปุโรธาย, สทฺธมฺมปฏิปตฺติยา;
อาราเธนฺตุ หิโตปาย-มจฺจนฺตํ สุขสาธนํฯ
[1343]
อิติ นานปฺปกาเรน, สตฺเตสุ หิตมานสํ;
มาตาว ปิยปุตฺตมฺหิ, ปวตฺเตยฺย นิรนฺตรํฯ
[1344]
สิเนหํ ปริวชฺเชนฺโต, พฺยาปาทญฺจ วินาสยํ;
ปริสุทฺเธน จิตฺเตน, หิตกาโมว เกวลํฯ
[1345]
เมตฺตาย มิตฺเต มชฺฌตฺเต, เวริเก จ ยถากฺกมํ;
กโรนฺโต สีมสมฺเภทํ, อตฺตนิ จ สมํ ผเรฯ
[1346]
อาเสวนฺตสฺส ตสฺเสวํ, หิตาโภคสมาหิตํ;
สตฺตปญฺญตฺติมารพฺภ, สมาธิยติ มานสํฯ
[1347]
ตโต อนีโฆ เอกคฺโค, อุปสนฺตมโนรโถ;
ฌานตฺติกํ จตุกฺกํ วา, เมตฺตาเจโตวิมุตฺติยาฯ
[1348]
ภูมิเทสทิสาสตฺต-เภทภินฺเนสุ โอธิโส;
ยถาสมฺภวมปฺเปติ, สพฺพสตฺเตสฺวโนธิโสฯ
[1349]
ตเทวเมกสตฺตมฺหิ, ปริจฺเฉทนิยามโต;
พหุเกสุ จ สตฺเตสุ, สพฺเพสุ จ ปวตฺตติฯ
[1350]
ตถาเสวิตสนฺตาโน,
เมตฺตาเจโตวิมุตฺติยา;
กรุณาภาวนาโยค-
มารเภยฺย ตโต ปรํฯ
[1351]
สตฺตานํ ทุกฺขิตาการ-มาวชฺชิตฺวาน โยนิโส;
‘‘อโห ทุกฺขา วิมุจฺจนฺตุ, สพฺเพ สตฺตา’’ติ จินฺตยํฯ
[1352]
กถํ มาณวโกยญฺจ, ภยเภรวกมฺปิโต;
พฺยสโนปทฺทวาวิทฺโธ, วิปฺผนฺทติ วิฆาตวาฯ
[1353]
ตถา เหเต วิโมสาย, ปฏิปนฺนา วิโรธิโน;
สพฺยาปชฺชา วิหญฺญนฺติ, เจโตทุกฺขสมปฺปิตาฯ
[1354]
อถญฺเญ ปริเทวนฺติ, วิปตฺติวินิปาติกา;
ปธุปายิกสงฺกปฺปา, โสโกปายาสภาคิโนฯ
[1355]
อถาปเร ปราภูตา, กามกฺเลสวสีกตา;
โมหนฺธการปกฺขนฺตา, สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคติํฯ
[1356]
เต ตตฺถ กฏุกํ โฆรมนุโภนฺตา สกํ ผลํ;
ทุกฺขสูลสมาวิทฺธา, พาหา ปคฺคยฺห กนฺทเรฯ
[1357]
ทีฆรตฺตาธิมุตฺตาย, เทวโลกสมิทฺธิยา;
เทวกายา วิหายนฺติ, อกามา ปริวตฺติโนฯ
[1358]
จิรกาลํ ชลิตฺวาน, สูริโยว นภนฺตเร;
พฺรหฺมาโนปิ ปตนฺเตว, พฺรหฺมโลกาปรายณาฯ
[1359]
ขนฺธปญฺจกมิจฺเจวํ, ทุกฺขาคารํ สมุพฺพหํ;
นานาคตีสุ วิกฺขิตฺตํ, ปาณชาตํ วิหญฺญติฯ
[1360]
อนาถมนยาปนฺนํ, ปริหานิภยากุลํ;
วาตมณฺฑลิกกฺขิตฺตปกฺขีว ปริวตฺตติฯ
[1361]
อิติ ทิสฺวาน สุตฺวา วา, สมฺภาเวตฺวาน วา ปุน;
ทุกฺขาปคมมิจฺฉนฺโต, ทุกฺขาปคม ปตฺถยํฯ
[1362]
สุขิเตสุ จ เมธาวี, ทุกฺขาการมนุสฺสรํ;
ปวตฺเตยฺย ทยาปนฺโน, กรุณาภาวนปฺปนํฯ
[1363]
‘‘อโห สตฺตา วิมุจฺจนฺตุ, ทุกฺขธมฺเมหิ สพฺพถา;
