1. เอกกนิทฺเทสวณฺณนา

[1] ปจฺจนีกธมฺมานํ ฌาปนฏฺเฐน ฌานํ, ตโต สุฏฺฐุ วิมุจฺจนฏฺเฐน วิโมกฺโขติ นิปฺปริยาเยน ฌานงฺคาเนว วิโมกฺโขติ อฏฺฐกถาอธิปฺปาโยฯ ฏีกากาเรน ปน ‘‘อภิภายตนํ วิย สสมฺปยุตฺตํ ฌานํ วิโมกฺโข’’ติ มญฺญมาเนน ‘‘อธิปฺปาเยนาหา’’ติ วุตฺตํฯ ฌานธมฺมา หิ สมฺปยุตฺตธมฺเมหิ สทฺธิํเยว ปฏิปกฺขโต วิมุจฺจนฺติ, น วินา, ตถา อภิรติวเสน อารมฺมเณ นิราสงฺกปฺปวตฺติปีติ อธิปฺปาโยฯ ยถา วา ฌานงฺคานํ ฌานปจฺจเยน ปจฺจยภาวโต สวิเสโส ฌานปริยาโย, เอวํ วิโมกฺขกิจฺจโยคโต เตสํ สวิเสโส วิโมกฺขปริยาโย, ตทุปจาเรน สมฺปยุตฺตานํ เวทิตพฺโพฯ ปฐมํ สมงฺคิภาวตฺถนฺติ ปฏิลาภํ สนฺธายาหฯ ‘‘ผุสิตฺวา วิหรตีติ ปฏิลภิตฺวา อิริยตี’’ติ หิ วุตฺตํฯ อฏฺฐกถายํ ‘‘เยน หิ สทฺธิํ…เป.… ปฏิลทฺธา นาม โหนฺตี’’ติ เตหิ สาเธตพฺพสหชาตาทิปจฺจยลาโภเยเวตฺถ ปฏิลาโภ ทฏฺฐพฺโพฯ ยถา ผสฺโส ยตฺถ อุปฺปนฺโน, ตํ อารมฺมณํ ผุสตีติ วุจฺจติ, เอวํ สมฺปยุตฺตธมฺเมปิ ตํสภาวตฺตาติ อาห ‘‘สมฺผสฺเสน ผุสนตฺถ’’นฺติฯ ตสฺส ‘‘วิวรตี’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ อิตเรหีติ อุปจารมฺปีติอาทินา อุปจารปุริมปฺปนาปรปฺปนานํ ปฏิลาภการณนฺติ วจเนหิฯ อิตเร การณตฺเถติ ‘‘อุปจาเรน…เป.… ผุสติเยวา’’ติ วุตฺเต การณตฺถทีปเก อตฺเถฯ ผุสติ ผลํ อธิคจฺฉติ เอตายาติ การณภาวสฺส ผุสนาปริยาโย เวทิตพฺโพฯ

ปฐมตฺถเมวาติ สมงฺคิภาวตฺถเมวฯ ตานิ องฺคานีติ อิมินา ฌานโกฏฺฐาสภาเวน วุตฺตธมฺมาเยว คหิตา, น ผสฺสปญฺจมกอินฺทฺริยฏฺฐกาทิภาเวนาติ วุตฺตํ ‘‘เสสา…เป.… สงฺคหิตานี’’ติฯ เอวํ สตีติ สุขสงฺขาตฌานงฺคโต เวทนาโสมนสฺสินฺทฺริยานํ เสสิตพฺพภาเว สติฯ เอวญฺหิ เนสํ ผสฺสกตา อิตรสฺส ผสฺสิตพฺพตาว สิยาฯ เตนาห ‘‘สุขสฺส ผุสิตพฺพตฺตา’’ติฯ เวทยิตาธิปเตยฺยฏฺเฐหีติ อารมฺมณานุภวนสงฺขาเตน เวทยิตสภาเวน, ตสฺเสว สาตวิเสสสงฺขาเตน สมฺปยุตฺเตหิ อนุวตฺตนียภาเวน จฯ อุปนิชฺฌายนภาโวปิ ยถาวุตฺตเวทยิตาธิปเตยฺยฏฺฐวิสิฏฺโฐ โอฬาริกสฺส อารมฺมณสฺส นิชฺฌายนภาโวฯ