รูปาทิตฺตยมิจฺเจวํ , สมุฏฺฐาเปติ มานสํ;

อุปฺปชฺชมานเมเวติ, เญยฺโย ชนกสงฺคโหฯ

[325]

อิติ กิจฺจาทิเภเทสุ, ปจฺเจกสฺมิํ ปกาสิตํ;

นยํ วุตฺตานุสาเรน, สมาเสตฺวา วิโยชเยฯ

[326]

ปนุณฺณสมฺโมหมลสฺส สาสเน,

วิกิณฺณวตฺถูหิ สุคนฺถิตํ นยํ;

ปกิณฺณโมคยฺห ปรตฺถนินฺนเย,

วิติณฺณกงฺขาว ภวนฺติ ปณฺฑิตาฯ

[327]

พหุนยวินิพนฺธํ กุลฺลเมตํ คเหตฺวา,

ชินวจนสมุทฺทํ กามโมคยฺห ธีรา;

หิตสกลสมตฺถํ วตฺถุสารํ หริตฺวา,

หทย รตนคพฺภํ สาธุ สมฺปูรยนฺติฯ

อิติ นามรูปปริจฺเฉเท ปกิณฺณกวิภาโค นาม

จตุตฺโถ ปริจฺเฉโทฯ

5. ปญฺจโม ปริจฺเฉโท

กมฺมวิภาโค

[328]

วิภาคํ ปน กมฺมานํ,

ปวกฺขามิ อิโต ปรํ;

กมฺมปากกฺริยาเภเท,

อโมหาย สมาสโตฯ

[329]

กมฺมปจฺจยกมฺมนฺติ, เจตนาว สมีริตา;

ตตฺถาปิ นานกฺขณิกา, ปุญฺญาปุญฺญาว เจตนาฯ

[330]

เทติ ปากมธิฏฺฐาย, สมฺปยุตฺเต ยถารหํ;

กมฺมสฺสายูหนฏฺเฐน, ปวตฺตตฺตา หิ เจตนาฯ

[331]

กฺเลสานุสยสนฺตาเน , ปากธมฺมา หิ ชายเร;

ปหีนานุสยานํ ตุ, กฺริยามตฺตํ ปวตฺตติฯ

[332]

มูลภาวา จ สพฺเพสํ, ตเถวาวชฺชนทฺวยํ;

ชนิตานิ จ กมฺเมหิ, วิปากานิ ปวตฺตเรฯ

[333]

จิตฺตุปฺปาทวเสเนว, กมฺมํ เตตฺติํสธา ฐิตํ;

กมฺมจตุกฺกเภเทหิ, วิภาเวยฺย วิจกฺขโณฯ

[334]

ปจฺจุปฺปนฺนาทิกณฺหาทิ-ชนกาทิคราทิโต;

ทิฏฺฐธมฺมาทิกามาทิ-เภทา ฉธา ยถากฺกมํฯ

[335]

ยํ ปาปํ สุขโวกิณฺณํ, อกิจฺเฉน กรียติ;

ปจฺจุปฺปนฺนสุขํ กมฺมํ, อายติํ ทุกฺขปากชํฯ

[336]

กิจฺเฉน ทุกฺขโวกิณฺณํ, ยทิ ปาปํ กรียติ;

ปจฺจุปฺปนฺเน จ ตํ ทุกฺขํ, อายติํ ทุกฺขปากชํฯ

[337]

กิจฺเฉน ทุกฺขโวกิณฺณํ, ยทิ ปุญฺญํ กรียติ;

ปจฺจุปฺปนฺนมฺหิ ตํ ทุกฺขํ, อายติํ สุขปากชํฯ

[338]

ยํ ปุญฺญํ สุขโวกิณฺณํ, อกิจฺเฉน กรียติ;

ปจฺจุปฺปนฺนสุขญฺเจว, อายติํ สุขปากชํฯ

[339]

วิสสํสฏฺฐมธุรํ, สวิสํ ติตฺตกํ ตถา;

โคมุตฺตมธุเภสชฺช-มิจฺโจปมฺมํ ยถากฺกมํฯ

[340]

สมาทาเน วิปาเก จ, สุขทุกฺขปฺปเภทิตํ;

กมฺมเมวํ จตุทฺธาติ, ปกาเสนฺติ ตถาคตาฯ

[341]

อานนฺตริยกมฺมาทิ, เอกนฺตกฏุกาวหํ;

กณฺหํ กณฺหวิปากนฺติ, กมฺมํ ทุคฺคติคามิกํฯ

[342]