สาธุ สเมนฺตุปายาสา, โสกา จ ปริเทวนาฯ
[1364]
‘‘ขียนฺตุ ปาปธมฺมา จ, ปสฺสมฺเภนฺตามยา ตถา;
สํกฺเลสา ปลิโพธา จ, สมุจฺฉิชฺชนฺตุ ปาณินํฯ
[1365]
‘‘พฺยาปาทา จ วิหายนฺตุ, วินิวตฺตนฺตุปทฺทวา;
พฺยสนานิ วินสฺสนฺตุ, วิคจฺฉนฺตุ วิปตฺติโยฯ
[1366]
‘‘วิเหสา จ วิฆาตา จ, ขียนฺตุ ภยเภรวา;
ปฏิกฺกมนฺตุ วิสฺสฏฺฐา, โสตฺถิํ ปสฺสนฺตุ ปาณิโน’’ฯ
[1367]
อิจฺเจวมนุกมฺปนฺโต, สพฺพสตฺเตปิ สพฺพถา;
สพฺพทุกฺขสมุคฺฆาตํ, ปตฺเถนฺโต กรุณายติฯ
[1368]
โสกุปฺปตฺตํ นิวาเรนฺโต, วิหิํสํ ทูรโต หรํ;
เมตฺตายมิว ปาเปติ, กรุณาฌานมปฺปนํฯ
[1369]
กรุณานนฺตรํ โยคี, ภาเวยฺย มุทิตํ ตโต;
สตฺตานํ สุขิตาการมาวชฺเชตฺวาน โยนิโสฯ
[1370]
กถํ จิราย พฺรหฺมาโน, มหาเตชา มหิทฺธิกา;
ปีติภกฺขา สุภฏฺฐายี, ปโมทนฺติ นิรามยาฯ
[1371]
เทวกายา มหาโภคา,
มเหสกฺขา ยสสฺสิโน;
อจฺฉราปริวาเรหิ,
ปริจาเรนฺติ นนฺทเนฯ
[1372]
ราชาภิเสกสมฺปตฺตา, ฉตฺตจามรภูสิตา;
อาธิปฺปจฺจมธิฏฺฐาย, สุขิตา ราชโภคิโนฯ
[1373]
ยโถปฏฺฐิตโภเคหิ, ตทญฺเญปิ จ ปาณิโน;
ยถากามิตนิปฺผนฺนา, โมทนฺติ สุขปีติกาฯ
[1374]
จตุราปายิกา สตฺตา, ปาปกมฺมปริกฺขยา;
ตโต จุตาภินนฺทนฺติ, สุขฏฺฐาเน ปติฏฺฐิตาฯ
[1375]
สพฺพาลยสมุคฺฆาตํ, ปตฺวา โลกุตฺตรํ ปทํ;
ปฏิปสฺสทฺธทรถา, สุขํ โมทนฺตนปฺปกํฯ
[1376]
อิติ ทิสฺวาน สุตฺวา วา, สมฺภาเวตฺวา ปุนปฺปุนํ;
สตฺตานมธิวาเสนฺโต, สุขาการํ ปโมทติฯ
[1377]
‘‘อโห สาธุ อโห สุฏฺฐุ,
โมทนฺติ วต ปาณิโน;
อโห สุลทฺธํ สตฺตานํ,
สมิทฺธิมภิปตฺถิตํฯ
[1378]
‘‘ปสนฺนมุขวณฺณา จ, ปริปุณฺณมโนรถา;
ปีติปาโมชฺชพหุลา, จิรํ ชีวนฺตุนามยาฯ
[1379]
‘‘ภยมคฺคมติกฺกนฺตา, ทุกฺขสงฺฆาฏนิสฺสฏา;
เขมมคฺคมนุปฺปตฺตา, ปีติสมฺปตฺติผุลฺลิตาฯ
[1380]
‘‘สมคฺคา สุหิตา เจเต, ปฏิสนฺธานเปสลา;
สมฺปตฺติมภิเวเทนฺติ, กลฺยาณคุณภูสิตา’’ฯ
[1381]
อิติ สมฺมา ปิหายนฺโต, สุขาธิคมสมฺปทํ;
สตฺตานมภิโรเจนฺโต, มุทิตาย สมํ ผรํฯ
[1382]
หิตฺวา ปลาสาภิสงฺคํ, อิสฺสารตินิรงฺกโต;
เมตฺตายมิว ปาเปติ, มุทิตาฌานมปฺปนํฯ
[1383]
มุทิตํ ปน ภาเวตฺวา, ภาเวยฺยุเปกฺขมุตฺตมํ;
วิโรธานุนยํ หิตฺวา, หุตฺวา มชฺฌตฺตมานโสฯ
[1384]
สภาวภูต โลกสฺส,
ลาภาลาภํ ยสายสํ;
นินฺทาปสํสํ ปสฺสนฺโต,
สุขํ ทุกฺขญฺจ เกวลํฯ
