ตาทิสสฺสาติ ผสฺสาทิสทิสสฺส สาธารณสฺส อธิโมกฺขสทิสสฺส อสาธารณสฺส อญฺญสฺส ธมฺมสฺส อภาวาฯ

นนุ ชีวิตินฺทฺริยจิตฺตฏฺฐิติโยปิ สาธารณาติ? สจฺจํ สาธารณา, อตฺถิ ปน วิเสโสติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ชีวิตินฺทฺริยํ ปนา’’ติอาทิฯ อสมาธิสภาวา พลภาวํ อปฺปตฺตา สามญฺญสทฺเทเนว วตฺตพฺพาติ โยชนาฯ สามญฺญวิเสสสทฺเทหิ จาติ สามญฺญวิเสสสทฺเทหิ วตฺตพฺพา จ สมาธิสภาวา จิตฺเตกคฺคตาฯ วิเสสสทฺทวจนียํ อญฺญนฺติ พลปฺปตฺตสมาธิโต อญฺญํ สามญฺญสทฺเทน พฺยาเปตพฺพํ, วิเสสสทฺเทน จ นิวตฺเตตพฺพํ นตฺถิ สมาธิสภาวาย เอว จิตฺเตกคฺคตาย คหิตตฺตาฯ น อญฺญพฺยาปกนิวตฺตโก สามญฺญวิเสโส อนญฺญ…เป.… วิเสโส , ตสฺส ทีปนโตฯ ตสฺเสว ธมฺมสฺสาติ ตสฺเสว พลปฺปตฺตสมาธิธมฺมสฺสฯ เภททีปเกหีติ วิเสสทีปเกหิ สมาธิพลาทิวจเนหิ วตฺตพฺพาฯ วุตฺตลกฺขณา อนญฺญพฺยาปกนิวตฺตกสามญฺญวิเสสทีปนา สทฺทาฯ ตโต วิปรีเตหิ อญฺญํ พฺยาเปตพฺพํ นิวตฺเตตพฺพญฺจ คเหตฺวา ปวตฺเตหิ สามญฺญวิเสสสทฺเทเหว น สุขาทิสภาวา เวทนา วิย วตฺตพฺพาฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อสมาธิสภาวา สมาธิสภาวาติ ทฺเวธา ภินฺทิตฺวา คหิตา จิตฺเตกคฺคตา, ตสฺมาฯ อสมาธิสภาวเมว ปกาเสยฺย วิเสสสทฺทนิรเปกฺขํ ปวตฺตมานตฺตาฯ อิตโรติ สมาธิพลาทิโก วิเสสสทฺโทฯ อิธาติ อิมสฺมิํ อพฺภนฺตรมาติกุทฺเทเส, สาธารเณ ผสฺสาทิเก, มหาวิสเย วา อธิโมกฺเข อุทฺทิสิยมาเนฯ นนุ จ อภินฺทิตฺวา คยฺหมานา จิตฺเตกคฺคตา เวทนา วิย สาธารณา โหตีติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘อภินฺนาปิ วา’’ติอาทิฯ ‘‘จิตฺตสฺส ฐิติ จิตฺเตกคฺคตา อวิสาหฏมานสตา (ธ. ส. 11, 15)ฯ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ฐิตี’’ติ (ธ. ส. 19) วจนโต สมาธิชีวิตินฺทฺริยานํ อญฺญธมฺมนิสฺสเยน วตฺตพฺพตา เวทิตพฺพาฯ น อรหตีติ อิธ อุทฺเทสํ น อรหติ สมุเขเนว วตฺตพฺเพสุ ผสฺสาทีสุ อุทฺทิสิยมาเนสูติ อตฺโถฯ

มาติกาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. นิทฺเทสวณฺณนา

1. ปฐมนโย สงฺคหาสงฺคหปทวณฺณนา

1. ขนฺธปทวณฺณนา

[6] ‘‘อภิญฺเญยฺยธมฺมภาเวน วุตฺตา จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺตี’’ติอาทินา, ‘‘รูปกฺขนฺโธ อภิญฺเญยฺโย’’ติอาทินา จ อภิญฺญาตลกฺขณวิสยาติ อาห ‘‘สภาวโต อภิญฺญาตาน’’นฺติฯ ปริญฺเญยฺยตาทีติ อาทิ-สทฺเทน ปหาตพฺพสจฺฉิกาตพฺพภาเวตพฺพตา สงฺคยฺหติฯ อธิปติยาทีติ อธิปติปจฺจยภาวอุปฏฺฐานปทหนาทีนิฯ สจฺจาทิวิเสโส วิยาติ ทุกฺขสจฺจาทิปริยาโย อภิญฺเญยฺยปีฬนฏฺฐาทิวิเสโส วิยฯ เอวญฺจ กตฺวาติ นยมุขมาติกาย อภิญฺเญยฺยนิสฺสเยน วุจฺจมานตฺตา เอวฯ เตสํ รูปธมฺมานํ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ ขนฺธภาเวน วิย รูปกฺขนฺธภาเวน สภาคตา โหติ, น เวทนากฺขนฺธาทิภาเวนาติ สงฺคหลกฺขณมาหฯ อิตีติ ตสฺมา, ยสฺมา รูปธมฺมา อญฺญมญฺญํ รูปกฺขนฺธภาเวน สภาคา, ตสฺมาติ อตฺโถฯ รูปกฺขนฺธภาวสงฺขาเตน รูปกฺขนฺธภาเวน อตฺถมุเขเนว คหเณฯ สทฺททฺวาเรน ปน คหเณ รูปกฺขนฺธวจนสงฺขาเตน วา รูปกฺขนฺธวจนวจนียตาสงฺขาเตนฯ อิทานิ ตเมวตฺถํ ปากฏตรํ กาตุํ ‘‘รูปกฺขนฺโธติ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ปุริเมนาติ รูปกฺขนฺเธนฯ สญฺญากฺขนฺธมูลกาติอาทีสุ ‘‘ปุริเมน โยชิยมาเน’’ติอาทิํ อาเนตฺวา ยถารหํ โยเชตพฺพํฯ อเภทโต ปญฺจกปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ ขนฺธปทนิทฺเทเส สพฺพปจฺฉิมเมวาติ อาห ‘‘เภทโต ปญฺจกปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานนฺตร’’นฺติฯ