ยตฺถายํ ปรมตฺถวตฺถุนิยเม ตุลฺเยน พาหุลฺยโต,
อตฺถานตฺถวิจารณํ ปติ ชโน สมฺโมหมาปาทิโต;
พุทฺโธ โพธิตเล ยมาห สุคโต คนฺตฺวาน เทวาลยํ,
สฺวายํ กมฺมวิปากนิจฺฉยนโย สงฺเขปโต ทีปิโตฯ
อิติ นามรูปปริจฺเฉเท กมฺมวิภาโค นาม
ปญฺจโม ปริจฺเฉโทฯ
6. ฉฏฺโฐ ปริจฺเฉโท
รูปวิภาโค
[481]
อิติ ปญฺจปริจฺเฉท-ปริจฺฉินฺนตฺถสงฺคหํ;
นามธมฺมมเสเสน, วิภาเวตฺวา สภาวโตฯ
[482]
สปฺปเภทํ ปวกฺขามิ, รูปธมฺมมิโต ปรํ;
ภูโตปาทายเภเทน, ทุวิธมฺปิ ปกาสิตํฯ
[483]
อุทฺเทสลกฺขณาทีหิ, วิภาคชนกา ตถา;
กลาปุปฺปตฺติโต จาปิ, ยถานุกฺกมโต กถํ?
[484]
รุปฺปตีติ ภเว รูปวิการปฺปจฺจเยสติ;
รูปรูปํ ตถา รูปปริยาปนฺนโตปรํฯ
[485]
ภูตรูปํ ตุ ปถวี, อาโป เตโช ตถาปโร;
วาโย จ ภวตูปาทารูปเมตฺถาติ ภาสิตํฯ
[486]
ภูตรูปมุปาทาย , ปวตฺตติ น จญฺญถา;
อิจฺจุปาทายรูปนฺติ, รูปํ เสสมุทีริตํฯ
[487]
จกฺขุ โสตญฺจ ฆานญฺจ, ชิวฺหา กาโยติ ปญฺจธา;
ปสาทรูปมกฺขาตํ, โนปสาทํ ปเนตรํฯ
[488]
รูปสทฺทคนฺธรสา, โผฏฺฐพฺพมิติ ปญฺจธา;
รูปํ ปสาทวิสยํ, ปสาโท โคจรํปรํฯ
[489]
อิตฺถตฺตํ ปุริสตฺตญฺจ, ภาวรูปมุทีริตํ;
ชีวิตินฺทฺริยรูปนฺติ, อุปาทินฺนปวตฺติกํฯ
[490]
วตฺถุรูปํ ตุ หทยํ, ยํ ธาตุทฺวยนิสฺสยํ;
กพฬีการมาหารรูปมิจฺจาหุ ปณฺฑิตาฯ
[491]
รูปธมฺมสภาวตฺตา, รูปนฺติ ปริทีปิตํ;
อิจฺเจวมฏฺฐารสธา, รูปรูปมุทีริตํฯ
[492]
อนิปฺผนฺนสภาวตฺตา, รูปากาโรปลกฺขิตํ;
อนิปฺผนฺนํ นาม รูปํ, ทสธา ปริทีปิตํฯ
[493]
รูปปฺปริจฺเฉทํ รูปมิจฺจากาโส ปกาสิโต;
กายพฺพจีวิญฺญตฺติกํ, ทฺวยํ วิญฺญตฺติรูปกํฯ
[494]
ลหุตา มุทุตา กมฺม-ญฺญตา วิญฺญตฺติยา สห;
วิการรูปมิจฺจาหุ, ปญฺจธา จ วิภาวิโนฯ
[495]
อุปจโย สนฺตติ จ, ชรตานิจฺจตาติ จ;
จตุธา ลกฺขณรูปํ, รูปกณฺเฑ วิภาวิตํฯ
[496]
อิจฺเจวมฏฺฐวีสติวิธานิปิ วิจกฺขโณ;
รูปานิ ลกฺขณาทีหิ, วิภาเวยฺย ยถากฺกมํฯ
[497]
ขรตา ปถวีธาตุ, สายํ กกฺขฬลกฺขณา;
กลาปาธิฏฺฐานรสา, ปฏิคฺคาโหติ คยฺหติฯ
[498]
อาพนฺธนมาโปธาตุ, สา ปคฺฆรณลกฺขณา;
