‘‘สพฺพาปิ ธมฺมสงฺคณี ธาตุกถาย มาติกา’’ติ อิทมฺปิ ธาตุกถาย มาติกากิตฺตนเมวาติ ‘‘สพฺพาปิ…เป.… มาติกาติ อยํ ธาตุกถามาติกาโต พหิทฺธา วุตฺตา’’ติ วจนํ อสมฺภาเวนฺโต ‘‘อถ วา’’ติอาทิมาห ฯ ปกรณนฺตรคตา วุตฺตา ธาตุกถาย มาติกาภาเวนาติ อตฺโถฯ กามญฺเจตฺถ มาติกาภาเวน วุตฺตา, ปกรณนฺตรคตตฺตา ปน อญฺญโต คเหตพฺพรูปา อิโต พหิภูตา นาม โหนฺติ, สรูปโต คหิตาว ปญฺจกฺขนฺธาติอาทิกา อพฺภนฺตราฯ เตนาห ‘‘สรูปโต ทสฺเสตฺวา ฐปิตตฺตา’’ติฯ มาติกาย อสงฺคหิตตฺตาติ มาติกาย สรูเปน อสงฺคหิตตฺตา, น อญฺญถาฯ น หิ มาติกาย อสงฺคหิโต โกจิ ปทตฺโถ อตฺถิฯ วิกิณฺณภาเวนาติ ขนฺธวิภงฺคาทีสุ วิสุํ วิสุํ กิณฺณภาเวน วิสฏภาเวนฯ
3. นยมุขมาติกาวณฺณนา
[3] นยานํ สงฺคหาทิปฺปการวิเสสานํ ปวตฺติ เทสนา, ตสฺสา วินิคฺคมฏฺฐานตาย ทฺวารํฯ ยถาวุตฺตธมฺมา ยถารหํ ขนฺธายตนธาตุโย อรูปิโน จ ขนฺธาติ เตสํ อุทฺเทโส นยมุขมาติกาฯ เตนาห ‘‘นยาน’’นฺติอาทิฯ วิยุชฺชนสีลา, วิโยโค วา เอเตสํ อตฺถีติ วิโยคิโน, ตถา สหโยคิโน, สงฺคหาสงฺคหธมฺมา จ วิโยคีสหโยคีธมฺมา จ สงฺคหา…เป.… ธมฺมา, สงฺคณฺหนาสงฺคณฺหนวเสน วิยุชฺชนสํยุชฺชนวเสน จ ปวตฺตนกสภาวาติ อตฺโถฯ จุทฺทสปีติอาทินา ตเมวตฺถํ ปากฏตรํ กโรติฯ เยหีติ เยหิ ขนฺธาทีหิ อรูปกฺขนฺเธหิ จฯ เต จตฺตาโรติ เต สงฺคหาทโย จตฺตาโรฯ สจฺจาทีหิปีติ สจฺจอินฺทฺริยปฏิจฺจสมุปฺปาทาทีหิปิ สหฯ ยถาสมฺภวนฺติ สมฺภวานุรูปํ, ยํ ยํ ปทํ สงฺคหิโต อสงฺคหิโตติ จ วตฺตุํ ยุตฺตํ, ตํ ตนฺติ อตฺโถฯ
โส ปนาติ สงฺคหาสงฺคโหฯ สงฺคาหกภูเตหีติ สงฺคหณกิริยาย กตฺตุภูเตหิฯ เตหีติ สจฺจาทีหิฯ น สงฺคหภูเตหีติ สงฺคหณกิริยาย กรณภูเตหิ สจฺจาทีหิ สงฺคหาสงฺคโห น วุตฺโตฯ ตตฺถาปิ หิ ขนฺธายตนธาตุโย เอว กรณภูตาติ ทสฺเสติฯ ขนฺธาทีเหว สงฺคเหหีติ ขนฺธาทีหิเยว สงฺคณฺหนกิริยาย กรณภูเตหิ, ‘‘ขนฺธสงฺคเหน สงฺคหิตา, อายตนสงฺคเหน อสงฺคหิตา , ธาตุสงฺคเหน อสงฺคหิตา, เต ธมฺมา จตูหิ ขนฺเธหิ, ทฺวีหายตเนหิ, อฏฺฐหิ ธาตูหิ อสงฺคหิตา’’ติ สงฺคหาสงฺคโห นิยเมตฺวา วุตฺโตฯ ตสฺมาติ ยสฺมา สจฺจาทีนิ สงฺคาหกภาเวน วุตฺตานิ, น สงฺคหภาเวน, ขนฺธาทีนิเยว จ สงฺคหภาเวน วุตฺตานิ, ตสฺมาฯ