รูปาวจรสมาธิภาวนานิทฺเทโส
[789]
ภาวนานยมหํ หิตานยํ,
มานยญฺจ สุคตํ สุขานยํ;
พฺยากโรมิ ปรมํ อิโต ปรํ,
ตํ สุณาถ มธุรตฺถวณฺณนํฯ
[790]
อุตฺตรํ ตุ มนุสฺสานํ, ธมฺมโต ญาณทสฺสนํ;
ปตฺตุกาเมน กาตพฺพํ, อาทิโต สีลโสธนํฯ
[791]
สงฺกสฺสรสมาจาเร, ทุสฺสีเล สีลวชฺชิเต;
นตฺถิ ฌานํ กุโต มคฺโค, ตสฺมา สีลํ วิโสธเยฯ
[792]
สีลํ จาริตฺตวาริตฺตวเสน ทุวิธํ มตํ;
ตํ ปนาจฺฉิทฺทมกฺขณฺฑมกมฺมาสมนินฺทิตํฯ
[793]
กตฺตพฺพํ อตฺถกาเมน, วิเวกสุขมิจฺฉตา;
สีลญฺจ นาม ภิกฺขูนํ, อลงฺกาโร อนุตฺตโรฯ
[794]
รตนํ สรณํ เขมํ, ตาณํ เลณํ ปรายณํ;
จินฺตามณิ ปณีโต จ, สีลํ ยานมนุตฺตรํฯ
[795]
สีตลํ สลิลํ สีลํ, กิเลสมลโธวนํ;
คุณานํ มูลภูตญฺจ, โทสานํ พลฆาติ จฯ
[796]
ติทิวาโรหณญฺเจตํ, โสปานํ ปรมุตฺตมํ;
มคฺโค เขโม จ นิพฺพานนครสฺส ปเวสเนฯ
[797]
ตสฺมา สุปริสุทฺธํ ตํ, สีลํ ทุวิธลกฺขณํ;
กตฺตพฺพํ อตฺถกาเมน, ปิยสีเลน ภิกฺขุนาฯ
[798]
กาตพฺโพ ปน สีลสฺมิํ, ปริสุทฺเธ ฐิเตนิธ;
ปลิโพธสฺสุปจฺเฉโท, ปลิโพธา ทสาหุ จฯ
[799]
‘‘อาวาโส จ กุลํ ลาโภ,
คโณ กมฺมญฺจ ปญฺจมํ;
อทฺธานํ ญาติ อาพาโธ,
คนฺโถ อิทฺธีติ เต ทสา’’ติฯ
[800]
ปลิโพธสฺสุปจฺเฉทํ, กตฺวา ทสวิธสฺสปิ;
อุปสงฺกมิตพฺโพ โส, กมฺมฏฺฐานสฺส ทายโกฯ
[801]
ปิโย ครุ ภาวนีโย, วตฺตา จ วจนกฺขโม;
คมฺภีรญฺจ กถํ กตฺตา, โน จฏฺฐาเน นิโยชโกฯ
[802]
เอวมาทิคุโณเปตมุปคนฺตฺวา หิเตสินํ;
กลฺยาณมิตฺตํ กาเลน, กมฺมฏฺฐานสฺส ทายกํฯ
[803]
กมฺมฏฺฐานํ คเหตพฺพํ, วตฺตํ กตฺวา ปนสฺส ตุ;
เตนาปิ จริตํ ญตฺวา, ทาตพฺพํ ตสฺส ภิกฺขุโนฯ
[804]
จริตํ ปนิทํ ราคโทสโมหวเสน จ;
สทฺธาพุทฺธิวิตกฺกานํ, วเสน ฉพฺพิธํ มตํฯ
[805]
โวมิสฺสกนยา เตสํ, จตุสฏฺฐิ ภวนฺติ เต;
เตหิ อตฺโถ น จตฺถีติ, น มยา อิธ ทสฺสิตาฯ
[806]
อสุภา จ ทเสเวตฺถ, ตถา กายคตาสติ;
เอกาทส อิเม ราค-จริตสฺสานุกูลตาฯ
[807]
จตสฺโส อปฺปมญฺญาโย, สวณฺณกสิณา อิเม;
อฏฺเฐว จ สทา โทส-จริตสฺสานุกูลตาฯ
[808]
ตํ โมหจริตสฺเสตฺถ, วิตกฺกจริตสฺส จ;
อนุกูลนฺติ นิทฺทิฏฺฐํ, อานาปานํ ปเนกกํฯ
[809]
ปุริมานุสฺสติฉกฺกํ, สทฺธาจริตเทหิโน;
มรณูปสมายุตฺตา, สติมาหารนิสฺสิตาฯ
[810]
สญฺญา ธาตุววตฺถานํ, พุทฺธิปฺปกติชนฺตุโน;
อิเม ปน จ จตฺตาโร, อนุกูลาติ ทีปิตาฯ
[811]
จตฺตาโรปิ จ อารุปฺปา, เสสานิ กสิณานิ จ;
อนุกูลา อิเม สพฺพ-จริตานนฺติ วณฺณิตาฯ
[812]
อิทํ สพฺพํ ปเนกนฺต-วิปจฺจนีกภาวโต;
อติสปฺปายโต วุตฺต-มิติ เญยฺยํ วิภาวินาฯ
[813]
กมฺมฏฺฐานานิ สพฺพานิ, จตฺตาลีสาติ นิทฺทิเส;
กสิณานิ ทส เจว, อสุภานุสฺสตี ทสฯ