[1385]
กถํ กมฺมสฺสกตตฺตายํ โลกานุปริวตฺตติ;
โลกธมฺเม ปราภูโต, อตฺตาเธยฺยวิวชฺชิโตฯ
[1386]
กิํ นามตฺถิ สมตฺเถตฺถ, ปวตฺเตตุํ ยถารุจิ;
กสฺส วา รุจิยา โหนฺติ, สุขิตา วาถ ทุกฺขิตาฯ
[1387]
ยถาปจฺจยสมฺภูตา, สุขทุกฺขา หิ ปาณิโน;
น สกฺกา ปริวตฺเตตุํ, อญฺเญน ปุน เกนจิฯ
[1388]
มิจฺฉามคฺคมธิฏฺฐาย , วิปชฺชนฺติ จ มานวา;
สมฺมามคฺคํ ปุโรธาย, สมฺปชฺชนฺติ ปุนตฺตนาฯ
[1389]
ตตฺถ กายวเสเนเต, ปริวตฺตนฺติ อญฺญถา;
ยถารุจิตกมฺมนฺตา, ปจฺเจกวสวตฺติโนฯ
[1390]
นิรตฺถกวิเหสายํ, มญฺเญ โลกวิจารณา;
สนฺตเมตํ ปณีตญฺจ, ยทิทํ ตตฺรุเปกฺขนํฯ
[1391]
อหํ โก นาม เก เจเต, กิมฏฺฐานพุธนฺตโร;
ปเรสุปริ เปกฺขนฺโต, วิหญฺญามีติ อตฺตโนฯ
[1392]
สุขิตา โหนฺตุ วา มา วา, ทุกฺขา มุจฺจนฺตุ วา น วา;
สมิทฺธา วา ทลิทฺทา วา, กา มเมตฺถ วิจารณาฯ
[1393]
อตฺตานํ ปริหารนฺตุ, ยถากามํ ตุ ปาณิโน;
ปลิโพโธ ปปญฺโจ วา, พฺยาปาโท วา น เม ตหิํฯ
[1394]
อิติ สงฺขายุเปกฺขนฺโต, หิตกาโมปิ ปาณินํ;
อปกฺขปาตุเปกฺขาย, สมํ ผรติ โยนิโสฯ
[1395]
อญฺญาณุเปกฺขา นิกฺขนฺโต, อนุโรธํ วิราชิย;
เมตฺตายมิว ปาเปติ, ปญฺจมชฺฌานมปฺปนํฯ
[1396]
อปฺปมญฺญา จตสฺเสว-มาจิกฺขิ วทตํ วโร;
มหาปุริสโธรยฺโห, หิตกาโม มหามุนิฯ
[1397]
น ลิงฺควิสภาคมฺหิ, อาทิกมฺมิกโยคินา;
ภาเวตพฺพา มตสตฺเต, เมตฺตเมว น สพฺพถาฯ
[1398]
ปตฺตพฺพสมฺปทาการํ, ทุกฺขาการญฺจ ปาณิสุ;
อาวชฺชํ มุทิตาการมนตฺตาธีนตํ ตถาฯ
[1399]
อตฺตนิ ทุคฺคเต มิตฺเต, มชฺฌตฺเตติ ยถากฺกมํ;
ปฐมํ ภาวนาโยคมารภิตฺวา ตโต ปรํฯ
[1400]
อตฺตนิ มิตฺเต มชฺฌตฺเต, เวริเกติ จตูสุปิ;
กโรนฺโต สีมสมฺเภทํ, สพฺพตฺถ สมมานโสฯ
[1401]
ภูมิกาทิปฺปเภเทหิ , ปริจฺฉิชฺโชธิโส ตถา;
อปริจฺฉิชฺช วา เจตา, ภาเวตพฺพาติ ภาสิตาฯ
[1402]
อสงฺโขติตสนฺตานา, ตาหิ ภูตานุกมฺปกา;
วิหรนฺตุตฺตมา พฺรหฺมวิหาราติ ตโต มตาฯ
[1403]
อปฺปมาณาลมฺพณตฺตา, ตถา สุปฺปฏิปตฺติยา;
สตฺเตสุ อปฺปมาณตฺตา, อปฺปมญฺญาติ สมฺมตาฯ
[1404]
อสมฺปตฺตหิตา สตฺตา, ทุกฺขิตา ลทฺธสมฺปทา;
กมฺมสฺสกาติ จินฺเตตฺวา, ตโต เตสุ ยถากฺกมํฯ
[1405]
‘‘สมฺปตฺตีหิ สมิชฺฌนฺตุ,
ทุกฺขา มุจฺจนฺตุ ปาณิโน;
อโห สตฺตา สุขปฺปตฺตา,
โหนฺตุ สตฺตา ยถา ตถา’’ฯ
[1406]
