ทิฏฺฐิวิสุทฺธินิทฺเทโส

[1170]

สมาธิํ ปน สาภิญฺญํ, ภาเวตฺวา ตทนนฺตรํ;

ภาเวตพฺพา ยโต ปญฺญา, ภิกฺขุนา เตน ธีมตาฯ

[1171]

ตโตหํ ทานิ วกฺขามิ, ปญฺญาภาวนมุตฺตมํ;

สมาเสเนว ภิกฺขูนํ, ปรํ ปีติสุขาวหํฯ

[1172]

กา ปญฺญา ปน โก จตฺโถ,

กิมสฺสา ลกฺขณาทิกํ;

กติธา สา กถํ เตน,

ภาเวตพฺพาติ วุจฺจเตฯ –

[1173]

ปญฺญา วิปสฺสนาปญฺญา, ปุญฺญจิตฺตสมายุตา;

ปชานาตีติ ปญฺญา สา, ชานนา วา ปการโตฯ

[1174]

สญฺญาวิญฺญาณปญฺญานํ, โก วิเสโส กิมนฺตรํ;

สญฺญาวิญฺญาณปญฺญานํ, ชานนตฺเต สเมปิ จฯ

[1175]

ยา สญฺชานนมตฺตํว, สญฺญา นีลาทิโต ปน;

ลกฺขณปฺปฏิเวธํ ตุ, กาตุํ สกฺโกติ เนว สาฯ

[1176]

วิญฺญาณํ ปน ชานาติ, นีลปีตาทิโคจรํ;

สกฺโกติปิ อนิจฺจาทิลกฺขณํ ปฏิวิชฺฌิตุํฯ

[1177]

อุสฺสกฺกิตฺวา น สกฺโกติ, มคฺคํ ปาเปตุเมว ตํ;

ปญฺญา วุตฺตนยํ กาตุํ, สกฺโกติ ติวิธมฺปิ ตํฯ

[1178]

อิเมสํ ปน ติณฺณมฺปิ, วิเสโส สมุทีริโต;

สพฺเพสํ ปน ธมฺมานํ, สภาวปฏิเวธนํฯ

[1179]

ลกฺขณํ ปน ปญฺญาย, ลกฺขณญฺญูหิ ทีปิตํ;

สมฺโมหนนฺธการสฺส, วิทฺธํสนรสา มตาฯ

[1180]

อสมฺโมหปจฺจุปฏฺฐานา , สมาธาสนฺนการณา;

เอวเมตฺถ จ วิญฺเญยฺยา, ปญฺญาย ลกฺขณาทิกาฯ

กติธาติ เอตฺถ –

[1181]

ลกฺขเณเนกธา วุตฺตา,

โลกิกาโลกิกา ทฺวิธา;

โลกิเยเนตฺถ มคฺเคน,

ยุตฺตา สา โลกิกา สิยาฯ

[1182]

โลกุตฺตเรน มคฺเคน, ยุตฺตา โลกุตฺตรา มตา;

ติวิธาปิ สิยา ปญฺญา, จินฺตาสุตมยาทิโตฯ

[1183]

ตตฺถตฺตโนว จินฺตาย, นิปฺผนฺนตฺตาติ ตสฺส สา;

โหติ จินฺตามยา ปญฺญา, ภูริปญฺเญน เทสิตาฯ

[1184]

ปรโต ปน สุตฺวาน, ลทฺธา ปญฺญา อยํ อิธ;

สุเตเนว จ นิปฺผนฺนา, ปญฺญา สุตมยา มตาฯ

[1185]

ยถา วาปิ ตถา เจตฺถ, ภาวนาย วเสน ตุ;

นิปฺผนฺนา อปฺปนาปตฺตา, ปญฺญา สา ภาวนามยาฯ

[1186]

ปฏิสมฺภิทาจตุกฺกสฺส, วเสน จตุธา สิยา;

อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ญาณํ ญาเณสุ ตีสุปิฯ

[1187]

ยํ กิญฺจิ ปจฺจยุปฺปนฺนํ, วิปากา จ กฺริยา ตถา;

นิพฺพานํ ภาสิตตฺโถ จ, ปญฺเจเต อตฺถสญฺญิตาฯ

[1188]

ผลนิพฺพตฺตโก เหตุ, อริยมคฺโค จ ภาสิตํ;

กุสลากุสลญฺเจติ, ปญฺเจเต ธมฺมสญฺญิตาฯ

[1189]

ตสฺมิํ อตฺเถ จ ธมฺเม จ, ยา สภาวนิรุตฺติ ตุ;

นิรุตฺตีติ จ นิทฺทิฏฺฐา, นิรุตฺติกุสเลน สาฯ

[1190]

ญาณํ อารมฺมณํ กตฺวา, ติวิธํ ปจฺจเวกฺขโต;

เตสุ ญาเณสุ ยํ ญาณํ, ปฏิภานนฺติ ตํ มตํฯ

[1191]

ปริยตฺติปริปุจฺฉาหิ , สวนาธิคเมหิ จ;