ปฐมชฺฌานกมฺมาทิ, เอกนฺเตน สุขาวหํ;

สุกฺกํ สุกฺกวิปากนฺติ, กมฺมํ สคฺคูปปตฺติกํฯ

[343]

โวกิณฺณกมฺม โวกิณฺณ-สุขทุกฺขูปปตฺติกํ;

กณฺหสุกฺกํ กณฺหสุกฺก-วิปากนฺติ สมีริตํฯ

[344]

อกณฺหสุกฺกมีเรนฺติ, อกณฺหสุกฺกปากทํ;

กมฺมํ โลกุตฺตรํ โลเก, คติกมฺมกฺขยาวหํฯ

[345]

อิติ วฏฺฏปฺปวตฺตมฺหิ, กฺเลสโวทานเภทิตํ;

กมฺมกฺขเยน สงฺคยฺห, จตุธา กมฺมมีริตํฯ

[346]

ชนกญฺเจวุปตฺถมฺภ-มุปปีโฬปฆาตกํ;

จตุธา กิจฺจเภเทน, กมฺมเมวํ ปวุจฺจติฯ

[347]

ชเนติ ชนกํ ปากํ, ตํ ฉินฺทตุปปีฬกํ;

ตํ ปวตฺเตตุปตฺถมฺภํ, ตํ ฆาเตโตปฆาตกํฯ

[348]

กโรติ อตฺตโน ปาก-สฺสาวกาสนฺติ ภาสิตํ;

ปากทายกกมฺมํ ตุ, ยํ กิญฺจิ ชนกํ ภเวฯ

[349]

พาธมานกกมฺมํ ตุ, ตํ ปากมุปปีฬกํ;

อุปฆาตกมีเรนฺติ, ตทุปจฺเฉทกํปเรฯ

[350]

ครุกาสนฺนมาจิณฺณํ, กฏตฺตากมฺมุนา สห;

กมฺมํ จตุพฺพิธํ ปาก-ปริยายปฺปเภทโตฯ

[351]

มหคฺคตานนฺตริยํ, ครุกมฺมนฺติ วุจฺจติ;

กตํ จินฺติตมาสนฺน-มาสนฺนมรเณน ตุฯ

[352]

พาหุลฺเลน สมาจิณฺณมาจิณฺณนฺติ ปวุจฺจติ;

เสสํ ปุญฺญมปุญฺญญฺจ, กฏตฺตากมฺมมีริตํฯ

[353]

ทิฏฺฐธมฺเม เวทนียมุปปชฺชาปเร ตถา;

ปริยายเวทนียมิติ จาโหสิกมฺมุนาฯ

[354]

ปากกาลวเสนาถ, กาลาตีตวเสน จ;

จตุเธวมฺปิ อกฺขาตํ, กมฺมมาทิจฺจพนฺธุนาฯ

[355]

ทิฏฺฐธมฺเม เวทนียํ, ปฐมํ ชวนํ ภเว;

อลทฺธาเสวนตฺตาว, อสมตฺถํ ภวนฺตเรฯ

[356]

เวทนียํ ตุปปชฺชปริโยสานมีริตํ;

ปรินิฏฺฐิตกมฺมตฺตา, วิปจฺจติ อนนฺตเรฯ

[357]

เสสานิ เวทนียานิ, ปริยายาปเร ปน;

ลทฺธาเสวนโต ปากํ, ชเนนฺติ สติ ปจฺจเยฯ

[358]

วุจฺจนฺตาโหสิกมฺมานิ, กาลาตีตานิ สพฺพถา;

อุจฺฉินฺนตณฺหามูลานิ, ปจฺจยาลาภโต ตถาฯ

[359]

จตุธา ปุน กามาทิภูมิเภเทน ภาสิตํ;

ปุญฺญาปุญฺญวสา ทฺเวธา, กามาวจริกํ ภเวฯ

[360]

อปุญฺญํ ตตฺถ สาวชฺช-มนิฏฺฐผลทายกํ;

ตํ กมฺมผสฺสทฺวาเรหิ, ทุวิธํ สมฺปวตฺตติฯ+

[361]

กายทฺวารํ วจีทฺวารํ, มโนทฺวารนฺติ ตาทินา;

กมฺมทฺวารตฺตยํ วุตฺตํ, ผสฺสทฺวารา ฉ ทีปิตาฯ

[362]

กมฺมทฺวาเร มโนทฺวาเร, ปญฺจทฺวารา สโมหิตา;

ผสฺสทฺวารมโนทฺวารํ, กมฺมทฺวารตฺตยํ กตํฯ

[363]