อิจฺจาภิวุทฺธิมิจฺฉนฺโต, ทุกฺขาปคมนํ ตถา;
สมิทฺเธ อนุโมทนฺโต, อุเปกฺขนฺโต จ ปีณิเตฯ
[1407]
มาตาว ทหเร ปุตฺเต, คิลาเน โยพฺพเน ฐิเต;
สกิจฺจปสุเต เจว, จตุธา สมฺปวตฺตติฯ
[1408]
อิตฺถํ จตุธา สตฺเตสุ, สมฺมา จิตฺตปวตฺตนา;
สพฺพถาปิ จตุทฺธาว, ตโต วุตฺตา มเหสินาฯ
[1409]
อิจฺเจตา ปน ภาเวนฺโต, ปสนฺนมุขมานโส;
สุขํ สุปติ สุตฺโตปิ, ปาปํ กิญฺจิ น ปสฺสติฯ
[1410]
ปฏิพุชฺฌตนุตฺราโส, ชาคโรว ปโมทติ;
เจตโส จ สมาธานํ, ขิปฺปเมวาธิคจฺฉติฯ
[1411]
ปริสฺสยา ปหียนฺติ, วิคจฺฉนฺติ จุปทฺทวา;
เทวตาปิ จ รกฺขนฺติ, อมุยฺหนฺตํ อนากุลํฯ
[1412]
ผุลฺลํว กมลํ กาเล, จนฺทํว วิมลํ ชโน;
โสมฺมโกมลธมฺเมหิ, ปิยจกฺขูหิ ปสฺสติฯ
[1413]
อสํหีโร อสํกุปฺโป, สพฺพาวตฺถาสุ ปณฺฑิโต;
สมํ ปวตฺติตารมฺโภ, โลกเมโสนุคณฺหติฯ
[1414]
ขณมตฺโตปจาเรกา, ปวตฺเตกมฺหิ ปุคฺคเล;
อปฺปมาณา ผลิตฺเวว, วณฺณยนฺติ มเหสิโนฯ
[1415]
ปเคว สพฺพสตฺเตสุ, อปฺปนาปตฺตภาวนา;
จตสฺโสปิ สมีภูตา, วสีภูตา นิรนฺตรํฯ
[1416]
ปุญฺญธาราภิสนฺทนฺตา, ปริปูเรนฺติ ปณฺฑิตํ;
อปฺปเมยฺยมโหโฆว, สาครํ วีจิมาลินํฯ
[1417]
อปฺปมญฺญามยานํ หิ, ปุญฺญานํ โสฬสิํ กลํ;
สพฺโพปธิกปุญฺญานิ, นาคฺฆนฺตีติ ปกาสิตํฯ
[1418]
อวญฺฌา ตสฺส ปพฺพชฺชา, ยสฺส เหตาสุ คารโว;
สุขุโมทคฺยพหุโล, ติสฺโส สิกฺขา สุสิกฺขติฯ
[1419]
อโมฆํ รฏฺฐปิณฺฑญฺจ, ภุญฺชเตโส วิเสสโต;
ตมฺปิ มหปฺผลํ โหติ, สทฺธาเทยฺยํ ปติฏฺฐิตํฯ
[1420]
สทฺธาทิกุสลา ธมฺมา, ปวฑฺฒนฺติ อขณฺฑิตา;
สมฺพุทฺธิจริยานญฺจ, มหตฺตํ ตสฺส ปากฏํฯ
[1421]
อกิจฺฉปฏิเวธาย, ปาทกชฺฌานมุตฺตมํ;
อุชุ เจกายโน มคฺโค, พฺรหฺมโลกูปปตฺติยาฯ
[1422]
วาสนาภาคิยา เจตา, โพธิสมฺภารกูลิกา;
โสวคฺคิกา สุขาหารา, โลการกฺขา นิรุตฺตราฯ
[1423]
อปฺปเมยฺยานิสํเสวํ, อปฺปเมยฺยคุโณทยา;
อปฺปมญฺญา ตโต ตาสุ, น ปมชฺเชยฺย ปณฺฑิโตฯ
[1424]
ปฏิกฺกูลํ ปนาหาเร, ภาเวนฺโต สญฺญมุตฺตมํ;
กพฬีการมาหาร-มนฺนปานาทิสงฺคหํฯ
[1425]
อสิตํ ขายิตํ ปีตํ, สายิตญฺจ รโหคโต;
ปฏิกฺกูลนฺติ จินฺเตยฺย, คมนาทิวสา กถํฯ
[1426]
ตโปวนมิทํ หิตฺวา, รมณียมนากุลํ;
อาหารเหตุ คนฺตพฺโพ, คาโม คามชนากุโลฯ
[1427]
ตตฺถาสุจิปริกฺลิฏฺเฐ, ทุชฺชนาวารสงฺกเร;
ทีนเมสยตุตฺติฏฺฐํ, เคเห เคเห ตุ โภชนํฯ