กลาปาพนฺธนรสา, สงฺคหตฺเตน คยฺหติฯ
[499]
เตชนตฺตํ เตโชธาตุ, สายมุณฺหตฺตลกฺขณา;
ปาจนรสา มทฺทวา-นุปฺปาทนนฺติ คยฺหติฯ
[500]
วาโยธาตุ วายนตฺตํ, สา วิตฺถมฺภนลกฺขณา;
สมีรณรสาภินิ-หารภาเวน คยฺหติฯ
[501]
สพฺพตฺถาวินิภุตฺตาปิ, อสมฺมิสฺสิตลกฺขณา;
ตํตํภาวสมุสฺสนฺนสมฺภาเรสุปลกฺขิตาฯ
[502]
อญฺญมญฺเญนุปตฺถทฺธา, เสสรูปสฺส นิสฺสยา;
จตุทฺเธวํ กลาเปสุ, มหาภูตา ปวตฺตเรฯ
[503]
จกฺขุ สมฺภารจกฺขุมฺหิ, สตฺตกฺขิปฏโลจิเต;
กณฺหมณฺฑลมชฺฌมฺหิ, ปสาโทติ ปวุจฺจติฯ
[504]
เยน จกฺขุปสาเทน, รูปานิ อนุปสฺสติ;
ปริตฺตํ สุขุมํ เจตํ, อูกาสิรสมูปมํฯ
[505]
โสตํ โสตพิลสฺสนฺโต,
ตมฺพโลมาจิเต ตถา;
องฺคุลิเวธนากาเร,
ปสาโทติ ปวุจฺจติฯ
[506]
อนฺโต อชปทฏฺฐาเน, ฆานํ ฆานพิเล ฐิตํ;
ชิวฺหา ชิวฺหาย มชฺฌมฺหิ, อุปฺปลาการสนฺนิเภฯ
[507]
อิจฺเจวํ ปน จตฺตาโร, ตํตํเทสววตฺถิตา;
กายปฺปสาโท กายมฺหิ, อุปาทินฺเนติ ปญฺจธาฯ
[508]
กปฺปาสปฏลสฺเนห-สนฺนิภา ภูตนิสฺสิตา;
ปสาทา ชีวิตารกฺขา, รูปาทิปริวาริตาฯ
[509]
ธีตา ราชกุมาราว, กลาปนฺตรวุตฺติโน;
ทฺวารภูตาว ปจฺเจกํ, ปญฺจวิญฺญาณวีถิยาฯ
[510]
รูปาทาภิฆาตารหภูตานํ วา ยถากฺกมํ;
ทฏฺฐุกามนิทานาทิกมฺมภูตานเมว วาฯ
[511]
ปสาทลกฺขณา รูปา-ทาวิญฺชนรสา ตถา;
ปญฺจวิญฺญาณยุคฬํ, ทฺวารภาเวน คยฺหเรฯ
[512]
รูปํ นิภาโส ภูตานํ, สทฺโท นิคฺโฆสนํ ตถา;
คนฺโธว คนฺธนํ ตตฺถ, รโส จ รสนียตาฯ
[513]
อิจฺเจวํ ปน จตฺตาโร, โคจรา ภูตนิสฺสิตา;
ภูตตฺตยญฺจ โผฏฺฐพฺพมาโปธาตุวิวชฺชิตํฯ
[514]
สทฺโท อนิยโต ตตฺถ, ตทญฺโญ สหวุตฺติโน;
ตํตํสภาวเภเทน, ตํตํทฺวาโรปลกฺขิโตฯ
[515]
ปญฺเจว ปญฺจวิญฺญาณวีถิยา วิสยา มตา;
จกฺขาทิปฏิหนนลกฺขณาว ยถากฺกมํฯ
[516]
ปญฺจวิญฺญาณยุคฬาลมฺพภาวรสา ตถา;
ปญฺจวิญฺญาณยุคฬํ, โคจรตฺเตน คยฺหเรฯ
[517]
อิตฺถินฺทฺริยํ ปนิตฺถตฺตมิตฺถิภาโวติ ภาสิโต;
ปุริสตฺตํ ตถา ภาโว, ปุริสินฺทฺริยนามโกฯ
[518]
ตํ ทฺวยํ ปนุปาทินฺนกาเย สพฺพตฺถ ลพฺภติ;
กลาปนฺตรภินฺนญฺจ, ภินฺนสนฺตานวุตฺติ จฯ
