เมนู

กถาวตฺถุปกรณ-อนุฏีกา

คนฺถารมฺภวณฺณนา

สมุทาเย เอกเทสา อนฺโตคธาติ สมุทาโย เตสํ อธิฏฺฐานภาเวน วุตฺโต ยถา ‘‘รุกฺเข สาขา’’ติ ทสฺเสติ ‘‘กถาสมุทายสฺสา’’ติอาทินาฯ ตตฺถ กถานนฺติ ติสฺโส กถา วาโท ชปฺโป วิตณฺฑาติฯ เตสุ เยน ปมาณตกฺเกหิ ปกฺขปฏิปกฺขานํ ปติฏฺฐาปนปฏิกฺเขปา โหนฺติ, โส วาโทฯ เอกาธิกรณา หิ อญฺญมญฺญวิรุทฺธา ธมฺมา ปกฺขปฏิปกฺขา ยถา ‘‘โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ (ที. นิ. 1.65)ฯ นานาธิกรณา ปน อญฺญมญฺญวิรุทฺธาปิ ปกฺขปฏิปกฺขา นาม น โหนฺติ ยถา ‘‘อนิจฺจํ รูปํ, นิจฺจํ นิพฺพาน’’นฺติฯ เยน ฉลชาตินิคฺคหฏฺฐาเนหิ ปกฺขปฏิปกฺขานํ ปติฏฺฐาปนํ ปฏิกฺเขปารมฺโภ, โส ชปฺโปฯ อารมฺภมตฺตเมเวตฺถ, น อตฺถสิทฺธีติ ทสฺสนตฺถํ อารมฺภคฺคหณํฯ ยาย ปน ฉลชาตินิคฺคหฏฺฐาเนหิ ปฏิปกฺขปฏิกฺเขปาย วายมนฺติ, สา วิตณฺฑาฯ ตตฺถ อตฺถวิกปฺปุปปตฺติยา วจนวิฆาโต ฉลํ ยถา ‘‘นวกมฺพโลยํ ปุริโส, ราชา โน สกฺขี’’ติ เอวมาทิ ฯ ทูสนภาสา ชาตโย, อุตฺตรปติรูปกาติ อตฺโถฯ นิคฺคหฏฺฐานานิ ปรโต อาวิ ภวิสฺสนฺติฯ เอวํ วาทชปฺปวิตณฺฑปฺปเภทาสุ ตีสุ กถาสุ อิธ วาทกถา ‘‘กถา’’ติ อธิปฺเปตาฯ สา จ โข อวิปรีตธมฺมตาย ปติฏฺฐาปนวเสน, น วิคฺคาหิกกถาภาเวนาติ เวทิตพฺพํฯ มาติกาฐปเนเนวาติ อุทฺเทสเทสนาย เอวฯ ฐปิตสฺสาติ เทสิตสฺสฯ เทสนา หิ เทเสตพฺพมตฺถํ วิเนยฺยสนฺตาเนสุ ฐปนโต นิกฺขิปนโต ฐปนํ, นิกฺเขโปติ จ วุจฺจติฯ

คนฺถารมฺภวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิทานกถาวณฺณนา

ปรินิพฺพานเมว …เป.… วุตฺตํฯ อภินฺนสภาวมฺปิ หิ อตฺถํ ตทญฺญธมฺมโต วิเสสาวโพธนตฺถํ อญฺญํ วิย กตฺวา โวหรนฺติ ยถา ‘‘อตฺตโน สภาวํ ธาเรนฺตีติ ธมฺมา’’ติ (ธ. ส. อฏฺฐ. 1)ฯ สาติ อสงฺขตา ธาตุฯ กรณภาเวน วุตฺตา ยถาวุตฺตสฺส อุปสมสฺส สาธกตมภาวํ สนฺธายฯ ธมฺมวาที…เป.… ทุพฺพลตา วุตฺตา ตถารูปาย ปญฺญาย ภาเว ตาทิสานํ ปกฺขภาวาภาวโตฯ ลทฺธิยาติ ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, ปริหายติ อรหา อรหตฺตา’’ติอาทิลทฺธิยาฯ สุตฺตนฺเตหีติ เทวตาสํยุตฺตาทีหิฯ ลิงฺคากปฺปเภทํ ปรโต สยเมว วกฺขติฯ

ภินฺทิตฺวา มูลสงฺคหนฺติ มูลสงฺคีติํ วินาเสตฺวา, เภทํ วา กตฺวา ยถา สา ฐิตา, ตโต อญฺญถา กตฺวาฯ สงฺคหิตโต วา อญฺญตฺราติ มูลสงฺคีติยา สงฺคหิตโต อญฺญตฺรฯ เตนาห ‘‘อสงฺคหิตํ สุตฺต’’นฺติฯ นีตตฺถํ ยถารุตวเสน วิญฺเญยฺยตฺถตฺตาฯ เนยฺยตฺถํ วิปริณามทุกฺขตาทิวเสน นิทฺธาเรตพฺพตฺถตฺตาฯ ตีหิ ฐาเนหีติ ‘‘สูรา สติมนฺโต อิธ พฺรหฺมจริยวาโส’’ติ (อ. นิ. 9.21) เอวํ วุตฺเตหิ ตีหิ การเณหิฯ อญฺญํ สนฺธาย ภณิตนฺติ เอกํ ปพฺพชฺชาสงฺขาตํ พฺรหฺมจริยวาสํ สนฺธาย ภณิตํฯ อญฺญํ อตฺถํ ฐปยิํสูติ สพฺพสฺสปิ พฺรหฺมจริยวาสสฺส วเสน ‘‘นตฺถิ เทเวสุ พฺรหฺมจริยวาโส’’ติอาทิกํ (กถา. 269) อญฺญํ อตฺถํ ฐปยิํสุฯ สุตฺตญฺจ อญฺญํ สนฺธาย ภณิตํ ตโต อญฺญํ สนฺธาย ภณิตํ กตฺวา ฐปยิํสุ, ตสฺส อตฺถญฺจ อญฺญํ ฐปยิํสูติ เอวเมตฺถ โยชนา เวทิตพฺพาฯ สุญฺญตาทีติ อาทิ-สทฺเทน อนิจฺจตาทิํ สงฺคณฺหาติฯ

คมฺภีรํ เอกเทสํ มหาปเทสปริวาราทิํฯ เอกจฺเจ สกลํ อภิธมฺมํ วิสฺสชฺชิํสุ ฉฑฺฑยิํสุ เสยฺยถาปิ สุตฺตนฺติกาฯ เต หิ ตํ น ชินวจนนฺติ วทนฺติฯ กถาวตฺถุสฺส สวิวาทตฺเตติอาทิ เหฏฺฐา นิทานฏฺฐกถาย อาคตนยํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เกจิ ปน ปุคฺคลปญฺญตฺติยาปิ สวิวาทตฺตํ มญฺญนฺติฯ ‘‘ตติยสงฺคีติโต ปุพฺเพ ปวตฺตมานานํ วเสนา’’ติ อิทํ กสฺมา วุตฺตํ, นนุ ตติยสงฺคีติโต ปุพฺเพปิ ตํ มาติการูเปน ปวตฺตเตว? นิทฺเทสํ วา สนฺธาย ตถา วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