[1428]
ตํ เขฬมลสํกฺลิฏฺฐํ, ชิวฺหคฺคปริวตฺติตํ;
ทนฺตจุณฺณิตสมฺภินฺนํ, วณฺณคนฺธํ วิลิสฺสติฯ
[1429]
ปิตฺตเสมฺหปริพฺยุฬฺหํ, ปุพฺพโลหิตมิสฺสิตํ;
ปวิสนฺตํ ปฏิกฺกูลํ, เชคุจฺฉํ ธิกฺกตาสิวํฯ
[1430]
กุจฺฉิยํ กุณปากิณฺเณ, ทุคฺคนฺธปริภาวิเต;
สุวานวมถาการํ, วนฺตํว สฺวานโทณิยํฯ
[1431]
ตตฺตจนฺทนิกายํว , นานากิมิสมากุเล;
ตตฺถ พุพฺพุฬกจฺฉนฺนํ, กุถิตํ ปริปจฺจติฯ
[1432]
สํปจฺจนฺตํ ปเนตญฺจ, สภาวญฺจ วิเสวิตํ;
วฑฺเฒติ เกสโลมาทิํ, นานากุณปสญฺจยํฯ
[1433]
วิปจฺจนฺตมโถเปตมเนโกปทฺทวาวหํ;
กุฏฺฐคณฺฑกิลาสาทิมหาพฺยาธิสโตทยํฯ
[1434]
ปูติภูตญฺจ ตํ ปกฺก-มเนกทฺวารสญฺจิตํ;
เมทปิณฺฑํว กุถิตํ, ปริสฺสวติ สนฺตตํฯ
[1435]
เยน ปูติคโต กาโย, นิจฺจํ ทุคฺคนฺธวายิโก;
โธวิยนฺโตปิ สตตํ, สุจิภาวํ น คจฺฉติฯ
[1436]
กุจฺฉิโต โสยมาหาโร,
กายาสุจินิเสวโน;
นิสฺสนฺทมลนิฏฺฐาโน,
อุปกฺเลสผลาวโหฯ
[1437]
กามราคสมุฏฺฐานํ, โรคชาตินิพนฺธนํ;
มทปฺปมาทาธิฏฺฐานํ, ปาปกมฺมมหาปโถฯ
[1438]
อหิโตทยมคฺโคยํ, ภยเภรวสมฺภโว;
พฺยสนาคมนทฺวารํ, อปายาวหิตํ มุขํฯ
[1439]
จรนฺตตฺตสมตฺตาว, ยตฺโถทริยมุจฺฉิตา;
กฺลิฏฺฐกมฺมานิ ทุมฺเมธา, กโรนฺตา ทุกฺขภาคิโนฯ
[1440]
ตตฺถ จิตฺตวิราคาย, กิํ ปกฺกผลสนฺนิเภ;
รสสฺสาทปิยากาเร, โฆราทีนวสญฺจิเตฯ
[1441]
ภาเวนฺตสฺส ปฏิกฺกูล-สญฺญเมวํ วิภาวิโน;
อุปจารปถํ ปตฺวา, จิตฺตํ โหติ สมาหิตํฯ
[1442]
โสยํ ปสฺสมฺภิตาหาร-
วิสโท โส วิจกฺขโณ;
มทปฺปมาทนิกฺขนฺโต,
รสสฺสาทนิราลโยฯ
[1443]
ลิมฺเปนฺโต วิย เภสชฺช-มกฺขรพฺภญฺชโก ยถา;
ปุตฺตมํสํว ขาทนฺโต, อาหารํ ปริภุญฺชติฯ
[1444]
อริยวํสานุปชาโต,
อปฺปิจฺฉาทิคุโณทิโต;
กามชาลํ ปทาเลตฺวา,
โสตฺถิํ ปปฺโปติ ปณฺฑิโตฯ
[1445]
จตุธาตุววตฺถานํ, ภาเวนฺโต ปน ปญฺจธา;
ธาตุโย ปริคณฺเหยฺย, จตสฺโสปิ สภาวโตฯ
[1446]
สงฺเขเปน จ วิตฺถารา, สมฺภารา จ สลกฺขณา;
อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ, จตุธา วิภเช กถํฯ
[1447]
ยํ กิญฺจิ เกสโลมาทิ, กกฺขฬตฺตํ ปวุจฺจติ;
อชฺฌตฺตํ ปถวีธาตุ, พหิทฺธา ตุ ตโตปราฯ
[1448]
ยูสภูตนฺติ ยํ กิญฺจิ,
อาโปว ปริปาจกํ;
เตโช วาโยติ คณฺเหยฺย,
วิตฺถมฺภกมเสสโตฯ
[1449]
วิตฺถารโตปิ สมฺภารา, เกสโลมาทิ วีสติ;