[814]
จตสฺโส อปฺปมญฺญาโย, จตฺตาโร จ อรูปิโน;
จตุธาตุววตฺถานํ, สญฺญา จาหารตา อิติฯ
[815]
กมฺมฏฺฐาเนสุ เอเตสุ, อุปจารวหา กติ;
อานาปานสติํ กาย-คตํ หิตฺวา ปนฏฺฐปิฯ
[816]
เสสานุสฺสติโย สญฺญา, ววตฺถานนฺติ เตรส;
อุปจารวหา วุตฺตา, เสสา เต อปฺปนาวหาฯ
[817]
อปฺปนายาวเหสฺเวตฺถ, กสิณานิ ทสาปิ จ;
อานาปานสตี เจว, จตุกฺกชฺฌานิกา อิเมฯ
[818]
อสุภานิ ทส เจตฺถ, ตถา กายคตาสติ;
เอกาทส อิเม ธมฺมา, ปฐมชฺฌานิกา สิยุํฯ
[819]
อาทิพฺรหฺมวิหาราติ , ติกชฺฌานวหา ตโย;
จตุตฺถาปิ จ อารุปฺปา, จตุตฺถชฺฌานิกา มตาฯ
[820]
วเสนารมฺมณงฺคานํ, ทุวิโธ สมติกฺกโม;
โคจราติกฺกมารูเป, รูเป ฌานงฺคติกฺกโมฯ
[821]
ทเสว กสิณาเนตฺถ, วฑฺเฒตพฺพานิ โหนฺติ หิ;
น จ วฑฺฒนิยา เสสา, ภวนฺติ อสุภาทโยฯ
[822]
ทเสว กสิณาเนตฺถ, อสุภานิ ทสาปิ จ;
อานาปานสตี เจว, ตถา กายคตาสติฯ
[823]
ปฏิภาคนิมิตฺตานิ , โหนฺติ อารมฺมณานิ หิ;
เสสาเนว ปฏิภาค-นิมิตฺตารมฺมณา สิยุํฯ
[824]
อสุภานิ ทสาหาร-สญฺญา กายคตาสติ;
เทเวสุ นปฺปวตฺตนฺติ, ทฺวาทเสตานิ สพฺพทาฯ
[825]
ตานิ ทฺวาทส เจตานิ, อานาปานสตีปิ จ;
เตรเสว ปเนตานิ, พฺรหฺมโลเก น วิชฺชเรฯ
[826]
ฐเปตฺวา จตุรารูเป, นตฺถิ กิญฺจิ อรูปิสุ;
มนุสฺสโลเก สพฺพานิ, ปวตฺตนฺติ น สํสโยฯ
[827]
จตุตฺถํ กสิณํ หิตฺวา, กสิณา อสุภานิ จ;
ทิฏฺเฐเนว คเหตพฺพา, อิเม เอกูนวีสติฯ
[828]
สติยมฺปิ จ กายมฺหิ, ทิฏฺเฐน ตจปญฺจกํ;
เสสเมตฺถ สุเตเนว, คเหตพฺพนฺติ ทีปิตํฯ
[829]
อานาปานสตี เอตฺถ, ผุฏฺเฐน ปริทีปิตา;
วาโยกสิณเมเวตฺถ, ทิฏฺฐผุฏฺเฐน คยฺหติฯ
[830]
สุเตเนว คเหตพฺพา, เสสา อฏฺฐารสาปิ จ;
อุเปกฺขา อปฺปมญฺญา จ, อรูปา เจว ปญฺจิเมฯ
[831]
อาทิโตว คเหตพฺพา, น โหนฺตีติ ปกาสิตา;
ปญฺจติํสาวเสสานิ, คเหตพฺพานิ อาทิโตฯ
[832]
กมฺมฏฺฐาเนสุ เหเตสุ, อากาสกสิณํ วินา;
กสิณา นว โหนฺเต จ, อรูปานํ ตุ ปจฺจยาฯ
[833]
ทสาปิ กสิณา โหนฺติ, อภิญฺญานํ ตุ ปจฺจยา;
ตโย พฺรหฺมวิหาราปิ, จตุกฺกสฺส ภวนฺติ ตุฯ
[834]
เหฏฺฐิมํ เหฏฺฐิมารุปฺปํ, อุปรูปริมสฺส หิ;
ตถา จตุตฺถมารุปฺปํ, นิโรธสฺสาติ ทีปิตํฯ
[835]
สพฺพานิ จ ปเนตานิ, จตฺตาลีสวิธานิ ตุ;
วิปสฺสนาภวสมฺปตฺติ-สุขานํ ปจฺจยา สิยุํฯ
[836]
กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวาน, อาจริยสฺส สนฺติเก;
วสนฺตสฺส กเถตพฺพํ, อาคตสฺสาคตกฺขเณฯ
[837]
อุคฺคเหตฺวา ปนญฺญตฺร, คนฺตุกามสฺส ภิกฺขุโน;
นาติสงฺเขปวิตฺถารํ, กเถตพฺพํ ตุ เตนปิฯ
[838]
กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวาน, สมฺมฏฺฐานํ มโนภุโน;
