มิจฺจาภิธมฺมมวคาหิตสพฺพธมฺมํ ;
โอคยฺห นามคตราสิมเสสยิตฺวา,
สงฺคยฺห สพฺพมิธ โยชิตมาทเรนฯ
อิติ นามรูปปริจฺเฉเท นามตฺตยวิภาโค นาม
ปฐโม ปริจฺเฉโทฯ
2. ทุติโย ปริจฺเฉโท
ลกฺขณรสุปฏฺฐานวิภาโค
[67]
สภาโว ลกฺขณํ นาม, กิจฺจสมฺปชฺชนา รโส;
คยฺหากาโร อุปฏฺฐานํ, ปทฏฺฐานํ ตุ ปจฺจโยฯ
[68]
อตฺตุปลทฺธิสงฺขาตา, สมฺปตฺตา จ ปนตฺถโต;
ลกฺขณรสุปฏฺฐานา, โวหาราโภคเภทิตาฯ
[69]
เตปญฺญาสสภาเวสุ, ตสฺมา เภทํ ยถารหํ;
ลกฺขณาทิปฺปกาเรหิ, ปวกฺขามิ อิโต ปรํฯ
[70]
จินฺเตตีติ ภเว จิตฺตํ, จินฺตนมตฺตเมว วา;
สมฺปยุตฺตาถ วา เตน, จินฺเตนฺตีติ จ โคจรํฯ
[71]
ผุสตีติ ภเว ผสฺโส, ผุสนํ วาถ เกวลํ;
สมฺปยุตฺตาถ วา เตน, ผุสนฺตีติ จ โคจรํฯ
[72]
เอวํ กตฺตริ ภาเว จ, กรเณ จ ยถารหํ;
เตปญฺญาสสภาเวสุ, สทฺทนิพฺพจนํ นเยฯ
[73]
อาลมฺพณมนํ จิตฺตํ, ตํวิชานนลกฺขณํ;
สหชาธิฏฺฐานรสํ, จินฺตากปฺโปติ คยฺหติฯ
[74]
อาลมฺพณสโมธาโน ,
ผสฺโส ผุสนลกฺขโณ;
สงฺฆฏฺฏนรโส ตตฺถ,
สนฺนิปาโตติ คยฺหติฯ
[75]
เวทนาลมฺพณรสา, สา เวทยิตลกฺขณา;
โคจรานุภวรสา, อนุภุตฺตีติ คยฺหติฯ
[76]
อาการคหณํ สญฺญา, สา สญฺชานนลกฺขณา;
นิมิตฺตุปฺปาทนรสา, อุปลกฺขาติ คยฺหติฯ
[77]
เจตนา จิตฺตวิปฺผารา, สายํ พฺยาปารลกฺขณา;
กมฺมนฺตายูหนรสา, สํวิธานนฺติ คยฺหติฯ
[78]
เอกคฺคตา อวิกฺเขโป, สาวิสาหารลกฺขณา;
สมฺปิณฺฑนรสา จิตฺตํ, สโมธานนฺติ คยฺหติฯ
[79]
ยาปนํ สหชาตาน-มนุปาลนลกฺขณํ;
ชีวิตํ ชีวนรสํ, อายุพนฺโธติ คยฺหติฯ
[80]
สารณา มนสีกาโร, สมนฺนาหารลกฺขโณ;
สํโยชนรโส จิตฺต-ปฏิปตฺตีติ คยฺหติฯ
[81]
สงฺกปฺปนลกฺขโณ ตกฺโก, สหชาภินิโรปโน;
อาลมฺพาหนนรโส, สนฺนิรุชฺโฌติ คยฺหติฯ
[82]
วิจาโร อนุสนฺธาโน, อนุมชฺชนลกฺขโณ;
จิตฺตานุโยชนรโส, อนุเปกฺขาติ คยฺหติฯ
[83]
อธิโมกฺโข อสํสปฺโป, สุสนฺนิฏฺฐานลกฺขโณ;
นิจฺจลาปาทนรโส, ทฬฺหวุตฺตีติ คยฺหติฯ
[84]
วีริยํ ปน วายาโม, มหุสฺสาหนลกฺขโณ;
กิจฺจาสํสีทนรโส, อุปตฺถมฺโภติ คยฺหติฯ
[85]
อาลมฺพตฺถิกตา ฉนฺโท, กตฺตุกามตลกฺขโณ;
อาลมฺพเณสนรโส, หตฺถาทานนฺติ คยฺหติฯ
[86]
สหชาตานุผรณา, สมฺปิยายนลกฺขณา;