[519]
วเส วตฺเตติ ลิงฺคาน-มิตฺถิปุมฺภาวลกฺขณํ;
อิตฺถีติ จ ปุริโสติ, ปกาสนรสํ ตถาฯ
[520]
อิตฺถีนํ ปุริสานญฺจ, ลิงฺคสฺส จ ยถากฺกมํ;
นิมิตฺตกุตฺตากปฺปานํ, การณตฺเตน คยฺหติฯ
[521]
สตฺตา มรนฺติ นาเสน, ยสฺส ปาณนฺติ วุตฺติยา;
สชีวมตกายานํ, เภโท เยโนปลกฺขิโตฯ
[522]
ตเทตํ กมฺมชาตาน-มนุปาลนลกฺขณํ;
ชีวิตํ ชีวนรสํ, อายุพทฺโธติ คยฺหติฯ
[523]
มโนธาตุยา จ ตถา, มโนวิญฺญาณธาตุยา;
นิสฺสยลกฺขณํ วตฺถุ-รูปํ หทยสมฺมตํฯ
[524]
สมาธานรสํ ตาส-มุพฺพาหตฺเตน คยฺหติ;
ยสฺมิํ กุปฺปิตกาลมฺหิ, วิกฺขิตฺตา โหนฺติ ปาณิโนฯ
[525]
กาโย ยสฺสานุสาเรน, จิตฺตกฺเขเปน ขิชฺชติ;
ยสฺมิํ นิรุทฺเธ วิญฺญาณ-โสโตปิ จ นิรุชฺฌติฯ
[526]
ยํ นิสฺสาย ปติฏฺฐาติ, ปฏิสนฺธิ ภวนฺตเร;
ตเทตํ กมฺมสมฺภูตํ, ปญฺจโวการภูมิยํฯ
[527]
มชฺเฌ หทยโกสมฺหิ, อฑฺฒปสตโลหิเต;
ภูตรูปมุปาทาย, จกฺขาทิ วิย วตฺตติฯ
[528]
กพฬีกาโร อาหาโร, รูปาหรณลกฺขโณ;
กายานุยาปนรโส, อุปตฺถมฺโภติ คยฺหติฯ
[529]
โอชาย ยาย ยาเปนฺติ, อาหารสฺเนหสตฺติยา;
ปาณิโน กามโลกมฺหิ, สายเมวํ ปวุจฺจติฯ
[530]
อากาสธาตุ รูปานํ, ปริโยสานลกฺขณา;
ปริจฺเฉทรสา รูปมริยาโทติ คยฺหติฯ
[531]
สลกฺขณปริจฺฉินฺนรูปธมฺมปริคฺคเห ;
โยคีนมุปการาย, ยํ เทเสสิ ทยาปโรฯ
[532]
ปริจฺฉินฺนสภาวานํ, กลาปานํ ยถารหํ;
ปริยนฺตานเมเวส, ตทากาโร ปวุจฺจติฯ
[533]
คมนาทิวจีโฆสปวตฺตมฺหิ ยถากฺกมํ;
วาโยปถวิธาตูนํ, โย วิกาโร สมตฺถตาฯ
[534]
สหโชปาทินฺนกานํ, กฺริยาวาจาปวตฺติยา;
วิปฺผนฺทฆฏฺฏนาเหตุ, จิตฺตานุปริวตฺตโกฯ
[535]
ส วิการวิเสโสยํ, วิญฺญตฺตีติ ปกาสิโต;
วิญฺญาเปตีติ กาเยน, วาจาย จ วิจินฺติตํฯ
[536]
วาโยปถวาธิกานํ, ภูตานมิติ เกจน;
ปวุตฺตา ตาทินา กาย-ปริคฺคหสุขาย ยาฯ
[537]
กาโย ยสฺสานุภาเวน,
สหาโภโคว ขายติ;
ยํ นิโรธา ปราภูโต,
เสติ นิจฺเจตโน ยถาฯ
[538]
โลเก ปปญฺจา วตฺตนฺติ, พหุธา ยาย นิมฺมิตา;
กปฺเปนฺติ กายมตฺตานํ, พาลา ยาย จ วญฺจิตาฯ
[539]
สายํ กายวจีกมฺม-ทฺวารภาเวน ลกฺขิตา;