อฏฺฐารสหิ โทเสหิ, นิจฺจํ ปน วิวชฺชิเตฯ
[839]
อนุรูเป วิหารสฺมิํ, วิหาตพฺพํ ตุ คามโต;
นาติทูเร นจฺจาสนฺเน, สิเว ปญฺจงฺคสํยุเตฯ
[840]
ขุทฺทโก ปลิโพโธปิ, ฉินฺทิตพฺโพ ปนตฺถิ เจ;
ทีฆา เกสา นขา โลมา, ฉินฺทิตพฺพา วิภาวินาฯ
[841]
จีวรํ รชิตพฺพํ ตํ, กิลิฏฺฐํ ตุ สเจ สิยา;
สเจ ปตฺเต มลํ โหติ, ปจิตพฺโพว สุฏฺฐุ โสฯ
[842]
อจฺฉินฺนปลิโพเธน , ปจฺฉา เตน จ ภิกฺขุนา;
ปวิวิตฺเต ปโนกาเส, วสนฺเตน ยถาสุขํฯ
[843]
วชฺเชตฺวา มตฺติกํ นีลํ, ปีตํ เสตญฺจ โลหิตํ;
สณฺหายารุณวณฺณาย, มตฺติกาย มโนรมํฯ
[844]
กตฺตพฺพํ กสิณชฺฌานํ, ปตฺตุกาเมน ธีมตา;
เสนาสเน วิวิตฺตสฺมิํ, พหิทฺธา วาปิ ตาทิเสฯ
[845]
ปฏิจฺฉนฺเน ปนฏฺฐาเน, ปพฺภาเร วา คุหนฺตเร;
สํหาริมํ วา กาตพฺพํ, ตํ ตตฺรฏฺฐกเมว วาฯ
[846]
สํหาริมํ กโรนฺเตน, ทณฺฑเกสุ จตูสฺวปิ;
จมฺมํ วา กฏสารํ วา, ทุสฺสปตฺตมฺปิ วา ตถาฯ
[847]
พนฺธิตฺวา ตถา กาตพฺพํ, มตฺติกาย ปมาณโต;
ภูมิยํ ปตฺถริตฺวา จ, โอโลเกตพฺพเมว ตํฯ
[848]
ตตฺรฏฺฐํ ภูมิยํ วฏฺฏํ, อาโกฏิตฺวาน ขาณุเก;
วลฺลีหิ ตํ วินนฺธิตฺวา, กาตพฺพํ กณฺณิกํ สมํฯ
[849]
วิตฺถารโต ปมาเณน, วิทตฺถิจตุรงฺคุลํ;
วฏฺฏํ วตฺตติ ตํ กาตุํ, วิวฏฺฏํ ปน มิจฺฉตาฯ
[850]
เภรีตลสมํ สาธุ, กตฺวา กสิณมณฺฑลํ;
สมฺมชฺชิตฺวาน ตํ ฐานํ, นฺหตฺวา อาคมฺม ปณฺฑิโตฯ
[851]
หตฺถปาสปมาณสฺมิํ, ตมฺหา กสิณมณฺฑลา;
ปเทเส ตุ สุปญฺญตฺเต, อาสนสฺมิํ สุอตฺถเตฯ
[852]
อุจฺเจ ตตฺถ นิสีทิตฺวา, วิทตฺถิจตุรงฺคุเล;
อุชุกายํ ปณิธาย, กตฺวา ปริมุขํ สติํฯ
[853]
กาเมสฺวาทีนวํ ทิสฺวา, เนกฺขมฺมํ ทฏฺฐุ เขมโต;
ปรมํ ปีติปาโมชฺชํ, ชเนตฺวา รตนตฺตเยฯ
[854]
‘‘ภาคี อสฺสมหํ อทฺธา, อิมาย ปฏิปตฺติยา;
ปวิเวกสุขสฺสา’’ติ, กตฺวา อุสฺสาหมุตฺตมํฯ
[855]
อากาเรน สเมเนว, อุมฺมีลิตฺวาน โลจนํ;
นิมิตฺตํ คณฺหตา สาธุ, ภาเวตพฺพํ ปุนปฺปุนํฯ
[856]
น วณฺโณ เปกฺขิตพฺโพ โส, ทฏฺฐพฺพํ น จ ลกฺขณํ;
วณฺณํ ปน อมุญฺจิตฺวา, อุสฺสทสฺส วเสน หิฯ
[857]
จิตฺตํ ปณฺณตฺติธมฺมสฺมิํ, ฐเปตฺเวกคฺคมานโส;
‘‘ปถวี ปถวิ’’จฺเจวํ, วตฺวา ภาเวยฺย ปณฺฑิโตฯ
[858]
ปถวี เมทนี ภูมิ, วสุธา จ วสุนฺธรา;
เอวํ ปถวินาเมสุ, เอกํ วตฺตุมฺปิ วฏฺฏติฯ
[859]
อุมฺมีลิตฺวา นิมีลิตฺวา, อาวชฺเชยฺย ปุนปฺปุนํ;
ยาวุคฺคหนิมิตฺตํ ตุ, นุปฺปชฺชติ จ ตาว โสฯ
[860]
เอวํ ภาวยโต ตสฺส, ปุน เอกคฺคเจตโส;
ยทา ปน นิมีเลตฺวา, อาวชฺชนฺตสฺส โยคิโนฯ
[861]
ยถา อุมฺมีลิเตกาเล, ตถาปาถํ ตุ ยาติ เจ;
ตทุคฺคหนิมิตฺตํ ต-มุปฺปนฺนนฺติ ปวุจฺจติฯ