สมฺปีนนรสา ปีติ, ปาโมชฺชมิติ คยฺหติฯ
[87]
เจโตสทฺทหนํ สทฺธา, ภูโตกปฺปนลกฺขณา;
หิตปกฺขนฺทนรสา, อธิมุตฺตีติ คยฺหติฯ
[88]
อสมฺโมสา สภาเวสุ, สติ ธารณลกฺขณา;
ธมฺมาปิลาปนรสา, อปฺปมาโทติ คยฺหติฯ
[89]
หิรี เชคุจฺฉา ปาเปสุ, สา หรายนลกฺขณา;
หีฬสํโกจนรสา, ปาปลชฺชาติ คยฺหติฯ
[90]
ปาปสารชฺชโมตฺตปฺปํ, อุพฺเพคุตฺตาสลกฺขณํ;
ภยสงฺโกจนรสํ, อวิสฺสาโสติ คยฺหติฯ
[91]
อโลโภ อนภิสงฺโค, อปริคฺคหลกฺขโณ;
มุตฺตปฺปวตฺตนรโส, อสํสคฺโคติ คยฺหติฯ
[92]
อโทโส จิตฺตสาขลฺยํ, อพฺยาปชฺชนลกฺขโณ;
สณฺหปฺปวตฺตนรโส, โสมฺมภาโวติ คยฺหติฯ
[93]
อโมโห ขลิตาภาโว, ปฏิวิชฺฌนลกฺขโณ;
วิสโยภาสนรโส, ปฏิโพโธติ คยฺหติฯ
[94]
ตตฺรมชฺฌตฺตโตเปกฺขา, สมีกรณลกฺขณา;
อปกฺขปาตนรสา, สมวาโหติ คยฺหติฯ
[95]
ปสฺสทฺธิ กายจิตฺตานํ, ทรถาภาวลกฺขณา;
อปริปฺผนฺทนรสา, สีติภาโวติ คยฺหติฯ
[96]
ลหุตา กายจิตฺตานํ, อทนฺธาการลกฺขณา;
อวิตฺถารรสา สลฺลหุกวุตฺตีติ คยฺหติฯ
[97]
มุทุตา กายจิตฺตานํ, กกฺขฬาภาวลกฺขณา;
กิจฺจาวิโรธนรสา, อนุกุลฺยนฺติ คยฺหติฯ
[98]
กมฺมญฺญตา อุภินฺนมฺปิ, อลํกิจฺจสฺส ลกฺขณา;
ปวตฺติสมฺปตฺติรสา, โยคภาโวติ คยฺหติฯ
[99]
ตถา ปาคุญฺญตา ทฺวินฺนํ, วิสทาการลกฺขณา;
สุขปฺปวตฺตนรสา, เสริภาโวติ คยฺหติฯ
[100]
อุชุตา กายจิตฺตานํ, กุฏิลาภาวลกฺขณา;
ชิมฺหนิมฺมทนรสา, อุชุวุตฺตีติ คยฺหติฯ
[101]
สมฺมาวาจา วจีสุทฺธิ, วาจาสํยมลกฺขณา;
มิจฺฉาวาโจรมรสา, วจีเวลาติ คยฺหติฯ
[102]
สมฺมากมฺมํ กฺริยาสุทฺธํ, สมฺมากรณลกฺขณํ;
มิจฺฉากมฺโมรมรสํ, กฺริยาเวลาติ คยฺหติฯ
[103]
สมฺมาชีโว วิสุทฺเธฏฺฐิ, อลฺลิฏฺฐาชีวลกฺขโณ;
มิจฺฉาชีโวรมรโส, สมฺมาวุตฺตีติ คยฺหติฯ
[104]
กรุณา ทีนสตฺเตสุ, ทุกฺขาปนยลกฺขณา;
โสตฺถิตาปตฺถนรสา, อนุกมฺปาติ คยฺหติฯ
[105]
สุขฏฺฐิเตสุ มุทิตา, อนุโมทนลกฺขณา;
เจโตวิกาสนรสา, อวิโรโธติ คยฺหติฯ
[106]
เจโตสารชฺชนา โลโภ, อปริจฺจาคลกฺขโณ;
อาลมฺพคิชฺฌนรโส, อภิลคฺโคติ คยฺหติฯ
[107]
เจโตพฺยาปชฺชนํ โทโส, สมฺปทุสฺสนลกฺขโณ;
อาลมฺพณฆาตรโส, จณฺฑิกฺกมิติ คยฺหติฯ
[108]
เจโตสมฺมุยฺหนํ โมโห,
โส สมฺมุยฺหนลกฺขโณ;