ตถา หิ กายวิญฺญตฺติํ, ชเนตฺวา ชาตเจตนา;

กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, วจีเภทปวตฺติกาฯ

[364]

วิญฺญตฺติทฺวยสมฺปตฺตา, มโนกมฺมนฺติ วุจฺจติ;

เภโทยํ ปริยาเยน, กมฺมานมิติ ทีปิโตฯ

[365]

ปาณฆาตาทิกํ กมฺมํ, กาเย พาหุลฺลวุตฺติโต;

กายกมฺมํ วจีกมฺมํ, มุสาวาทาทิกํ ตถาฯ

[366]

อภิชฺฌาทิ มโนกมฺมํ, ตีสุ ทฺวาเรสุ ชายติ;

ทฺวีสุ ทฺวาเรสุ เสสานิ, เภโทยํ ปรมตฺถโตฯ

[367]

ผสฺสทฺวารมโนทฺวาเร, วิญฺญตฺติทฺวยมีริตํ;

ปญฺจทฺวาเร ทฺวยํ นตฺถิ, อยเมตฺถ วินิจฺฉโยฯ

[368]

อกฺขนฺติญาณ โกสชฺชํ, ทุสฺสิลฺยํ มุฏฺฐสจฺจตา;

อิจฺจาสํวรเภเทน, อฏฺฐทฺวาเรสุ ชายติฯ

[369]

กมฺมทฺวารตฺตยญฺเจว , ปญฺจทฺวารา ตถาปเร;

อสํวรานํ ปญฺจนฺนํ, อฏฺฐ ทฺวารา ปกาสิตาฯ

[370]

ตตฺถ กมฺมปถปฺปตฺตํ, ปฏิสนฺธิผลาวหํ;

ปาณฆาตาทิเภเทน, ทสธา สมฺปวตฺตติฯ

[371]

ปาณาติปาโต ผรุสํ, พฺยาปาโท จ ตถาปโร;

อิจฺเจวํ ติวิธํ กมฺมํ, โทสมูเลหิ ชายติฯ

[372]

มิจฺฉาจาโร อภิชฺฌา จ, มิจฺฉาทิฏฺฐิ ตถาปรา;

อิจฺเจวํ ติวิธํ กมฺมํ, โลภมูเลหิ ชายติฯ

[373]

เถยฺยาทานํ มุสาวาโท, ปิสุณํ สมฺผลาปนํ;

กมฺมํ จตุพฺพิธมฺเมตํ, ทฺวิมูเลหิ ปวตฺตติฯ

[374]

ฉนฺทาโทสา ภยา โมหา, ปาปํ กุพฺพนฺติ ปาณิโน;

ตสฺมา ฉนฺทาทิเภเทน, จตฺตาลีสวิธํ ภเวฯ

[375]

อิจฺจาปุญฺญํ ปกาเสนฺติ, จตุราปายสาธกํ;

อญฺญตฺถาปิ ปวตฺตมฺหิ, วิปตฺติผลสาธนํฯ

[376]

ติวิธํ ปน ปุญฺญํ ตุ, อนวชฺชิฏฺฐปากทํ;

ทานํ สีลํ ภาวนา จ, ตีสุ ทฺวาเรสุ ชายติฯ

[377]

มหตฺตคารวา สฺเนหา, ทยา สทฺธุปการโต;

โภคชีวาภยธมฺมํ, ททโต ทานมีริตํฯ

[378]

ปุญฺญมาจารวาริตฺต-วตฺตมารพฺภ กุพฺพโต;

ปาปา จ วิรมนฺตสฺส, โหติ สีลมยํ ตทาฯ

[379]

ทานสีลวินิมุตฺตํ, ภาวนาติ ปวุจฺจติ;

ปุญฺญํ ภาเวนฺติ สนฺตาเน, ยสฺมา เตน หิตาวหํฯ

[380]

ชเนตฺวา กายวิญฺญตฺติํ, ยทา ปุญฺญํ กรียติ;

กายกมฺมํ ตทา โหติ, ทานํ สีลญฺจ ภาวนาฯ

[381]

วจีวิญฺญตฺติยา สทฺธิํ, ยทา ปุญฺญํ กรียติ;

วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ, วินา วิญฺญตฺติยา กตํฯ

[382]

ตํตํทฺวาริกเมวาหุ, ตํตํทฺวาริกปาปโต;

วิรมนฺตสฺส วิญฺญตฺติํ, วินา วา สห วา ปุนฯ

[383]