[862]
นิมิตฺเต ปน สญฺชาเต, ตโต ปภุติ โยคินา;
นิสีทิตพฺพํ โน เจวํ, ตสฺมิํ ฐาเน วิชานตาฯ
[863]
อตฺตโน วสนฏฺฐานํ, ปวิสิตฺวาน ธีมตา;
เตน ตตฺถ นิสินฺเนน, ภาเวตพฺพํ ยถาสุขํฯ
[864]
ปปญฺจปริหารตฺถํ, ปาทานํ ปน โธวเน;
ตสฺเสกตลิกา ทฺเว จ, อิจฺฉิตพฺพา อุปาหนาฯ
[865]
สมาธิตรุโณ ตสฺส, อสปฺปาเยน เกนจิ;
สเจ นสฺสติ ตํ ฐานํ, คนฺตฺวาวาทาย ตํ ปนฯ
[866]
ปีเฐ สุขนิสินฺเนน, ภาเวตพฺพํ ปุนปฺปุนํ;
สมนฺนาหริตพฺพญฺจ, กเร ตกฺกาหตมฺปิ จฯ
[867]
นิมิตฺตํ ปน ตํ หิตฺวา, จิตฺตํ ธาวติ เจ พหิ;
นิวาเรตฺวา นิมิตฺตสฺมิํ, ฐเปตพฺพํ ตุ มานสํฯ
[868]
ยตฺถ ยตฺถ นิสีทิตฺวา, ตมิจฺฉติ ตโปธโน;
ตตฺถ ตตฺถ ทิวารตฺติํ, ตสฺสุปฏฺฐาติ เจตโสฯ
[869]
เอวํ ตสฺส กโรนฺตสฺส, อนุปุพฺเพน โยคิโน;
วิกฺขมฺภนฺติ จ สพฺพานิ, ปญฺจ นีวรณานิปิฯ
[870]
สมาธิยติ จิตฺตมฺปิ, อุปจารสมาธินา;
ปฏิภาคนิมิตฺตมฺปิ, อุปฺปชฺชติ จ โยคิโนฯ
[871]
โก ปนายํ วิเสโส หิ, อิมสฺส ปุริมสฺส วา;
ถวิกา นีหตาทาส-มณฺฑลํ วิย มชฺชิตํฯ
[872]
เมฆโต วิย นิกฺขนฺตํ, สมฺปุณฺณจนฺทมณฺฑลํ;
ปฏิภาคนิมิตฺตํ ตํ, พลากา วิย โตยเทฯ
[873]
ตทุคฺคหนิมิตฺตํ ตํ, ปทาเลตฺวาว นิคฺคตํ;
ตโตธิกตรํ สุทฺธํ, หุตฺวาปฏฺฐาติ ตสฺส ตํฯ
[874]
ตนุสณฺฐานวนฺตญฺจ, วณฺณวนฺตํ น เจว ตํ;
อุปฏฺฐาการมตฺตํ ตํ, ปญฺญชํ ภาวนามยํฯ
[875]
ปฏิภาเค สมุปฺปนฺเน, นิมิตฺเต ภาวนามเย;
โหนฺติ วิกฺขมฺภิตาเนว, ปญฺจ นีวรณานิปิฯ
[876]
กิเลสา สนฺนิสินฺนาว, ยุตฺตโยคสฺส ภิกฺขุโน;
จิตฺตํ สมาหิตํเยว, อุปจารสมาธินาฯ
[877]
อากาเรหิ ปน ทฺวีหิ, สมาธิยติ มานสํ;
อุปจารกฺขเณ ตสฺส, ปฏิลาเภ สมาธิโนฯ
[878]
นีวารณปฺปหาเนน , อุปจารกฺขเณ ตถา;
องฺคานํ ปาตุภาเวน, ปฏิลาภกฺขเณ ปนฯ
[879]
ทฺวินฺนํ ปน สมาธีนํ, กิํ นานากรณํ ปน;
องฺคานิ ถามชาตานิ, อุปจารกฺขเณน จฯ
[880]
อปฺปนาย ปนงฺคานิ, ถามชาตานิ ชายเร;
ตสฺมา ตํ อปฺปนาจิตฺตํ, ทิวสมฺปิ ปวตฺตติฯ
[881]
ปลฺลงฺเกน จ เตเนว, วฑฺเฒตฺวา ตํ นิมิตฺตกํ;
อปฺปนํ อธิคนฺตุํ โส, สกฺโกติ ยทิ สุนฺทรํฯ
[882]
โน เจ สกฺโกติ โส เตน,
ตํ นิมิตฺตํ ตุ โยคินา;
จกฺกวตฺติย คพฺโภว,
รตนํ วิย ทุลฺลภํฯ
[883]
สตตํ อปฺปมตฺเตน, รกฺขิตพฺพํ สตีมตา;
นิมิตฺตํ รกฺขโต ลทฺธํ, ปริหานิ น วิชฺชติฯ
[884]
อารกฺขเณ อสนฺตมฺหิ, ลทฺธํ ลทฺธํ วินสฺสติ;
รกฺขิตพฺพํ หิ ตสฺมา ตํ, ตตฺรายํ รกฺขณาวิธิฯ
[885]
อาวาโส โคจโร ภสฺสํ, ปุคฺคโล โภชนํ อุตุ;
อิริยาปโถติ สตฺเตเต, อสปฺปาเย วิวชฺชเยฯ
[886]
สปฺปาเย สตฺต เสเวยฺย, เอวญฺหิ ปฏิปชฺชโต;