พฺยาปารฆฏฺฏนาเหตุ-วิการาการลกฺขณาฯ
[540]
กายวาจาอธิปฺปาย-ปกาสนรสา ตถา;
กายวิปฺผนฺทฆฏฺฏน-เหตุภาเวน คยฺหติฯ
[541]
ลหุตา ปน รูปานํ, อทนฺธาการลกฺขณา;
อวิตฺถานรสา สลฺล-หุกวุตฺตีติ คยฺหติฯ
[542]
มุทุตาปิ จ รูปานํ, กกฺขฬาภาวลกฺขณา;
กิจฺจาวิรุชฺฌนรสา, อนุกุลฺยนฺติ คยฺหติฯ
[543]
กมฺมญฺญตา จ รูปานํ, อลํกิจฺจสฺส ลกฺขณา;
ปวตฺติสมฺปตฺติรสา, โยคฺคภาโวติ คยฺหติฯ
[544]
สปฺปายมุตุมาหารํ, ลทฺธา จิตฺตมนามยํ;
ลหู มุทุ จ กมฺมญฺญํ, ยทา รูปํ ปวตฺตติฯ
[545]
ตถา ปวตฺตรูปสฺส, ปวตฺตาการเภทิตํ;
ลหุตาทิตฺตยมฺเปตํ, สหวุตฺติ ตทา ภเวฯ
[546]
สปฺปายปฏิเวธาย, ปฏิปตฺตุปการิกา;
สาการา รูปสมฺปตฺติ, ปญฺญตฺเตวํ มเหสินาฯ
[547]
รูปสฺโสปจโย นาม, รูปสฺสาจยลกฺขโณ;
รูปุมฺมุชฺชาปนรโส, ปาริปูรีติ คยฺหติฯ
[548]
ปวตฺติลกฺขณา รูป-สนฺตตีติ ปกาสิตา;
อนุปฺปพนฺธนรสา, อวิจฺเฉโทติ คยฺหติฯ
[549]
รูปมาจยรูเปน , ชายติจฺจุปรูปริ;
เปกฺขโตปจายาการา, ชาติ คยฺหติ โยคินาฯ
[550]
อนุปฺปพนฺธากาเรน, ชายตีติ สเมกฺขโต;
ตทายํ สนฺตตาการา, สมุปฏฺฐาสิ เจตสิฯ
[551]
เอวมาโภคเภเทน, ชาติรูปํ ทฺวิธา กตํ;
อตฺถูปลทฺธิภาเวน, ชายนฺตํ วาถ เกวลํฯ
[552]
รูปวิวิตฺตโมกาสํ, ปุรกฺขตฺเตน จียติ;
อภาวา ปน ภาวาย, ปวตฺตมิติ สนฺตติฯ
[553]
เอวมาการเภทาปิ, สพฺพาการวรากโร;
ชาติรูปํ ทฺวิธากาสิ, ชาติรูปวิโรจโนฯ
[554]
ชรตา กาลหรณํ, รูปานํ ปากลกฺขณา;
นวตาปายนรสา, ปุราณตฺตนฺติ คยฺหติฯ
[555]
อนฺติมกฺขณสมฺปตฺติ, ปริภิชฺชนลกฺขณา;
อนิจฺจตา หรณรสา, ขยภาเวน คยฺหติฯ
[556]
อิติ ลกฺขณรูปํ ตุ, ติวิธํ ภินฺนกาลิกํ;
สภาวรูปธมฺเมสุ, ตํตํกาโลปลกฺขิตํฯ
[557]
เยน ลกฺขียติ รูปํ, ภินฺนาการํ ขเณ ขเณ;
วิปสฺสนานยตฺถาย, ตมิจฺจาห ตถาคโตฯ
[558]
อิจฺเจวํ สปริจฺเฉทา, สวิการา สลกฺขณา;
อกิจฺฉา ปฏิเวธาย, ทยาปนฺเนน ตาทินาฯ
[559]
รูปธมฺมา สภาเวน, วิชฺชมานาติ ภาสิตา;
อชฺฌตฺติกาทิเภเทน, พหุธา ภิชฺชเร กถํ;
[560]
ทฺวารภูตา ปวตฺเตนฺติ, จิตฺตมตฺตาติ กปฺปิตํ;