ทานํ สีลํ ภาวนา จ, เวยฺยาวจฺจาปจายนา;

ปตฺตานุโมทนา ปตฺติ-ทานํ ธมฺมสฺส เทสนา;

สวนํ ทิฏฺฐิชุกมฺม-มิจฺเจวํ ทสธา ฐิตํฯ

[384]

กามปุญฺญํ ปกาเสนฺติ, กาเม สุคติสาธกํ;

อญฺญตฺถาปิ ปวตฺตมฺหิ, สมฺปตฺติผลสาธกํฯ

[385]

จิตฺตุปฺปาทปฺปเภเทน, กมฺมํ วีสติธา ฐิตํ;

กามาวจรมิจฺเจวํ, วิภาเวนฺติ วิภาวิโนฯ

[386]

รูปาวจริกํ กมฺม-มปฺปนาภาวนามยํ;

กสิณาทิกมารพฺภ, มโนทฺวาเร ปวตฺตติฯ

[387]

ปถวาโป จ เตโช จ,

วาโย นีลญฺจ ปีตกํ;

โลหิโตทาตมากาสํ,

อาโลโกติ วิสารทาฯ

[388]

กสิณานิ ทสีเรนฺติ, อาทิกมฺมิกโยคิโน;

อุทฺธุมาตํ วินีลญฺจ, วิปุพฺพกํ วิขาทิตํฯ

[389]

วิจฺฉิทฺทกญฺจ วิกฺขิตฺตํ, หตวิกฺขิตฺตโลหิตํ;

ปุฬวํ อฏฺฐิกญฺเจติ, อสุภํ ทสธา ฐิตํฯ

[390]

พุทฺเธ ธมฺเม จ สงฺเฆ จ, สีเล จาเค จ อตฺตโน;

เทวโตปสมายญฺจ, วุตฺตานุสฺสติภาวนาฯ

[391]

มรเณ สติ นาเมกา, ตถา กายคตาสติ;

อานาปานสติจฺเจวํ, ทสธานุสฺสตีริตาฯ

[392]

เมตฺตา กรุณา มุทิตา, อุเปกฺขา ภาวนาติ จ;

จตุพฺรหฺมวิหารา จ, อปฺปมญฺญาติ ภาสิตาฯ

[393]

อาหาเร ตุ ปฏิกฺกูล-สญฺเญกาติ ปกาสิตา;

จตุธาตุววตฺถานํ, จตุธาตุปริคฺคโหฯ

[394]

จตฺตาโรรุปฺปกา เจติ, จตฺตาลีส สมาสโต;

กมฺมฏฺฐานานิ วุตฺตานิ, สมเถ ภาวนานเยฯ

[395]

อานาปานญฺจ กสิณํ, ปญฺจกชฺฌานิกํ ตหิํ;

ปฐมชฺฌานิกา วุตฺตา, โกฏฺฐาสาสุภภาวนาฯ

[396]

เมตฺตาทโย จตุชฺฌานา, อุเปกฺขา ปญฺจมี มตา;

อารุปฺปารุปฺปกา เสสา, อุปจารสมาธิกาฯ

[397]

กสิณาสุภโกฏฺฐาเส,

อานาปาเน จ ชายติ;

ปฏิภาโค ตมารพฺภ,

ตตฺถ วตฺตติ อปฺปนาฯ

[398]

กมฺมฏฺฐาเนสุ เสเสสุ, ปฏิภาโค น วิชฺชติ;

ตถา หิ สตฺตโวหาเร, อปฺปมญฺญา ปวตฺตเรฯ

[399]

กสิณุคฺฆาฏิมากาสํ, ปฐมารุปฺปมานสํ;

ปฐมารุปฺปกาภาว-มากิญฺจญฺญญฺจ โคจรํฯ

[400]

อารุปฺปา สมฺปวตฺตนฺติ, อาลมฺพิตฺวา ยถากฺกมํ;

อญฺญตฺถ ปน สพฺพตฺถ, นปฺปวตฺตติ อปฺปนาฯ

[401]

ปริกมฺมํ ปริกมฺม-สมาธิ จ ตโต ปรํ;

อุปจารปฺปนา เจติ, ภาวนายํ จตุพฺพิธํฯ

[402]

ปริกมฺมนิมิตฺตญฺจ, อุคฺคโห จ ตโต ปรํ;

ปฏิภาโคติ ตีเณว, นิมิตฺตานิ ปกาสยุํฯ

[403]

นิมิตฺตํ คณฺหโต ปุพฺพ-มาทิกมฺมิกโยคิโน;