น จิเรเนว กาเลน, โหติ ภิกฺขุสฺส อปฺปนาฯ
[887]
ยสฺสปฺปนา น โหเตว, เอวมฺปิ ปฏิปชฺชโต;
อปฺปนาย จ โกสลฺลํ, สมฺมา สมฺปาทเย พุโธฯ
[888]
อปฺปนาย หิ โกสลฺล-มิทํ ทสวิธํ อิธ;
คนฺถวิตฺถารภีเตน, มยา วิสฺสชฺชิตนฺติ จฯ
[889]
เอวญฺหิ สมฺปาทยโต, อปฺปนาโกสลฺลํ ปน;
ปฏิลทฺเธ นิมิตฺตสฺมิํ, อปฺปนา สมฺปวตฺตติฯ
[890]
เอวมฺปิ ปฏิปนฺนสฺส, สเจ สา นปฺปวตฺตติ;
ตถาปิ น ชเห โยคํ, วายเมเถว ปณฺฑิโตฯ
[891]
จิตฺตปฺปวตฺติอาการํ , ตสฺมา สลฺลกฺขยํ พุโธ;
สมตํ วีริยสฺเสว, โยชเยถ ปุนปฺปุนํฯ
[892]
อีสกมฺปิ ลยํ ยนฺตํ, ปคฺคณฺเหเถว มานสํ;
อจฺจารทฺธํ นิเสเธตฺวา, สมเมว ปวตฺตเยฯ
[893]
ลีนตุทฺธตภาเวหิ, โมจยิตฺวาน มานสํ;
ปฏิภาคนิมิตฺตาภิ-มุขํ ตํ ปฏิปาทเยฯ
[894]
เอวํ นิมิตฺตาภิมุขํ, ปฏิปาทยโต ปน;
อิทาเนวปฺปนา ตสฺส, สา สมิชฺฌิสฺสตีติ จฯ
[895]
ภวงฺคํ ปน ปจฺฉิชฺช, ปถวีกสิณํ ตถา;
ตเทวารมฺมณํ กตฺวา, มโนทฺวารมฺหิ โยคิโนฯ
[896]
ชายเตวชฺชนํ จิตฺตํ, ตตฺเรวารมฺมเณ ตโต;
ชวนานิ จ ชายนฺเต, ตสฺส จตฺตาริ ปญฺจ วาฯ
[897]
อวสาเน ปเนกํ ตุ, รูปาวจริกํ ภเว;
ตกฺกาทโย ปนญฺเญหิ, ภวนฺติ พลวตฺตราฯ
[898]
อปฺปนาเจตโส ตานิ, ปริกมฺโมปจารโต;
วุจฺจนฺติ ปริกมฺมานิ, อุปจารานิ จาติปิฯ
[899]
อปฺปนายานุโลมตฺตา , อนุโลมานิ เอว จ;
ยํ ตํ สพฺพนฺติมํ เอตฺถ, โคตฺรภูติ ปวุจฺจติฯ
[900]
คหิตาคหเณเนตฺถ, ปริกมฺมปฺปนาทิกํ;
ทุติยํ อุปจารํ ตํ, ตติยํ อนุโลมกํฯ
[901]
จตุตฺถํ โคตฺรภุ ทิฏฺฐํ, ปญฺจมํ อปฺปนามโน;
ปฐมํ อุปจารํ วา, ทุติยํ อนุโลมกํฯ
[902]
ตติยํ โคตฺรภุ ทิฏฺฐํ, จตุตฺถํ อปฺปนามโน;
จตุตฺถํ ปญฺจมํ วาติ, อปฺเปติ น ตโต ปรํฯ
[903]
ฉฏฺเฐ วา สตฺตเม วาปิ, อปฺปนา เนว ชายติ;
อาสนฺนตฺตา ภวงฺคสฺส, ชวนํ ปติ ตาวเทฯ
[904]
ปุริเมหาเสวนํ ลทฺธา, ฉฏฺฐํ วา สตฺตมมฺปิ วา;
อปฺเปตีติ ปเนตฺถาห, โคทตฺโต อาภิธมฺมิโกฯ
[905]
ธาวนฺโต หิ ยถา โกจิ,
นโร ฉินฺนตฏามุโข;
ฐาตุกาโม ปริยนฺเต,
ฐาตุํ สกฺโกติ เนว โสฯ
[906]
เอวเมว ปนจฺฉฏฺเฐ, สตฺตเม วาปิ มานโส;
น สกฺโกตีติ อปฺเปตุํ, เวทิตพฺพํ วิภาวินาฯ
[907]
เอกจิตฺตกฺขณาเยว, โหตายํ อปฺปนา ปน;
ตโต ภวงฺคปาโตว, โหตีติ ปริทีปิตํฯ
[908]
ตโต ภวงฺคํ ฉินฺทิตฺวา, ปจฺจเวกฺขณเหตุกํ;
อาวชฺชนํ ตโต ฌาน-ปจฺจเวกฺขณมานสํฯ
[909]
กามจฺฉนฺโท จ พฺยาปาโท, ถินมิทฺธญฺจ อุทฺธโต;
กุกฺกุจฺจํ วิจิกิจฺฉา จ, ปหีนา ปญฺจิเม ปนฯ
[910]
วิตกฺเกน วิจาเรน, ปีติยา จ สุเขน จ;
เอกคฺคตาย สํยุตฺตํ, ฌานํ ปญฺจงฺคิกํ อิทํฯ
[911]
นานาวิสยลุทฺธสฺส , กามจฺฉนฺทวสา ปน;