สภาวจฺฉาทนรโส,
อนฺธภาโวติ คยฺหติฯ
[109]
ปาปาชิคุจฺฉาหิริกํ, นิลฺลชฺชาการลกฺขณํ;
ปาโปปลาปนรสํ, มลคฺคาโหติ คยฺหติฯ
[110]
อสารชฺชนมโนตฺตปฺปมนุตฺตาสนลกฺขณํ ;
ปาปปกฺขนฺทนรสํ, ปาคพฺภมิติ คยฺหติฯ
[111]
ทิฏฺฐิ ทฬฺหวิปลฺลาโส, สา ปรามาสลกฺขณา;
ตุจฺฉาภินิเวสนรสา, มิจฺฉาคาโหติ คยฺหติฯ
[112]
‘‘อหสฺมี’’ติ มญฺญมาโน, โส สมุนฺนติลกฺขโณ;
เกตุสมฺปคฺคหรโส, อหํกาโรติ คยฺหติฯ
[113]
ปรสมฺปตฺตีสุ อิสฺสา, อกฺขมาการลกฺขณา;
เจโตวิกุจนรสา, วิมุขตฺตนฺติ คยฺหติฯ
[114]
ปริคฺคเหสุ มจฺเฉรํ, สนฺนิคูหนลกฺขณํ;
สามญฺญาสหนรสํ, เววิจฺฉมิติ คยฺหติฯ
[115]
เจโตปหนนํ ถีนํ, ตํ สํสีทนลกฺขณํ;
อุสฺสาหภญฺชนรสํ, สํขิตฺตตฺตนฺติ คยฺหติฯ
[116]
วิฆาโต สหชาตานํ, มิทฺธํ โมหนลกฺขณํ;
สตฺติสํภญฺชนรสํ, อาตุรตฺตนฺติ คยฺหติฯ
[117]
อุทฺธจฺจํ จิตฺตวิกฺเขโป, อวูปสมลกฺขณํ;
เจโตนวฏฺฐานรสํ, ภนฺตตฺตมิติ คยฺหติฯ
[118]
วิปฺปฏิสาโร กุกฺกุจฺจมนุโสจนลกฺขณํ;
อตฺตานุโสจนรสํ, ปจฺฉาตาโปติ คยฺหติฯ
[119]
กงฺขายนา วิจิกิจฺฉา, อสนฺนิฏฺฐานลกฺขณา;
อเนกคาหนรสา, อปฺปติฏฺฐาติ คยฺหติฯ
[120]
อิจฺเจวํ ลกฺขณาทีหิ, วิภาเวยฺย วิจกฺขโณ;
เตปญฺญาสสภาเวสุ, สภาวาการลกฺขณํฯ
[121]
ลกฺขณตฺถกุสลา สลกฺขเณ,
ลกฺขณตฺถปรเมปิ เกวลํ;
ลกฺขณุคฺคหสุขาย วณฺณยุํ,
ลกฺขณาทิมุขโต สลกฺขณํฯ
[122]
อตฺถํ ตเมวมนุคมฺม มเยตฺถ วุตฺต-
มตฺถานมตฺถนยนตฺถมเนกธาปิ;
ปตฺเถยฺย เมตฺถ วจนตฺถนเยหิ ญาณ-
มตฺเถสุ พุทฺธวจนตฺถนยตฺถิเกหิฯ
อิติ นามรูปปริจฺเฉเท ลกฺขณรสุปฏฺฐานวิภาโค นาม
ทุติโย ปริจฺเฉโทฯ
3. ตติโย ปริจฺเฉโท
เภทสงฺคหวิภาโค
[123]
เอวํ เภทสภาเวสุ, เตสฺเวว ปุน สงฺคหํ;
สภาวตฺถวิเสเสหิ, ปวกฺขามิ อิโต ปรํฯ
[124]
อสาธารณญาเณหิ, สตฺถา วตฺถุวิเวจโก;
สงฺคเหตฺวา สภาเคหิ, ธมฺเม ทสฺเสสิ จกฺขุมาฯ
[125]
ทิฏฺฐิภินิเวสฏฺเฐน, ยถาภูตสภาวโต;
ปรมามสติจฺเจกา, ปรามาโสติ ภาสิตาฯ
[126]
กิเลสาสุจิภาเวน, วณสฺสาวรโส วิย;
อาลิมฺปนฺตาว สนฺตานํ, สวนฺตีติ ปกาสิตาฯ
[127]
กามตณฺหา ภวตณฺหา, ทิฏฺฐาวิชฺชาติ อาสวา;
จตฺตาโร อาสวฏฺเฐน, ตโย ธมฺมา สภาวโตฯ
[128]