ปุพฺพโยเคน คจฺฉนฺติ, ปเภทํ ปฏิสมฺภิทาฯ

กถํ ภาเวตพฺพาติ เอตฺถ –

[1192]

ขนฺธาทีสุ หิ ธมฺเมสุ, ภูมิภูเตสุ โยคินา;

อุคฺคหาทิวเสเนตฺถ, กตฺวา ปริจยํ ปนฯ

[1193]

สีลํ จิตฺตวิสุทฺธิญฺจ, สมฺปาเทตฺวา ตโต ปรํ;

ทิฏฺฐิสุทฺธาทโย ปญฺจ, สมฺปาเทนฺเตน สุทฺธิยาฯ

[1194]

ตาย ปญฺญาย ยุตฺเตน, ภีเตน ชนนาทิโต;

ภาเวตพฺพา ภวาภาวํ, ปตฺถยนฺเตน ภิกฺขุนาฯ

[1195]

รูปญฺจ เวทนา สญฺญา, สงฺขารา เจว สพฺพโส;

วิญฺญาณญฺเจติ ปญฺเจเต, ขนฺธา สมฺพุทฺธเทสิตาฯ

[1196]

ตตฺถ ยํ กิญฺจิ รูปํ ตํ, อตีตานาคตาทิกํ;

อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา, สุขุโมฬาริกมฺปิ วาฯ

[1197]

หีนํ วาปิ ปณีตํ วา, ยํ ทูเร ยญฺจ สนฺติเก;

สพฺพํ ตเมกโต กตฺวา, รูปกฺขนฺโธติ วุจฺจติฯ

[1198]

อิตเรสุปิ ยํ กิญฺจิ, ตํ เวทยิตลกฺขณํ;

สพฺพํ ตเมกโต กตฺวา, เวทนากฺขนฺธตา กตาฯ

[1199]

จิตฺตชํ ปน ยํ กิญฺจิ, ตํ สญฺชานนลกฺขณํ;

สพฺพํ ตเมกโต กตฺวา, สญฺญากฺขนฺโธติ วุจฺจติฯ

[1200]

ยํ กิญฺจิ จิตฺตสมฺภูตํ, อภิสงฺขารลกฺขณํ;

สพฺพํ ตเมกโต กตฺวา, สงฺขารกฺขนฺธตา กตาฯ

[1201]

ตตฺถ จิตฺตํ ตุ ยํ กิญฺจิ, ตํ วิชานนลกฺขณํ;

สพฺพํ ตเมกโต กตฺวา, วิญฺญาณกฺขนฺธตา กตาฯ

[1202]

จตฺตาโร จ มหาภูตา, อุปาทา จตุวีสติ;

อฏฺฐวีสติธา เจตํ, รูปํ รูปนฺติ คณฺหติฯ

[1203]

เอกาสีติยา จิตฺเตน, สํยุตฺตา เวทนาทโย;

เวทนาสญฺญาสงฺขาร-วิญฺญาณกฺขนฺธสญฺญิตาฯ

[1204]

จตฺตาโรรูปิโน ขนฺเธ, นามนฺติ ปริคณฺหติ;

รูปกฺขนฺโธ ภเว รูปํ, นามกฺขนฺธา อรูปิโนฯ

[1205]

รุปฺปนลกฺขณํ รูปํ, นามํ นมนลกฺขณํ;

อิติ สงฺเขปโต นาม-รูปํ โส ปริคณฺหติฯ

[1206]

ผาเลนฺโต วิย ตาลสฺส, กนฺทํ ตุ ยมกํ ทฺวิธา;

ววตฺถเปติ นามญฺจ, รูปญฺจาติ ทฺวิธา ปนฯ

[1207]

นามโต รูปโต อญฺโญ,

สตฺโต วา ปุคฺคโลปิ วา;

อตฺตา วา โกจิ นตฺถีติ,

นิฏฺฐํ คจฺฉติ สพฺพทาฯ

[1208]

เอวํ ววตฺถเปตฺวา โส, นามรูปํ สภาวโต;

สตฺตสมฺโมหฆาตตฺถํ, พหุสุตฺตวเสนิธฯ

[1209]

นามรูปมตฺตญฺเญว, นตฺถิ โกจิธ ปุคฺคโล;

เอวเมตฺถ ปณฺฑิโต โปโส, ววตฺถเปติ ตํ ปนฯ

วุตฺตํ เหตํ –

[1210]

‘‘ยถาปิ องฺคสมฺภารา,

โหติ สทฺโท รโถ อิติ;

เอวํ ขนฺเธสุ สนฺเตสุ,

โหติ สตฺโตติ สมฺมุตี’’ติฯ

[1211]

ยถาปิ ทารุยนฺตมฺปิ, นิชฺชีวญฺจ นิรีหกํ;

ทารุรชฺชุสมาโยเค, ตํ คจฺฉติปิ ติฏฺฐติฯ

[1212]

ตเถทํ นามรูปมฺปิ, นิชฺชีวญฺจ นิรีหกํ;