อิโต จิโต ภมนฺตสฺส, วเน มกฺกฏโก วิยฯ
[912]
เอกสฺมิํ วิสเยเยว, สมาธาเนว เจตโส;
‘‘สมาธิ กามจฺฉนฺทสฺส, ปฏิปกฺโข’’ติ วุจฺจติฯ
[913]
ปาโมชฺชภาวโต เจว, สีตลตฺตา สภาวโต;
‘‘พฺยาปาทสฺส ตโต ปีติ, ปฏิปกฺขา’’ติ ภาสิตาฯ
[914]
สวิปฺผาริกภาเวน, เนกฺขมฺมาทิปวตฺติโต;
‘‘วิตกฺโก ถินมิทฺธสฺส, ปฏิปกฺโข’’ติ วณฺณิโตฯ
[915]
อวูปสนฺตภาวสฺส, สยญฺเจวาติสนฺตโต;
‘‘สุขํ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจ-ทฺวยสฺส ปฏิปกฺขกํ’’ฯ
[916]
มติยา อนุรูปตฺตา, ‘‘อนุมชฺชนลกฺขโณ;
วิจาโร วิจิกิจฺฉาย, ปฏิปกฺโข’’ติ ทีปิโตฯ
[917]
ปญฺจงฺควิปฺปยุตฺตํ ตํ, ฌานํ ปญฺจงฺคสํยุตํ;
สิวํ ติวิธกลฺยาณํ, ทสลกฺขณสํยุตํฯ
[918]
เอวญฺจาธิคตํ โหติ, ปฐมํ เตน โยคินา;
สุจิรฏฺฐิติกาเมน, ตสฺส ฌานสฺส สพฺพโสฯ
[919]
ตํ สมาปชฺชิตพฺพํ ตุ, วิโสเธตฺวาน ปาปเก;
ตํ สมาปชฺชโต ตสฺส, สุจิรฏฺฐิติกํ ภเวฯ
[920]
จิตฺตภาวนเวปุลฺลํ, ปตฺถยนฺเตน ภิกฺขุนา;
ปฏิภาคนิมิตฺตํ ตํ, วฑฺเฒตพฺพํ ยถากฺกมํฯ
[921]
วฑฺฒนาภูมิโย ทฺเว จ, อุปจารญฺจ อปฺปนา;
อุปจารมฺปิ วา ปตฺวา, วฑฺเฒตุํ ตญฺจ วตฺตติฯ
[922]
อปฺปนํ ปน ปตฺวา วา, ตตฺรายํ วฑฺฒนกฺกโม;
กสิตพฺพํ ยถาฐานํ, ปริจฺฉินฺทติ กสฺสโกฯ
[923]
โยคินา เอวเมวมฺปิ, องฺคุลทฺวงฺคุลาทินา;
ปริจฺฉิชฺช ปริจฺฉิชฺช, วฑฺเฒตพฺพํ ยถิจฺฉกํฯ
[924]
ปตฺเตปิ ปฐเม ฌาเน, อากาเรหิปิ ปญฺจหิ;
สุจิณฺณวสินา เตน, ภวิตพฺพํ ตปสฺสินาฯ
[925]
อาวชฺชนํ สมาปตฺติ, อธิฏฺฐาเนสุ ตีสุ จ;
วุฏฺฐานปจฺจเวกฺขาสุ, วสิตา ปญฺจ ภาสิตาฯ
[926]
อาวชฺชิตฺวา อธิฏฺฐิตฺวา, สมาปชฺช ปุนปฺปุนํ;
วุฏฺฐิตฺวา ปจฺจเวกฺขิตฺวา, วสิตา ปญฺจ สาธเยฯ
[927]
ปฐเม อวสิปตฺเต, ทุติยํ โย ปนิจฺฉติ;
อุภโต ภฏฺโฐภเว โยคี, ปฐมา ทุติยาปิ จฯ
[928]
กามสฺสหคตา สญฺญา, มนกฺการา จรนฺติ เจ;
ปมาทโยคิโน ฌานํ, โหติ ตํ หานภาคิยํฯ
[929]
สติ สนฺติฏฺฐเต ตสฺมิํ, สนฺตา ตทนุธมฺมตา;
มนฺทสฺส โยคิโน ฌานํ, โหติ ตํ ฐิติภาคิยํฯ
[930]
อตกฺกสหิตา สญฺญา, มนกฺการา จรนฺติ เจ;
อปฺปมตฺตสฺส ตํ ฌานํ, วิเสสภาคิยํ สิยาฯ
[931]
นิพฺพิทาสํยุตา สญฺญา, มนกฺการา จรนฺติ เจ;
นิพฺเพธภาคิยํ ฌานํ, โหตีติ ปริทีปิตํฯ
[932]
ตสฺมา ปญฺจสุ เอเตสุ, สุจิณฺณวสินา ปน;
ปฐมา ปคุณโต ฌานา, วุฏฺฐาย วิธินา ตโตฯ
[933]
ยสฺมา อยํ สมาปตฺติ, อาสนฺนากุสลาริกา;
ถูลตฺตา ตกฺกจารานํ, ตโตยํ องฺคทุพฺพลาฯ
[934]
อิติ อาทีนวํ ทิสฺวา, ปฐเม ปน โยคินา;
ทุติยํ สนฺตโต ฌานํ, จินฺตยิตฺวาน ธีมตาฯ
[935]
นิกนฺติํ ปริยาทาย, ฌานสฺมิํ ปฐเม ปุน;