ปริกมฺมนิมิตฺตนฺติ, กสิณาทิกมีริตํฯ

[404]

ตสฺมิํ ปน นิมิตฺตมฺหิ, อารภนฺตสฺส ภาวนํ;

ปฐมํ ปริกมฺมนฺติ, ภาวนาปิ ปวุจฺจติฯ

[405]

จิตฺเตนุคฺคหิเต ตสฺมิํ, มโนทฺวาเร วิภาวิเต;

ตทุคฺคหนิมิตฺตํ ตุ, สมุปฺปนฺนนฺติ วุจฺจติฯ

[406]

ปญฺจทฺวารวินิมุตฺตา , ตมารพฺภ สมาหิตา;

ปริกมฺมสมาธีติ, ภาวนา สา ปกาสิตาฯ

[407]

อุคฺคหาการสมฺภูตํ, วตฺถุธมฺมวิมุจฺจิตํ;

ปฏิภาคนิมิตฺตนฺติ, ภาวนามยมีริตํฯ

[408]

รูปาทิวิสยํ หิตฺวา, ตมารพฺภ ตโต ปรํ;

ภวงฺคนฺตริตํ หุตฺวา, มโนทฺวารํ ปวตฺตติฯ

[409]

สิขาปตฺตสมาธาน-มุปกฺเลสวิมุจฺจิตํ;

อุปจารสมาธีติ, กามาวจรมีริตํฯ

[410]

ปฏิภาคนิมิตฺตมฺหิ, อุปจารสมาธิโต;

ภาวนาพลนิปฺผนฺนา, สมุปฺปชฺชติ อปฺปนาฯ

[411]

ปุริมํ ปุริมํ กตฺวา, วสีภูตํ ตโต ปรํ;

โอฬาริกงฺคโมหาย, สุขุมงฺคปฺปวตฺติยาฯ

[412]

อปฺปนา ปทหนฺตสฺส, ปวตฺตติ ยถากฺกมํ;

วิตกฺกาทิวินิมุตฺตา, วิจาราทิสมายุตาฯ

[413]

อาวชฺชนา จ วสิตา, ตํสมาปชฺชนา ตถา;

วุฏฺฐานาธิฏฺฐานา ปจฺจ-เวกฺขณาติ จ ปญฺจธาฯ

[414]

วิตกฺกญฺจ วิจารญฺจ, สหาติกฺกมโต ปน;

จตุกฺกชฺฌานมปฺเปติ, ปญฺจกญฺจ วิสุํ วิสุํฯ

[415]

อปฺปนาย จ ปจฺเจกฌานสฺสาปิ วิสุํ วิสุํ;

อิจฺฉิตพฺพา หิ สพฺพตฺถ, ปริกมฺมาทิภาวนาฯ

[416]

ตํ ปริตฺตํ มชฺฌิมญฺจ, ปณีตนฺติ วิภชฺชติ;

วิโมกฺโข จ วสีภูตมภิภายตนนฺติ จฯ

[417]

ปริตฺตาทิ ปริตฺตาทิโคจรนฺติ จตุพฺพิธํ;

ทุกฺขาปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญมิจฺจาทิโต ตถาฯ

[418]

ตํ ฉนฺทจิตฺตวีริยวีมํสาธิปฺปเตยฺยโต;

วิเสสฏฺฐิตินิพฺเพธหานภาคิยโตปิ จฯ

[419]

ปญฺจธา ฌานเภเทน, จตุธาลมฺพเภทโต;

สมาธิภาวนาปุญฺญมปฺปนาปตฺตมีริตํฯ

[420]

อิติ วิกฺขมฺภิตกฺเลสํ, รูปโลกูปปตฺติกํ;

รูปาวจรกมฺมนฺติ, วิภาเวนฺติ วิสารทาฯ

[421]

อรูปาวจรกมฺมํ, จตุธารุปฺปสาธนํ;

รูปธมฺมวิภาเคน, ภาวิตนฺติ ปวุจฺจติฯ

[422]

จตุปาริสุทฺธิสีลํ, ธุตงฺคปริวาริตํ;

สีลวิสุทฺธิสงฺขาตํ, ปูรยิตฺวา ตโต ปรํฯ

[423]

ปตฺวา จิตฺตวิสุทฺธิญฺจ, โสปจารสมาธิกํ;

ตถา ทิฏฺฐิวิสุทฺธิญฺจ, นามรูปปริคฺคหํฯ

[424]

กงฺขาวิตรณํ นาม, ปจฺจยฏฺฐิติทสฺสนํ;