รูปมชฺฌตฺติกํ ตสฺมา, ปสาทา พาหิรํปรํฯ
[561]
วณฺโณ คนฺโธ รโสชา จ, ภูตรูปญฺจ ภาสิตํ;
อวินิพฺโภครูปํ ตุ, วินิพฺโภคํ ปเนตรํฯ
[562]
สตฺตวิญฺญาณธาตูนํ, นิสฺสยตฺตา ยถารหํ;
ปสาทา หทยญฺเจว, วตฺถุนา วตฺถุ เทสิตํฯ
[563]
ปญฺจวิญฺญาณุปาทินฺน-ลิงฺคาทิ จ ปวตฺติโต;
ปสาทา ชีวิตํ ภาวา, เจนฺทฺริยํ เนนฺทฺริยํปรํฯ
[564]
ปญฺจวิญฺญาณกมฺมานํ, ปวตฺติมุขภาวโต;
ทฺวารํ ปสาทวิญฺญตฺติ-ปรมทฺวารมีริตํฯ
[565]
ปฏิหญฺญนฺตญฺญมญฺญํ, ปสาทวิสยา ปน;
ตสฺมา สปฺปฏิฆํ นาม, รูปมปฺปฏิฆํปรํฯ
[566]
ทฺวาราลมฺพณภาเวน , สภาเวเนว ปากฏา;
เต เอโวฬาริกํ ตสฺมา, เสสํ สุขุมมีริตํฯ
[567]
โอฬาริกสภาเวน, ปริคฺคหสุขา ตหิํ;
เต เอว สนฺติเกรูปํ, ทูเรรูปํ ปเนตรํฯ
[568]
ตณฺหาทิฏฺฐีหุเปเตน, กมฺมุนาทินฺนภาวโต;
กมฺมชาตมุปาทินฺนํ, อนุปาทินฺนกํปรํฯ
[569]
จกฺขุนา ทิสฺสมานตฺตา, สนิทสฺสนนามกํ;
รูปเมว ตโต เสส-มนิทสฺสนมพฺรวุํฯ
[570]
สนิทสฺสนรูปญฺจ, รูปํ สปฺปฏิฆํ ตถา;
อนิทสฺสนมญฺญํ ตุ, ถูลํ สปฺปฏิฆํ มตํฯ
[571]
อนิทสฺสนรูปญฺจ, เสสํ อปฺปฏิฆํ ตถา;
รูปํ ติวิธมิจฺเจวํ, วิภชนฺติ วิจกฺขณาฯ
[572]
อปฺปตฺตโคจรคฺคาหิรูปํ จกฺขาทิกํ ทฺวยํ;
สมฺปตฺตคฺคาหิ ฆานาทิ-ตฺตยมคฺคาหิกํ รูปํฯ
[573]
ทิฏฺฐํ รูปํ สุตํ สทฺโท, มุตํ คนฺธาทิกตฺตยํ;
วิญฺญาเณเนว เญยฺยตฺตา, วิญฺญาตมปรํ ภเวฯ
[574]
หทยํ วตฺถุเมเวตฺถ, ทฺวารํ วิญฺญตฺติกทฺวยํ;
ปสาทา วตฺถุ จ ทฺวารํ, อญฺญํ ตุภยวชฺชิตํฯ
[575]
เภทิตฺวา รูปมิจฺเจวํ, ตสฺเสว ปุน ปณฺฑิโต;
สมุฏฺฐานชนเกหิ, วิภาเวยฺย ยถารหํฯ
[576]
กุสลากุสลํ กมฺม-มตีตํ กามิกํ ตถา;
รูปาวจรมิจฺเจวํ, ปญฺจวีสติธา ฐิตํฯ
[577]
ปฏิสนฺธิมุปาทาย, สญฺชเนติ ขเณ ขเณ;
กามรูเปสุ รูปานิ, กมฺมชานิ ยถารหํฯ
[578]
ชายนฺตํ ปญฺจวิญฺญาณ-ปาการุปฺปวิวชฺชิตํ;
ภวงฺคาทิมุปาทาย, สมุปฺปาเทติ มานสํฯ
[579]
สีตุณฺโหตุสมญฺญาตา,
เตโชธาตุ ฐิติกฺขเณ;
ตเถวชฺโฌหฏาหาโร,
กาเม กายปฺปติฏฺฐิโตฯ
[580]
อชฺฌตฺตํ ปน จตฺตาโร, พาหิโร ตุปลพฺภติ;