ทุติยาธิคมตฺถาย, กาตพฺโพ ภาวนกฺกโมฯ
[936]
อถสฺส ปฐมชฺฌานา, วุฏฺฐาย วิธินา ยทา;
สตสฺส สมฺปชานสฺส, ฌานงฺคํ ปจฺจเวกฺขโตฯ
[937]
ถูลโต ตกฺกจารา หิ, อุปติฏฺฐนฺติ โยคิโน;
เสสมงฺคตฺตยํ ตสฺส, สนฺตเมโวปติฏฺฐติฯ
[938]
ถูลงฺคานํ ปหานาย, ตทา ตสฺส จ โยคิโน;
สนฺตงฺคปฏิลาภาย, นิมิตฺตํ ตุ ตเทว จฯ
[939]
‘‘ปถวี ปถวิ’’จฺเจวํ, กโรโต มนสา ปุน;
อิทานิ ทุติยชฺฌาน-มุปฺปชฺชิสฺสติ ตํ อิติฯ
[940]
ภวงฺคํ ปน ปจฺฉิชฺช, ปถวีกสิณํ ปน;
ตเทวารมฺมณํ กตฺวา, มโนทฺวารมฺหิ โยคิโนฯ
[941]
ชายตาวชฺชนํ จิตฺตํ, ตสฺมิํ อารมฺมเณ ตโต;
ชวนานิ หิ ชายนฺเต, ตสฺส จตฺตาริ ปญฺจ วาฯ
[942]
อวสาเน ปเนกมฺปิ, เตสํ ชวนเจตสํ;
รูปาวจริกํ โหติ, ทุติยชฺฌานมานสํฯ
[943]
สมฺปสาทนมชฺฌตฺตํ, ปีติยา จ สุเขน จ;
เอกคฺคตาย สํยุตฺตํ, ฌานํ โหติ ติวงฺคิกํฯ
[944]
เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว, เสสํ สมุปลกฺขเย;
เอวํ ทุวงฺคหีนํ ตุ, ตีหิ องฺเคหิ สํยุตํฯ
[945]
ฌานํ ติวิธกลฺยาณํ, ทสลกฺขณสํยุตํ;
ทุติยาธิคตํ โหติ, ภิกฺขุนา ภาวนามยํฯ
[946]
ทุติยาธิคเต ฌาเน, อากาเรหิ จ ปญฺจหิ;
สุจิณฺณวสินา หุตฺวา, ทุติเยปิ สตีมตาฯ
[947]
ตสฺมา ปคุณโต ฌานา, วุฏฺฐาย ทุติยา ปุน;
อาสนฺนตกฺกจาราริ, สมาปตฺติ อยํ อิติฯ
[948]
ปีติยา ปิยโต ตสฺส, เจตโส อุปฺปิลาปนํ;
ปีติยา ปน ถูลตฺตา, ตโตยํ องฺคทุพฺพลาฯ
[949]
ตตฺถ อาทีนวํ ทิสฺวา, ตติเย สนฺตโต ปน;
นิกนฺติํ ปริยาทาย, ฌานสฺมิํ ทุติเย ปุนฯ
[950]
ตติยาธิคมตฺถาย, กาตพฺโพ ภาวนกฺกโม;
อถสฺส ทุติยชฺฌานา, วุฏฺฐาย จ ยทา ปนฯ
[951]
สตสฺส สมฺปชานสฺส, ฌานงฺคํ ปจฺจเวกฺขโต;
ถูลโต ปีตุปฏฺฐาติ, สุขาทิ สนฺตโต ปนฯ
[952]
ถูลงฺคานํ ปหานาย, ตทา ตสฺส จ โยคิโน;
สนฺตงฺคปฏิลาภาย, นิมิตฺตํ ตุ ตเทว จฯ
[953]
‘‘ปถวี ปถวิ’’จฺเจวํ, กโรโต มนสา ปุน;
อิทานิ ตติยํ ฌาน-มุปฺปชฺชิสฺสติ ตํ อิติฯ
[954]
ภวงฺคํ มนุปจฺฉิชฺช, ปถวีกสิณํ ปน;
ตเทวารมฺมณํ กตฺวา, มโนทฺวารมฺหิ โยคิโนฯ
[955]
ชายตาวชฺชนํ จิตฺตํ, ตสฺมิํ อารมฺมเณ ตโต;
ชวนานิ จ ชายนฺเต, ตสฺส จตฺตาริ ปญฺจ วาฯ
[956]
อวสาเน ปเนกํ ตุ, เตสํ ชวนเจตสํ;
รูปาวจริกํ โหติ, ตติยชฺฌานมานสํฯ
[957]
สติยา สมฺปชญฺเญน, สมฺปนฺนํ ตุ สุเขน จ;
เอกคฺคตาย สํยุตฺตํ, ทุวงฺคํ ตติยํ มตํฯ
[958]
เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว, เสสํ สมุปลกฺขเย;
เอวเมกงฺคหีนํ ตุ, ทฺวีหิ องฺเคหิ สํยุตํฯ
[959]
ฌานํ ติวิธกลฺยาณํ, ทสลกฺขณสํยุตํ;
ตติยาธิคตํ โหติ, ภิกฺขุนา ภาวนามยํฯ
[960]
