เมนู

2. ปจฺจนีกานุโลมวณฺณนา

[14] อนุโลมปญฺจกสฺสาติอาทิมฺหิ อฏฺฐกถาวจเนฯ ปุน ตตฺถาติ ยถาวุตฺเต อฏฺฐกถาวจเน, เตสุ วา อนุโลมปญฺจกปจฺจนีเกสุฯ สพฺพตฺถ ปุคฺคโล นุปลพฺภตีติอาทิกสฺส ปาฐปฺปเทสสฺส อตฺโถ ‘‘สรีรํ สนฺธายา’’ติอาทินา อฏฺฐกถายํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพ อตฺโถฯ ปฏิกมฺมาทิปาฬินฺติ ปฏิกมฺมนิคฺคหอุปนยนนิคมนปาฬิํฯ ตีสุ มุเขสูติ ‘‘สพฺพตฺถา’’ติอาทินา วุตฺเตสุ ตีสุ วาทมุเขสุฯ ปจฺจนีกสฺส ปาฬิ วุตฺตาติ สมฺพนฺโธฯ นฺติ ปาฬิํฯ สงฺขิปิตฺวา อาคตตฺตา สรูเปน อวุตฺเตฯ สุทฺธิก…เป.… วุตฺตํ โหติ ตตฺถ ‘‘สพฺพตฺถา’’ติอาทินา สรีราทิโน ปรามสนํ นตฺถิ, อิธ อตฺถีติ อยเมว วิเสโส, อญฺญํ สมานนฺติฯ

สจฺจิกฏฺฐวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สุทฺธิกสํสนฺทนวณฺณนา

[17-27] สจฺจิกฏฺฐสฺส, สจฺจิกฏฺเฐ วา สํสนฺทนํ สจฺจิกฏฺฐสํสนฺทนนฺติ สมาสทฺวยํ ภวตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘สจฺจิกฏฺฐสฺสา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ สจฺจิกฏฺฐสฺส ปุคฺคลสฺสาติ สจฺจิกฏฺฐสภาวสฺส ปรมตฺถโต วิชฺชมานสภาวสฺส ปุคฺคลสฺสฯ รูปาทีหิ สทฺธิํ สํสนฺทนนฺติ สจฺจิกฏฺฐตาสามญฺเญน รูปาทีหิ สมีกรณํฯ สจฺจิกฏฺเฐติ สจฺจิกฏฺฐเหตุ, ตตฺถ วา ตํ อธิฏฺฐานํ กตฺวาฯ ‘‘ตุลฺยโยเค สมุจฺจโย’’ติ สมุจฺจยตฺถตฺตา เอว จ-การสฺส สจฺจิกฏฺเฐน อุปลทฺธิสามญฺเญน อิธ รูปมาหฏนฺติ ตสฺส อุทาหฏภาโว ยุตฺโตติ ‘‘ยถารูป’’นฺติ นิทสฺสนวเสน อตฺโถ วุตฺโต, อญฺญถา อิธ รูปสฺส อาหรณเมว กิมตฺถิยํฯ เอวํ เสสธมฺเมสุปิฯ ยา ปเนตฺถ อญฺญตฺตปุจฺฉา, สาปิ นิทสฺสนตฺถํ อุปพฺรูเหติ อญฺญตฺตนิพนฺธนตฺตา ตสฺสฯ โอปมฺมสํสนฺทเน ปน นิทสฺสนตฺโถ คาหียตีติ อิมสฺมิํ สุทฺธิกสํสนฺทเน เกวลํ สมุจฺจยวเสเนว อตฺถทสฺสนํ ยุตฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ รูปาทีนิ อุปาทาปญฺญตฺติมตฺตตฺตา ปุคฺคลสฺส โส เตหิ อญฺโญ, อนญฺโญ จาติ น วตฺตพฺโพติ อยํ สาสนกฺกโมติ อาห ‘‘รูปาทีหิ…เป.… สมโย’’ติฯ อนุญฺญายมาเนติ ตสฺมิํ สมเย สุตฺเต จ อปฺปฏิกฺขิปิยมาเนฯ อยญฺจ อตฺโถ สาสนิกสฺส ปรวาทิโน วเสน วุตฺโตติ เวทิตพฺพํฯ