สพฺเพ กามภเว รูเป, อาหาโร น สมีริโตฯ
[581]
ปวตฺเต โหนฺติ จตฺตาโร, กมฺมเมโวปปตฺติยํ;
ชีวมานสฺส สพฺเพปิ, มตสฺโสตุ สิยา น วาฯ
[582]
กมฺมํ จิตฺโตตุมาหาร-มิจฺเจวํ ปน ปณฺฑิตา;
รูปานํ ชนกตฺเตน, ปจฺจยาติ ปกาสยุํฯ
[583]
หทยินฺทฺริยรูปานิ, กมฺมชาเนว จิตฺตชํ;
วิญฺญตฺติทฺวยมีเรนฺติ, สทฺโท จิตฺโตตุโช มโตฯ
[584]
จิตฺโตตุกพฬีการ-สมฺภูตา ลหุตาทโย;
กมฺมจิตฺโตตุกาหาร-ชานิ เสสานิ ทีปเยฯ
[585]
ชายมานาทิรูปานํ, สภาวตฺตา หิ เกวลํ;
ลกฺขณานิ น ชายนฺติ, เกหิจีติ ปกาสิตํฯ
[586]
ยทิชาตาทโย เตส-มวสฺสํ ตํสภาวตา;
เตสญฺจ ลกฺขณานนฺติ, อนวตฺถา ภวิสฺสติฯ
[587]
อฏฺฐารส ปนฺนรส, เตรส ทฺวาทสาติ จ;
กมฺมจิตฺโตตุกาหาร-ชานิ โหนฺติ ยถากฺกมํฯ
[588]
กลาปานิ ยถาโยคํ, ตานิ สงฺคยฺห ปณฺฑิตา;
นว ฉ จตุโร ทฺเวติ, เอกวีสติ ภาวยุํฯ
[589]
ชีวิตญฺจาวินิพฺโภค-รูปญฺจ , สหวุตฺติโต;
สงฺคยฺห จกฺขุทสกํ, จกฺขุมาทาย ภาสิตํฯ
[590]
ตถา โสตญฺจ ฆานญฺจ, ชิวฺหํ กายํ ยถากฺกมํ;
อิตฺถิภาวญฺจ ปุมฺภาวํ, วตฺถุมาทาย ทีปเยฯ
[591]
อวินิพฺโภครูเปน, ชีวิตนวกํ ภเว;
อิจฺเจวํ กมฺมชา นาม, กลาปา นวธา ฐิตาฯ
[592]
อวินิพฺโภครูปญฺจ, สุทฺธฏฺฐกมุทีริตํ;
กายวิญฺญตฺติยา สทฺธิํ, นวกนฺติ ปวุจฺจติฯ
[593]
วจีวิญฺญตฺติสทฺเทหิ, ทสกํ ภาสิตํ ตถา;
ลหุตาเทกาทสกํ, ลหุตาทีหิ ตีหิปิฯ
[594]
กายวิญฺญตฺติลหุตา-ทีหิ ทฺวาทสกํ มตํ;
วจีวิญฺญตฺติลหุตา-ทีหิ เตรสกํ ตถาฯ
[595]
คเหตฺวาการเภทญฺจ, ตํตํกาโลปลกฺขิตํ;
อิติ จิตฺตสมุฏฺฐานา, ฉ กลาปาติ ภาสิตาฯ
[596]
สุทฺธฏฺฐกํ ตุ ปฐมํ, สทฺเทน นวกํ มตํ;
ลหุตาเทกาทสกํ, ลหุตาทิสมายุตํฯ
[597]
สทฺเทน ลหุตาทีหิ, ตถา ทฺวาทสกํ ภเว;
กลาปา อุตุสมฺภูตา, จตุทฺเธวํ ปกาสิตาฯ
[598]
สุทฺธฏฺฐกญฺจ ลหุตา-เทกาทสกมิจฺจปิ;
กลาปาหารสมฺภูตา, ทุวิธาว วิภาวิตาฯ
[599]
กลาปานํ ปริจฺเฉท-ลกฺขณตฺตา วิจกฺขณา;
น กลาปงฺคมิจฺจาหุ, อากาสํ ลกฺขณานิ จฯ
[600]
อิจฺเจวํ จตุสมฺภูตา, กลาปา เอกวีสติ;