อญฺญมญฺญสมาโยเค, ตํ คจฺฉติปิ ติฏฺฐติฯ

เตนาหุ โปราณา –

[1213]

‘‘นามญฺจ รูปญฺจ อิธตฺถิ สจฺจโต,

น เหตฺถ สตฺโต มนุโช จ วิชฺชติ;

สุญฺญํ อิทํ ยนฺตมิวาภิสงฺขตํ,

ทุกฺขสฺส ปุญฺโช ติณกฏฺฐสาทิโส’’ติฯ

[1214]

อญฺญมญฺญูปนิสฺสาย , ทณฺฑเกสุ ฐิเตสุ หิ;

เอกสฺมิํ ปตมาเน ตุ, ตเถว ปตตีตโรฯ

เตนาหุ โปราณา –

[1215]

‘‘ยมกํ นามรูปญฺจ, อุโภ อญฺโญญฺญนิสฺสิตา;

เอกสฺมิํ ภิชฺชมานสฺมิํ, อุโภ ภิชฺชนฺติ ปจฺจยา’’ติฯ

[1216]

อุตินฺนํ นามรูปานํ, นามํ นิตฺเตชเมตฺถ ตํ;

สเกเนว หิ เตเชน, น สกฺโกติ ปวตฺติตุํฯ

[1217]

น พฺยาหรติ โน เสติ, น ติฏฺฐติ น คจฺฉติ;

น เภเทติ น โจเรติ, น ภุญฺชติ น ขาทติฯ

[1218]

ตถา รูปมฺปิ นิตฺเตชํ, วินา นามญฺจ สพฺพถา;

สเกเนว หิ เตเชน, น สกฺโกติ ปวตฺติตุํฯ

[1219]

ภุญฺชามีติ ปิวามีติ, ขาทามีติ ตเถว จ;

โรทามีติ หสามีติ, รูปสฺเสตํ น วิชฺชติฯ

[1220]

นามํ นิสฺสาย รูปํ ตุ, รูปํ นิสฺสาย นามกํ;

ปวตฺตติ สทา สพฺพํ, ปญฺจโวการภูมิยํฯ

[1221]

อิมสฺส ปน อตฺถสฺส, อาวิภาวตฺถเมว จ;

ชจฺจนฺธปีฐสปฺปีนํ, วตฺตพฺพา อุปมา อิธฯ

[1222]

ยถา หิ นาวํ นิสฺสาย, มนุสฺสา ยนฺติ อณฺณเว;

เอวํ รูปมฺปิ นิสฺสาย, นามกาโย ปวตฺตติฯ

[1223]

ยถา มนุสฺเส นิสฺสาย, นาวา คจฺฉติ อณฺณเว;

เอวํ นามมฺปิ นิสฺสาย, รูปกาโย ปวตฺตติฯ

[1224]

สตฺตสญฺญํ วิโนเทตฺวา, นามรูปสฺส สพฺพถา;

ยาถาวทสฺสนํ เอตํ, ‘‘ทิฏฺฐิสุทฺธี’’ติ วุจฺจติฯ

[1225]

ปริมุจฺจิตุกาโม จ, ทุกฺขโต ชาติอาทิโต;

อนฺตทฺวยํ วิวชฺเชตฺวา, ภาวเย ปน ปณฺฑิโตฯ

[1226]

ทิฏฺฐิวิสุทฺธิมิมํ ปริสุทฺธํ,

สุฏฺฐุตรํ ตุ กโรติ นโร โย;

ทิฏฺฐิคตานิ มลานิ อเสสํ,

นาสมุเปนฺติ หิ ตสฺส นรสฺสฯ

อิติ อภิธมฺมาวตาเร ทิฏฺฐิวิสุทฺธินิทฺเทโส นาม

อฏฺฐารสโม ปริจฺเฉโทฯ

19. เอกูนวีสติโม ปริจฺเฉโท

กงฺขาวิตรณวิสุทฺธินิทฺเทโส

[1227]

เอตสฺส นามรูปสฺส, ชานิตฺวา เหตุปจฺจเย;

กงฺขา ตีสุ ปนทฺธาสุ, วิตริตฺวา ฐิตํ ปนฯ

[1228]

กงฺขาวิตรณํ นาม, ญาณํ ตํ สมุทีริตํ;

ตํ สมฺปาเทตุกาเมน, อตฺถกาเมน ภิกฺขุนาฯ

[1229]

นามรูปสฺส โก เหตุ, โกนุ วา ปจฺจโย ภเว;

อาวชฺชิตฺวา ตมิจฺเจวํ, รูปกายสฺส ตาวเทฯ

[1230]

เกสา โลมา นขา ทนฺตา, ตโจ มํสํ นหารุ จ;

อฏฺฐิมิญฺชญฺจ วกฺกญฺจ, หทยํ ยกนมฺปิ จฯ

[1231]

อิจฺเจวมาทิพาตฺติํส-โกฏฺฐาสปจฺจยสฺส หิ;

ปริคฺคณฺหติ กายสฺส, มนสา เหตุปจฺจเยฯ

[1232]