วิโสเธตฺวา มคฺคามคฺค-ญาณทสฺสนเมว จฯ

[425]

ตโต ปรํ วิปสฺสนฺโต, วิสุทฺธีสุ สมาหิโต;

สมฺปาเทตฺวา ปฏิปทา-ญาณทสฺสนมุตฺตมํฯ

[426]

ตโต ปปฺโปติ เมธาวี, วิสุทฺธิํ ญาณทสฺสนํ;

จตุมคฺคสมญฺญาตํ, สามญฺญผลทายกํฯ

[427]

ฉพฺพิสุทฺธิกเมเนวํ, ภาเวตพฺพํ ยถากฺกมํ;

กมฺมํ โลกุตฺตรํ นาม, สพฺพทุกฺขกฺขยาวหํฯ

[428]

อิติ ฉนฺนํ จตุกฺกานํ, วสา กมฺมํ วิภาวเย;

เยน กมฺมวิเสเสน, สนฺตานมภิสงฺขตํฯ

[429]

ภูมีภวโยนิคติฐิติวาเสสุ สมฺภวา;

ปฏิสนฺธาทิภาเวน, ปากาย ปริวตฺตติฯ

[430]

สายํ กมฺมสมญฺญาตา, กมฺมชานิ ยถารหํ;

ชเนติ รูปารูปานิ, มโนสญฺเจตนา กถํฯ

[431]

ภูมิ โลกุตฺตรา เจว, โลกิยาติ ทฺวิธา ฐิตา;

ปริตฺตา จ มหคฺคตา, อปฺปมาณาติ เภทิตาฯ

[432]

เอกาทส กามภวา, ภวา โสฬส รูปิโน;

จตฺตาโรรุปฺปกา เจติ, ติวิโธ ภว สงฺคโหฯ

[433]

อสญฺเญโก ภโว เนว-

สญฺญินาสญฺญิโก ภโว;

สพฺโพ สญฺญิภโว เสโส,

เอวมฺปิ ติวิโธ ภโวฯ

[434]

อารุปฺปา จตุโวการา, เอกโวการสญฺญิโน;

ปญฺจโวการโก นาม, ภโว เสโส ปวุจฺจติฯ

[435]

นิรเย โหติ เทเว จ, โยเนกา โอปปาติกา;

อณฺฑชา ชลาพุชา จ, สํเสทโชปปาติกาฯ

[436]

เปตโลเก ติรจฺฉาเน, ภุมฺมเทเว จ มานุเส;

อสุเร จ ภวนฺเตวํ, จตุธา โยนิ สงฺคหาฯ

[437]

คติโย นิรยํ เปตา, ติรจฺฉานา จ มานวา;

สพฺเพ เทวาติ ปญฺจาห, ปญฺจนิมฺมลโลจโนฯ

[438]

ตาวติํเสสุ เทเวสุ, เวปจิตฺตาสุรา คตา;

กาลกญฺจาสุรา นาม, คตา เปเตสุ สพฺพถาฯ

[439]

สนฺธิสญฺญาย นานตฺตา, กายสฺสาปิ จ นานโต;

นานตฺตกายสญฺญีติ, กามสุคฺคติโย มตาฯ

[440]

ปฐมชฺฌานภูมี จ, จตุราปายภูมิโย;

นานตฺตกายเอกตฺต-สญฺญีติ สมุทีริตาฯ

[441]

เอกตฺตกายนานตฺต-สญฺญี ทุติยภูมิกา;

เอกตฺตกายเอกตฺต-สญฺญี อุปริรูปิโนฯ

[442]

วิญฺญาณฏฺฐิติโย สตฺต, ตีหารุปฺเปหิ เหฏฺฐโต;

อสญฺเญตฺถ น คณฺหนฺติ, วิญฺญาณาภาวโต สทาฯ

[443]

จตุตฺถารุปฺปภูมิญฺจ, ปฏุวิญฺญาณหานิโต;

ตํ ทฺวยมฺปิ คเหตฺวาน, สตฺตาวาสา นเวริตาฯ

[444]

เทวา มนุสฺสาปายาติ, ติวิธา กามธาตุโย;

ปฐมชฺฌานภูมาทิ-เภทา ภูมิ จตุพฺพิธาฯ

[445]

ปฐมารุปฺปาทิเภทา, จตุธารุปฺปธาตุโย;

โสตาปนฺนาทิเภเทน, จตุธานุตฺตรา มตาฯ

[446]

นิรยาทิปฺปเภเทน, ภินฺนา ปจฺเจกโต ปุน;

