จิตฺตนิทฺเทโส
[8]
จิตฺตํ เจตสิกํ รูปํ, นิพฺพานนฺติ นิรุตฺตโร;
จตุธา เทสยี ธมฺเม, จตุสจฺจปฺปกาสโนฯ
ตตฺถ จิตฺตนฺติ วิสยวิชานนํ จิตฺตํ, ตสฺส ปน โก วจนตฺโถ? วุจฺจเต – สพฺพสงฺคาหกวเสน ปน จินฺเตตีติ จิตฺตํ, อตฺตสนฺตานํ วา จิโนตีติปิ จิตฺตํฯ
[9]
วิจิตฺตกรณา จิตฺตํ, อตฺตโน จิตฺตตาย วา;
ปญฺญตฺติยมฺปิ วิญฺญาเณ, วิจิตฺเต จิตฺตกมฺมเก;
จิตฺตสมฺมุติ ทฏฺฐพฺพา, วิญฺญาเณ อิธ วิญฺญุนาฯ
ตํ ปน สารมฺมณโต เอกวิธํ, สวิปากาวิปากโต ทุวิธํฯ ตตฺถ สวิปากํ นาม กุสลากุสลํ, อวิปากํ อพฺยากตํฯ กุสลากุสลาพฺยากตชาติเภทโต ติวิธํฯ
ตตฺถ กุสลนฺติ ปเนตสฺส โก วจนตฺโถ?
[10]
กุจฺฉิตานํ สลนโต, กุสานํ ลวเนน วา;
กุเสน ลาตพฺพตฺตา วา, กุสลนฺติ ปวุจฺจติฯ
[11]
เฉเก กุสลสทฺโทยํ, อาโรคฺเย อนวชฺชเก;
ทิฏฺโฐ อิฏฺฐวิปาเกปิ, อนวชฺชาทิเก อิธฯ
ตสฺมา อนวชฺชอิฏฺฐวิปากลกฺขณํ กุสลํ, อกุสลวิทฺธํสนรสํ, โวทานปจฺจุปฏฺฐานํฯ วชฺชปฏิปกฺขตฺตา อนวชฺชลกฺขณํ วา กุสลํ, โวทานภาวรสํ, อิฏฺฐวิปากปจฺจุปฏฺฐานํ, โยนิโสมนสิการปทฏฺฐานํฯ สาวชฺชานิฏฺฐวิปากลกฺขณมกุสลํฯ ตทุภยวิปรีตลกฺขณมพฺยากตํ, อวิปาการหํ วาฯ