สพฺเพ ลพฺภนฺติ อชฺฌตฺตํ, พาหิโรตุสมุฏฺฐิตาฯ
[601]
อฏฺฐกํ สทฺทนวก-มิติ ทฺเวธาว ภาสิตา;
มตกาเยปิ เต เอว, สิยุมิจฺจาหุ ปณฺฑิตาฯ
[602]
กาเม สพฺเพปิ ลพฺภนฺติ, สภาวานํ ยถารหํ;
สมฺปุณฺณายตนานํ ตุ, ปวตฺเต จตุสมฺภวาฯ
[603]
ทสกาเนว สพฺพานิ, กมฺมชาเนว ชาติยํ;
จกฺขุโสตฆานภาว-ทสกานิ น วา สิยุํฯ
[604]
วตฺถุกายทสกานิ, สภาวทสกานิ วา;
คพฺภเสยฺยกสตฺตานํ, ตโต เสสานิ สมฺภวาฯ
[605]
กมฺมํ รูปํ ชเนเตวํ,
มานสํ สนฺธิโต ปรํ;
เตโชธาตุ ฐิติปฺปตฺตา,
อาหารชฺโฌหโฏ ตถาฯ
[606]
อิจฺเจวํ จตุสมฺภูตา, รูปสนฺตติ กามินํ;
ทีปชาลาว สมฺพนฺธา, ยาวชีวํ ปวตฺตติฯ
[607]
อายุโน วาถ กมฺมสฺส, ขเยโนภินฺนเมว วา;
อญฺเญน วา มรนฺตาน-มุปจฺเฉทกกมฺมุนาฯ
[608]
สตฺตรสจิตฺตกฺขณมายุ รูปานมีริตํ;
สตฺตรสมจิตฺตสฺส, จุติจิตฺโตปรี ตโตฯ
[609]
ฐิติกาลมุปาทาย, กมฺมชํ น ปรํ ภเว;
ตโต ภิชฺชตุปาทินฺนํ, จิตฺตชาหารชํ ตโตฯ
[610]
อิจฺเจวํ มตสตฺตานํ, ปุนเทว ภวนฺตเร;
ปฏิสนฺธิมุปาทาย, ตถา รูปํ ปวตฺตติฯ
[611]
ฆานชิวฺหากายภาวทสกาหารชํ ปน;
รูปํ รูปภเว นตฺถิ, ปฏิสนฺธิปวตฺติยํฯ
[612]
ตตฺถ คนฺธรโสชา จ, น ลพฺภนฺตีติ เกจน;
กลาปา จ คเณตพฺพา, ตตฺเถตํ รูปวชฺชิตาฯ
[613]
ฐิติกฺขณญฺจ จิตฺตสฺส, เต เอว ปฏิเสธยุํ;
จิตฺตภงฺคกฺขเณ รูป-สมุปฺปตฺติญฺจ วารยุํฯ
[614]
จกฺขุโสตวตฺถุสทฺทจิตฺตชมฺปิ อสญฺญิสุ;
อรูเป ปน รูปานิ, สพฺพถาปิ น ลพฺภเรฯ
[615]
อิตฺถํ ปเนตฺถ วิมเลน วิภาวนตฺถํ,
ธมฺมํ สุธมฺมมุปคมฺม สุราธิวาสํ;
รูปํ อรูปสวิภาคสลกฺขณํ ตํ,
วุตฺตํ ปวุตฺตมภิธมฺมนเย มยาปิฯ
[616]
รูปวิภาคมิมํ สุวิภตฺตํ, รูปยโต ปน เจตสิ นิจฺจํ;
รูปสมิทฺธชิเนริตธมฺเม, รูปวตี อภิวฑฺฒติ ปญฺญาฯ
อิติ นามรูปปริจฺเฉเท รูปวิภาโค นาม
ฉฏฺโฐ ปริจฺเฉโทฯ
7. สตฺตโม ปริจฺเฉโท
สพฺพสงฺคหวิภาโค
[617]
จตุปญฺญาส ธมฺมา หิ, นามนาเมน ภาสิตา;
อฏฺฐารสวิธา วุตฺตา, รูปธมฺมาติ สพฺพถาฯ
[618]
อภิญฺเญยฺยา สภาเวน, ทฺวาสตฺตติ สมีริตา;
สจฺจิกฏฺฐปรมตฺถา, วตฺถุธมฺมา สลกฺขณาฯ
[619]