เอกติํสวิธา โหนฺติ, สตฺตานํ ชาติภูมิโยฯ

[447]

เอวํ ภูมาทิเภเทสุ, สตฺตา ชายนฺติ สาสวา;

กมฺมานิ จ วิปจฺจนฺติ, ยถาสมฺภวโต กถํ;

[448]

อปายมฺหา จุตา สตฺตา, กามธาตุมฺหิ ชายเร;

สพฺพฏฺฐาเนสุ ชายนฺติ, เสสกามภวา จุตาฯ

[449]

สุทฺธาวาสา จุตา สุทฺธา-วาเสสุปริ ชายเร;

อสญฺญิมฺหา จุตา กาม-สุคติมฺโหปปชฺชเรฯ

[450]

เสสรูปา จุตา สตฺตา, ชายนฺตาปายวชฺชิเต;

อารุปฺปโตปริ กาม-สุคติมฺหิ ตหิมฺปิ จฯ

[451]

ปุถุชฺชนาว ชายนฺติ, อสญฺญาปายภูมิสุ;

สุทฺธาวาเสสุ ชายนฺติ, อนาคามิกปุคฺคลาฯ

[452]

เวหปฺผเล อกนิฏฺเฐ, ภวคฺเค จ ปติฏฺฐิตา;

น ปุนญฺญตฺถ ชายนฺติ, สพฺเพ อริยปุคฺคลาฯ

[453]

พฺรหฺมโลกคตา เหฏฺฐา, อริยา โนปปชฺชเร;

ทุกฺขมูลสมุจฺเฉทา, ปรินิพฺพนฺตินาสวาฯ

[454]

ชายนฺตานญฺจ ชาตาน-มิติ วุตฺตนิยามโต;

ปวตฺตาตีตกํ กมฺมํ, ปฏิสนฺธิปวตฺติยํฯ

[455]

อรูปํ จตุโวกาเร, รูปเมว อสญฺญิสุ;

ชเนติ รูปารูปานิ, ปญฺจโวการภูมิยํฯ

[456]

อารุปฺปานุตฺตรํ กมฺมํ, ปากเมว วิปจฺจติ;

กฏตฺตารูปปากานิ, กามรูปนิยามิตํฯ

[457]

กาโลปธิปฺปโยคานํ, คติยา จ ยถารหํ;

สมฺปตฺติญฺจ วิปตฺติญฺจ, กมฺมมาคมฺม ปจฺจติฯ

[458]

อปาเย สนฺธิมุทฺธจฺจ-หีนา ทตฺวา ปวตฺติยํ;

สพฺพาปิ ปญฺจโวกาเร, ทฺวาทสาปุญฺญเจตนาฯ

[459]

สตฺตากุสลปากานิ, วิปจฺจนฺติ ยถารหํ;

กามาวจรปุญฺญานิ, กาเมสุคติยํ ปนฯ

[460]

สเหตุกานิ ปากานิ, ปฏิสนฺธิปวตฺติยํ;

ชเนนฺติ ปญฺจโวกาเร, อเหตุปิ ยถารหํฯ

[461]

ติเหตุปุญฺญมุกฺกฏฺฐํ, ปฏิสนฺธิํ ติเหตุกํ;

ทตฺวา โสฬส ปากานิ, ปวตฺเต ตุ วิปจฺจติฯ

[462]

ติเหตุโกมกุกฺกฏฺฐํ, ทฺวิเหตุ จ ทฺวิเหตุกํ;

สนฺธิํ เทติ ปวตฺเต ตุ, ติเหตุกวิวชฺชิตํฯ

[463]

ทฺวิเหตุโกมกํ ปุญฺญํ, ปฏิสนฺธิมเหตุกํ;

ทตฺวาเหตุกปากานิ, ปวตฺเต ตุ วิปจฺจติฯ

[464]

อสงฺขารํ สสงฺขาร-วิปากานิ น ปจฺจติ;

สสงฺขารมสงฺขาร-วิปากานีติ เกจนฯ

[465]

ปริตฺตํ ปฐมชฺฌานํ, มชฺฌิมญฺจ ปณีตกํ;

ภาเวตฺวา ชายเร พฺรหฺม-ปาริสชฺชาทิ ตีสุปิฯ

[466]

ตเถว ทุติยชฺฌานํ, ตติยญฺจ ยถากฺกมํ;

ภาเวตฺวา ชายเร ฌานํ, ปริตฺตาภาทิ ตีสุปิฯ

[467]