ตติยาธิคเต ฌาเน, อากาเรหิ จ ปญฺจหิ;
สุจิณฺณวสินา หุตฺวา, ตสฺมิํ ปน สตีมตาฯ
[961]
ตสฺมา ปคุณโต ฌานา, วุฏฺฐาย ตติยา ปุน;
อาสนฺนปีติโทสา หิ, สมาปตฺติ อยนฺติ จฯ
[962]
ยเทวเจตฺถ อาโภโค, สุขมิจฺเจว เจตโส;
เอวํ สุขสฺส ถูลตฺตา, โหตายํ องฺคทุพฺพลาฯ
[963]
อิติ อาทีนวํ ทิสฺวา, ฌานสฺมิํ ตติเย ปุน;
จตุตฺถํ สนฺตโต ทิสฺวา, เจตสา ปน โยคินาฯ
[964]
นิกนฺติํ ปริยาทาย, ฌานสฺมิํ ตติเย ปุน;
จตุตฺถาธิคมตฺถาย, กาตพฺโพ ภาวนกฺกโมฯ
[965]
อถสฺส ตติยชฺฌานา, วุฏฺฐาย หิ ยทา ปน;
สตสฺส สมฺปชานสฺส, ฌานงฺคํ ปจฺจเวกฺขโตฯ
[966]
ถูลโต ตสฺสุปฏฺฐาติ, สุขํ ตํ มานสํ ตโต;
อุเปกฺขา สนฺตโต ตสฺส, จิตฺตสฺเสกคฺคตาปิ จฯ
[967]
ถูลงฺคสฺส ปหานาย, สนฺตงฺคสฺสูปลทฺธิยา;
ตเทว จ นิมิตฺตญฺหิ, ‘‘ปถวี ปถวี’’ติ จฯ
[968]
กโรโต มนสา เอว, ปุนปฺปุนญฺจ โยคิโน;
จตุตฺถํ ปนิทํ ฌานํ, อุปฺปชฺชิสฺสติ ตํ อิติฯ
[969]
ภวงฺคํ ปนุปจฺฉิชฺช, ปถวีกสิณํ ตถา;
ตเทวารมฺมณํ กตฺวา, มโนทฺวารมฺหิ โยคิโนฯ
[970]
ชายตาวชฺชนํ จิตฺตํ, ตสฺมิํ อารมฺมเณ ตโต;
ชวนานิ จ ชายนฺเต, ตสฺส จตฺตาริ ปญฺจ วาฯ
[971]
อวสาเน ปเนกํ ตุ, เตสํ ชวนเจตสํ;
รูปาวจริกํ โหติ, จตุตฺถชฺฌานมานสํฯ
[972]
เอกงฺควิปฺปหีนํ ตุ, ทฺวีหิ องฺเคหิ โยคโต;
จตุตฺถํ ปนิทํ ฌานํ, ทุวงฺคนฺติ ปวุจฺจติฯ
[973]
เอวํ ติวิธกลฺยาณํ, ทสลกฺขณสํยุตํ;
จตุตฺถาธิคตํ โหติ, ภิกฺขุนา ภาวนามยํฯ
[974]
ยสฺมา สุขมุเปกฺขาย, น โหตาเสวนํ ปน;
อุเปกฺขาสหคตาเนว, ชวนานิ ชวนฺติ จฯ
[975]
อุเปกฺขาสหคตํ ตสฺมา, จตุตฺถํ สมุทีริตํ;
อยเมตฺถ วิเสโส หิ, เสสํ วุตฺตนยํ ปนฯ
[976]
ยํ จตุกฺกนเย ฌานํ, ทุติยํ ตํ ทฺวิธา ปน;
กตฺวาน ปญฺจกนเย, ทุติยํ ตติยํ กตํฯ
[977]
ตติยํ ตํ จตุตฺถญฺจ, จตุตฺถํ ปญฺจมํ อิธ;
ปฐมํ ปฐมํเยว, อยเมตฺถ วิเสสตาฯ
[978]
เอวเมตฺตาวตา วุตฺตา, นาติสงฺเขปโต มยา;
นาติวิตฺถารโต จายํ, รูปาวจรภาวนาฯ
[979]
สุมธุรวรตรวจโน, กํ นุ ชนํ เนว รญฺชยติ;
อตินิสิตวิสทพุทฺธิ-ปสาทชน เวทนีโยยํฯ
อิติ อภิธมฺมาวตาเร รูปาวจรสมาธิภาวนานิทฺเทโส
นาม จุทฺทสโม ปริจฺเฉโทฯ
15. ปนฺนรสโม ปริจฺเฉโท
อรูปาวจรสมาธิภาวนานิทฺเทโส
[980]
รูปารูปมตีเตน , รูปารูปาทิเวทินา;
ยานิ จารูปปุญฺญานิ, สรูเปนีริตานิ ตุฯ
[981]
เตสํ ทานิ ปวกฺขามิ, ภาวนานยมุตฺตมํ;
โยคาวจรภิกฺขูนํ, หิตตฺถาย สมาสโตฯ
[982]
‘‘รูเป โข วิชฺชมานสฺมิํ, ทณฺฑาทานาทโย สิยุํ;
อเนกาปิ ปนาพาธา, จกฺขุโรคาทโย’’อิติฯ
[983]
รูเป อาทีนวํ ทิสฺวา, รูเป นิพฺพินฺทมานโส;
ตสฺสาติกฺกมนตฺถาย, อรูปํ ปฏิปชฺชติฯ
[984]