‘‘อาชานาหิ นิคฺคห’’นฺติ ปาโฐ ทิฏฺโฐ ภวิสฺสติ, อญฺญถา ‘‘ปฏิโลมปญฺจกานิ ทสฺสิตานิ, ปฏิกมฺมจตุกฺกาทีนิ สํขิตฺตานี’’ติ น สกฺกา วตฺตุนฺติ อธิปฺปาโยฯ โจทนาย วินา ปรวาทิโน ปฏิชานาปนํ นตฺถีติ วุตฺตํ ‘‘ปฏิชานาปนตฺถนฺติ…เป.… โจทนตฺถ’’นฺติฯ โจทนาปุพฺพกญฺหิ ตสฺส ปฏิชานาปนํฯ เตน ผลโวหาเรน การณํ วุตฺตนฺติ ทสฺเสติฯ อพฺยากตตฺตาติ อพฺยากรณียตฺตา, ภควตา วา น พฺยากตตฺตาฯ ยทิ ฐปนียตฺตา ปฏิกฺขิปิตพฺพนฺติ อิมสฺมิํ ปจฺจนีกนเย ฐปนียตฺตา ปญฺหสฺส สกวาทินา ปฏิกฺขิปิตพฺพํฯ ปเรนปีติ ปรวาทินาปิ ฐปนียตฺตา ลทฺธิเมว นิสฺสาย อนุโลมนเย ปฏิกฺเขโป กโตติ อยเมตฺถ สุทฺธิกสํสนฺทนาย อธิปฺปาโย ยุตฺโต อนุโลเมปิ รูปาทีหิ อญฺญตฺตโจทนายเมว ปรวาทินา ปฏิกฺเขปสฺส กตตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ

สุทฺธิกสํสนฺทนวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. โอปมฺมสํสนฺทนวณฺณนา

[28-36] อุปลทฺธิสามญฺเญน อญฺญตฺตปุจฺฉา จาติ อิมินา ทฺวยมฺปิ อุทฺธรติ อุปลทฺธิสามญฺเญน อญฺญตฺตปุจฺฉา, อุปลทฺธิสามญฺเญน ปุจฺฉา จาติฯ ตตฺถ ปจฺฉิมํ สนฺธายาห ‘‘ทฺวินฺนํ สมานตา’’ติอาทิฯ ตสฺสตฺโถ – ทฺวินฺนํ รูปเวทนานํ วิย รูปปุคฺคลานํ สจฺจิกฏฺเฐน สมานตา เตสํ อญฺญตฺตสฺส การณํ ยุตฺตํ น โหติฯ อถ โข…เป.… อุปลพฺภนียตาติ อิทญฺจ สํสนฺทนํ วิจาเรตพฺพํฯ อยํ เหตฺถ อธิปฺปาโย – ยทิ สจฺจิกฏฺฐสามญฺเญน รูปปุคฺคลานํ อุปลทฺธิสามญฺญํ อิจฺฉิตํ, เตเนว เนสํ อญฺญตฺตมฺปิ อิจฺฉิตพฺพํฯ อถ ปรมตฺถโวหารเภทโต เตสํ อญฺญตฺตํ น อิจฺฉิตํ, ตโต เอว อุปลทฺธิสามญฺญมฺปิ น อิจฺฉิตพฺพนฺติฯ

[37-45] อุปลทฺธีติ ปุคฺคลสฺส อุปลทฺธิ วิชฺชมานตาฯ ‘‘ปฏิกมฺมปญฺจก’’นฺติ วิญฺญายตีติ โยชนาฯ

โอปมฺมสํสนฺทนวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