ปถวีธาตุ ปิตฺตาทิ, ทฺวาทสาโปติ ภาวเยฯ
[1450]
เตเชน เยน กาโยยํ, สนฺตปฺปติ ชิรียติ;
ปริทยฺหติ สมฺมา จ, ปจฺจนฺติ อสิตาทโยฯ
[1451]
ตเทตํ จตุโกฏฺฐาสํ, กายสมฺภวมตฺตโน;
เตโชธาตูติ คณฺเหยฺย, วาโยธาตูติจาปรํฯ
[1452]
อุทฺธญฺจาโธคมาวาตา, กุจฺฉิโกฏฺฐาสยา ตถา;
องฺคมงฺคานุสารี จ, ฉธานาปานมิจฺจปิฯ
[1453]
ตํ ตํ ลกฺขณมารพฺภ, นิทฺธาเรตฺวา สลกฺขณํ;
ปริคณฺเหยฺย สพฺพตฺถ, จตุธา ธาตุสงฺคหํฯ
[1454]
อิจฺเจวํ จตุโกฏฺฐาโส,
ธาตุมตฺโต กเฬวโร;
นิจฺเจตโน จ นิสฺสตฺโต,
นิสฺสาโร ปรโภชโนฯ
[1455]
ริตฺโต ตุจฺโฉ จ สุญฺโญ จ,
วิวิตฺโต จ ปวชฺชิโต;
อตฺตา วา อตฺตนียํ วา,
นตฺเถเวตฺถ กถญฺจิปิฯ
[1456]
เกวลํ เจตนาวิทฺโธ, กาโยยํ ปริวตฺตติ;
กมฺปิโต ยาย ยนฺตํว, สาธิปฺปาโยว ขายติฯ
[1457]
อายุ อุสฺมา จ วิญฺญาณํ, ยทา กายํ ชหนฺติมํ;
อปวิทฺโธ ตทา เสติ, นิรตฺถํว กลิงฺครํฯ
[1458]
วิปรีตํ ปปญฺเจนฺตา, พหุธา โมหปารุตา;
ยตฺถ มิจฺฉาวิปลฺลาสปราภูตา ปุถุชฺชนาฯ
[1459]
สํสารทฺธานกนฺตารํ, จตุราปายสงฺกรํ;
พฺยสเนกายโนปายํ, นาติวตฺตนฺติ ทุชฺชนาฯ
[1460]
โสยเมวํ จตุทฺธาติ,
ธาตุเภเทน ปสฺสโต;
ตสฺโสปจาริโก นาม,
สมโถ โหติ เจตสิฯ
[1461]
อิตฺถํ ธาตุววตฺถานํ, กตฺวา ตทนุสารโต;
อุปาทารูปธมฺเม จ, นามธมฺเม จ สพฺพถาฯ
[1462]
ภูมิภูเต ปริคฺคยฺห, ปสฺสนฺโต ปจฺจยฏฺฐิติํ;
อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ, วิปสฺสนฺโตทยพฺพยํฯ
[1463]
ยถาภูตมภิญฺญาย, นิพฺพินฺทนฺโต วิรชฺชติ;
วิราคา จ วิมุจฺจิตฺวา, ปารคูติ ปวุจฺจติฯ
[1464]
อารุปฺปํ ปน ภาเวนฺโต, กมฺมฏฺฐานมนาวิลํ;
จตุกฺกปญฺจกชฺฌานํ, ปตฺวา กสิณมณฺฑเลฯ
[1465]
ปริจิณฺณวสีภูตา, ฌานา วุฏฺฐาย ปญฺจมา;
จินฺเตติ ทณฺฑาทานาทิรูปโทสมภิณฺหโสฯ
[1466]
นิพฺพินฺทนฺโต ตโต รูเป, ตทากาเร จ โคจเร;
ตทาลมฺพณธมฺเม จ, ปตฺเถนฺโต สมติกฺกมํฯ
[1467]
ปตฺถริตฺวาน ยํ กิญฺจิ, อากาสกสิณํ วินา;
อุคฺฆาเฏติ ตเมวาถ, กสิณํ ธิติมา สโตฯ
[1468]
น ตํ มนสิ กโรติ, นาวชฺชติ น เปกฺขติ;
จินฺตาโภควินิมุตฺโต, กสิณํ ปติ สพฺพถาฯ
[1469]
ตทปฺปายสมญฺญาตมากาสํ ปติ มานสํ;
สาธุกํ ปฏิปาเทติ, โยนิโส ปฏิจินฺตยํฯ
[1470]
ตสฺสาวชฺชนสมฺปนฺนํ, อุปายปฏิปาทิตํ;