ตถา จตุตฺถํ ติวิธํ, ภาเวตฺวาน สมาหิตา;

ปริตฺตสุภาทิเกสุ, ตีสุ ชายนฺติ โยคิโนฯ

[468]

ปญฺจมํ ปน ภาเวตฺวา, โหนฺติ เวหปฺผลูปคา;

สญฺญาวิราคํ ภาเวตฺวา, อสญฺญีสูปปชฺชเรฯ

[469]

สุทฺธาวาเสสุ ชายนฺติ, อนาคามิกปุคฺคลา;

อารุปฺปานิ ตุ ภาเวตฺวา, อารุปฺเปสุ ยถากฺกมํฯ

[470]

เอวํ มหคฺคตํ ปุญฺญํ, ยถาภูมิววตฺถิตํ;

ชเนติ สทิสํ ปากํ, ปฏิสนฺธิปวตฺติยํฯ

[471]

โลกุตฺตรานิ ปุญฺญานิ, อุปฺปนฺนานนฺตรํ ปน;

สมาปตฺติกฺขเณ เจว, ชเนนฺติ สทิสํ ผลํฯ

[472]

มหคฺคตานนฺตริยํ, ปริปกฺกสภาวโต;

อนนฺตรภวาตีตํ, กาลาตีตํ น ปจฺจติฯ

[473]

สุขุมาลสภาวา จ, สุขุมตฺตา มหคฺคตา;

สนฺตาเน น วิปจฺจนฺติ, ปฏิปกฺเขหิ ทูสิเตฯ

[474]

สมานาเสวเน ลทฺเธ, วิชฺชมาเน มหพฺพเล;

อลทฺธา ตาทิสํ เหตุํ, อภิญฺญา น วิปจฺจติฯ

[475]

สกํ ภูมิมตีตานํ, น วิปจฺจตานุตฺตรํ;

กมฺมนฺตรสฺสธิฏฺฐานา, สนฺตานสฺเสติ ทีปิตํฯ

[476]

อิติ เตตฺติํส กมฺมานิ, ปากา ฉตฺติํส ภาสิตา;

จิตฺตุปฺปาทา กฺริยา เสสา, กฺริยามตฺตปฺปวตฺติโตฯ

[477]

จิตฺตุปฺปาทวเสเนวเมกูนนวุตีวิธา ;

เตปญฺญาส สภาเวน, จิตฺตเจตสิกา มตาฯ

[478]

อิติ จิตฺตํ เจตสิกํ, นิพฺพานนฺติ นรุตฺตโร;

นามํ ติธา ปกาเสสิ, จกฺขุมา วทตํ วโรฯ

[479]

อิติ กมฺมวิปากปณฺฑิตา, มิตกมฺมวิปากสาสเน;

หิตกมฺมวิปากปารคู, จตุกมฺมวิปากมพฺรวุํฯ

[480]

ยตฺถายํ ปรมตฺถวตฺถุนิยเม ตุลฺเยน พาหุลฺยโต,

อตฺถานตฺถวิจารณํ ปติ ชโน สมฺโมหมาปาทิโต;

พุทฺโธ โพธิตเล ยมาห สุคโต คนฺตฺวาน เทวาลยํ,

สฺวายํ กมฺมวิปากนิจฺฉยนโย สงฺเขปโต ทีปิโตฯ

อิติ นามรูปปริจฺเฉเท กมฺมวิภาโค นาม

ปญฺจโม ปริจฺเฉโทฯ

6. ฉฏฺโฐ ปริจฺเฉโท

รูปวิภาโค

[481]

อิติ ปญฺจปริจฺเฉท-ปริจฺฉินฺนตฺถสงฺคหํ;

นามธมฺมมเสเสน, วิภาเวตฺวา สภาวโตฯ

[482]

สปฺปเภทํ ปวกฺขามิ, รูปธมฺมมิโต ปรํ;

ภูโตปาทายเภเทน, ทุวิธมฺปิ ปกาสิตํฯ

[483]

อุทฺเทสลกฺขณาทีหิ, วิภาคชนกา ตถา;

กลาปุปฺปตฺติโต จาปิ, ยถานุกฺกมโต กถํ?

[484]

รุปฺปตีติ ภเว รูปวิการปฺปจฺจเยสติ;

รูปรูปํ ตถา รูปปริยาปนฺนโตปรํฯ

[485]

ภูตรูปํ ตุ ปถวี, อาโป เตโช ตถาปโร;

วาโย จ ภวตูปาทารูปเมตฺถาติ ภาสิตํฯ

[486]