เมนู

3. วิปากตฺติกวณฺณนา

[1-23] โสเยวาติ อกตสมาเสหิ ปเทหิ โย อตฺโถ วุจฺจติ, โสเยว อตฺโถ วุตฺโต โหติฯ

[24-52] นฺติ ตํ วจนํ, ตํ วา กฏตฺตารูปํฯ ยสฺมา จิตฺตสมุฏฺฐานสฺส อุปาทารูปสฺส ยถา ขนฺเธ ปฏิจฺจ อุปฺปตฺติ, ตถา มหาภูเต จ ปฏิจฺจ อุปฺปตฺติฯ น หิ ตสฺส ตทุภยํ วินา อุปฺปตฺติ อตฺถิ, น เอวํ กฏตฺตารูปสฺสฯ ตญฺหิ กมฺมสฺส กฏตฺตา อุปฺปชฺชมานํ มหาภูเต ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ, ตสฺมา จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํ อุปาทารูปสฺส ตํ วิเสสํ ทสฺเสตุํ ตเทว วุตฺตํ, น กฏตฺตารูปํ วุตฺตนฺติ อิมมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘ขนฺเธ ปฏิจฺจา’’ติอาทิมาหฯ ยทิปิ กฏตฺตารูปํ ‘‘มหาภูเต ปฏิจฺจ จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํ อุปาทารูป’’นฺติ เอตฺถ น คหิตํ, วจนนฺตเรน ปน คหิตเมวาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ปวตฺติยํ ปนา’’ติอาทิมาหฯ เอวญฺจ กตฺวาติ ขนฺเธ ปฏิจฺจ อุปฺปตฺติยา อภาวโตเยวฯ นาหารปจฺจเยติ อาหารปจฺจเย ปจฺจนียโต ฐิเตฯ ตมฺปีติ กฏตฺตารูปมฺปิฯ ฐิติกฺขเณ กฏตฺตารูปสฺส อาหาโร อุปตฺถมฺภโก โหตีติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘อุปฺปาทกฺขเณ’’ติฯ

วิปากตฺติกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อุปาทินฺนตฺติกวณฺณนา

[51] อธิปติธมฺโมเยว โลกุตฺตรธมฺเมสุ นาธิปติปจฺจยา อุปฺปชฺชตีติ อาห ‘‘นาธิปติปจฺจยาติ สยํ อธิปติภูตตฺตา’’ติฯ นนุ อธิปติธมฺโมปิ อารมฺมณาธิปติวเสน อธิปติปจฺจเยน อุปฺปชฺชตีติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘อวิรหิตา…เป.… ทสฺเสตี’’ติฯ อวิรหิตารมฺมณาธิปตีสูติ โลกุตฺตเร สนฺธายาหฯ เต หิ นิพฺพานารมฺมณตฺตา เอวํ วุจฺจติฯ ปิ-สทฺเทน โก ปน วาโท วิรหิตารมฺมณาธิปติอเนกนฺตารมฺมณาธิปตีสูติ ทสฺเสติฯ

[72] อนุปาลนุปตฺถมฺภนวเสนาติ ชีวิตินฺทฺริยํ วิย กฏตฺตารูปานํ อนุปาลนวเสน โอชา ตสฺเสว กมฺมชกายสฺส อุปตฺถมฺภนวเสน ปจฺจโย โหติ, น ชนกวเสนาติ โยชนาฯ