กสิณาปคมากาสํ, จินฺตนารพฺภ วตฺตติฯ
[1471]
อิตฺถมนฺตรธาเปตฺวา, กสิณํ ตุ ตโต ปรํ;
สพฺพาวนฺตมนนฺตรํ, ผรตากาสโคจรํฯ
[1472]
ตตฺถ วุตฺตนเยเนว, ภาเวนฺตสฺโสปจารโต;
ปฐมารุปฺปมปฺเปติ, อากาสานนฺตโคจเรฯ
[1473]
ตโต ตมฺหา วสีภูตา, วุฏฺฐหิตฺวา วิจินฺตยํ;
‘‘อาสนฺนรูปาวจรชฺฌานปจฺจตฺถิก’’นฺติ ตํฯ
[1474]
นิกนฺติํ ปริยาทาย, ตมฺหา อากาสโคจรา;
อปฺเปตุํ ทุติยารุปฺป-มติสนฺตนฺติ คจฺฉติฯ
[1475]
ปฐมารุปฺปวิญฺญาณ-มนนฺตํ ผรโต ตโต;
ทุติยารุปฺปมปฺเปติ, วิญฺญาณานนฺตโคจเรฯ
[1476]
ปฐมารุปฺปวิญฺญาณ-มภาเวนฺโต ตโต ปรํ;
อปฺเปติ ตติยารุปฺป-มากิญฺจญฺญมฺหิ โคจเรฯ
[1477]
ตโต จ ตติยารุปฺปํ, ‘‘สนฺตเมต’’นฺติ ปสฺสโต;
จตุตฺถารุปฺปมปฺเปติ, ตติยารุปฺปโคจเรฯ
[1478]
คูถมฺหิ มณฺฑเป ลคฺโค, เอโก ตนฺนิสฺสิโตปโร;
เอโก พหิ อนิสฺสาย, ตํ ตํ นิสฺสาย จาปโรฯ
[1479]
ฐิโต จตูหิ เอเตหิ, ปุริเสหิ ยถากฺกมํ;
สมานตาย ญาตพฺพา, จตสฺโสปิ วิภาวินาฯ
[1480]
อิจฺจาลมฺพณเภเทหิ , จตุธารุปฺปภาวนา;
องฺคเภทํ ปเนตาสํ, น กเถนฺติ ตถาปิ จฯ
[1481]
สุปฺปณีตตรา โหนฺติ, อุทฺธมุทฺธํ ยถากฺกมํ;
จาตุมหาราชิกาทิทิพฺพสมฺปตฺติโย ยถาฯ
[1482]
อาเนญฺชมิติ ภาเวตฺวา, สมาปตฺติํ จตุพฺพิธํ;
สุสมาหิตสงฺกปฺโป, สมฺปนฺนาจลมานโสฯ
[1483]
วิปสฺสนฺโต ยถาภูตํ, สจฺฉิกตฺวา ผลุตฺตมํ;
อุภโตภาควิมุตฺโต, อรหาติ ปวุจฺจติฯ
[1484]
กมฺมฏฺฐานวิธิํ ญตฺวา, จตฺตาลีสวิธํ ตโต;
อภิญฺญาโยปิ วิญฺเญยฺยา, สมเถ ภาวนานเยฯ
[1485]
อิทฺธิวิธา ทิพฺพโสตา, เจโตปริยชานนา;
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติ, ทิพฺพจกฺขุ ตถาปราฯ
[1486]
เจโตสมาธินิสฺสฏฺฐา, ปญฺจาภิญฺญา ปกาสิตา;
รูปาวจรธมฺมาว, ปญฺจมชฺฌานภูมิกาฯ
[1487]
พหุภาวาทิธิฏฺฐานํ, โกมาราทิวิกุพฺพนา;
มโนมยาภินิมฺมานมิจฺเจวํ ติวิธิทฺธิโยฯ
[1488]
ทิพฺเพ จ มานุเส สทฺเท,
ตถา ทูเร จ สนฺติเก;
สุณนฺติ ยาย สา ทิพฺพา,
โสตธาตูติ ภาสิตาฯ
[1489]
เจโตปริยญาณนฺติ, ปรปุคฺคลเจตโส;
สราควีตราคาทิปริจฺเฉทกมีริตํฯ
[1490]
ปุพฺเพนิวุตฺถขนฺธานุสฺสรเณ ญาณมีริตํ;
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณ นาเมน ตาทินาฯ
[1491]
จวมาเน จ ชายนฺเต, สตฺเต รูปมรูปกํ;
ตถา มานุสกํ รูปํ, ถูลํ สุขุม สนฺติกํฯ
[1492]
ทูเร ปกาสํ ฉนฺนญฺจ, เยน ปสฺสนฺติ โยคิโน;
จุตูปปาตญาณํ ตํ, ทิพฺพจกฺขูติ วุจฺจติฯ
[1493]
อนาคตํสญาณญฺจ, ยถากมฺมุปคํ ตถา;
ตนฺนิสฺสิตตฺตา คจฺฉนฺติ, ทิพฺพจกฺขุมฺหิ สงฺคหํฯ
[1494]
อิติ ปญฺจวิธํ ปตฺตุมภิญฺญํ ปน ปณฺฑิโต;
กตฺวาน ปญฺจมชฺฌาเน, ปญฺจธา วสิตํ จิทํฯ
[1495]
ตถา สมาหิเต จิตฺเต, ปริสุทฺเธ นิรงฺคเณ;
มุทุภูเต กมฺมนิเย, อาเนญฺชมฺหิ ปติฏฺฐิเตฯ
[1496]
อภิญฺญาปาทกชฺฌานา, ตโต วุฏฺฐาย ปญฺจมา;
อภิญฺญาปริกมฺมาย, นินฺนาเมยฺยาถ มานสํฯ
[1497]
อธิฏฺเฐยฺยาทิกํ ตํ ตมาวชฺชิตฺวา ยถารหํ;
ปริกมฺมํ กริตฺวาน, สมาปชฺเชยฺย ปาทกํฯ
[1498]
ปุนเทว จ วุฏฺฐาย, ปริกมฺมํ ยถา ปุเร;
กโรนฺตสฺส ปนปฺเปติ, อภิญฺญาเณน ปญฺจมํฯ
[1499]
อธิฏฺฐนฺตํ วิกุพฺพนฺตํ, นิมฺมินนฺตํ ยถารหํ;
สทฺเท สุณนฺตํ สตฺตานํ, ปริชานญฺจ มานสํฯ
[1500]
สรํ ปุพฺเพนิวาสญฺจ, ปสฺสํ สุคติทุคฺคติํ;
ยถากมฺมํ วิปากญฺจ, ปชานนฺตมนาคตํฯ
[1501]
ยถาสมฺภวมิจฺเจวมุปายกุสโล มุนิ;
อุปนิสฺสยสมฺปนฺโน, อภิญฺญมธิคจฺฉติฯ
[1502]
ปตฺตาภิญฺโญ มหาโยคี, ปริโยทาตมานโส;
ปริปกฺเกน ญาเณน, วิปสฺสิตฺวา ติลกฺขณํฯ
[1503]
ลทฺธาสวกฺขยํ ญาณํ, ฉธาภิญฺญมนุตฺตรํ;
มหาขีณาสโว นาม, ฉฬภิญฺโญ ปวุจฺจติฯ
[1504]
จตฺตาลีสวิธํ ปนิตฺถมมโลเจโตมลกฺขาลนํ,
กมฺมฏฺฐานนยํ ยมาห สุคโต สมฺมา สมาธานกํ;
สํขิตฺตํ กถิตํ ตเมตฺถ สกลํ สาภิญฺญเมตฺตาวตา,
กตฺตพฺพา มุนิเนตฺถ สาธุมตินา สมฺภาวนา สพฺพถาฯ
[1505]
วรคุณคณภูสิตานุสิฏฺฐํ,
อิติ สมถมิมํ ตุ ภาวยิตฺวา;
ปรมมนุปมํ ภชนฺติ ธีรา,
หิตสุขมุขมุตฺตมานุพุทฺธํฯ
อิติ นามรูปปริจฺเฉเท เสสกมฺมฏฺฐานวิภาโค นาม
ทสโม ปริจฺเฉโทฯ
นิฏฺฐิโต จ นามรูปปริจฺเฉเท สพฺพถาปิ
สมถภาวนาวิภาโคฯ
11. เอกาทสโม ปริจฺเฉโท
วิปสฺสนาวิภาโค
[1506]
ทฺวิธา สมุฏฺฐานธุรา, ติวิธา ภูมิโย มตา;
ติวิธาภินิเวสา จ, สรีรํ ตุ จตุพฺพิธํฯ
[1507]
ติวิธา ภาวนา ตตฺถ, สงฺขาเรสุ ยถารหํ;
ทุวิธาการมารพฺภ, นิชฺฌายติ ติลกฺขณํฯ
[1508]
อฏฺฐารสาการภินฺนา, ทสาวตฺถา วิภาวิตา;
ติธา วิภาคา สาเธติ, วิโมกฺขตฺตยมุตฺตมํฯ
[1509]
จตุสจฺจปฏิเวธา, สตฺตฏฺฐาริยปุคฺคลา;
กฺเลสหานี ยถาโยคํ, จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาฯ
[1510]