7. ปญฺหาวารวิภงฺควณฺณนา

[401-403] เต ปจฺจเยติ เต เหตุอาทิเก ปจฺจเยฯ ปฏิปาฏิยาติ เอตฺถ ปจฺจยปฏิปาฏิยา กุสลาทิปทปฏิปาฏิยา วาติ อาสงฺกายํ อุภยวเสนปิ อตฺโถ ยุชฺชตีติ ทสฺเสนฺโต ปฐมํ ตาว สนฺธายาห ‘‘ยถากฺกเมนา’’ติอาทิฯ ตสฺสตฺโถ – ‘‘เหตุปจฺจโย อารมฺมณปจฺจโย’’ติอาทินา นเยน เทสนากฺกเมน ยาย ปฏิปาฏิยา ปฏิจฺจวาเร ปจฺจยา อาคตา, ตทนุรูปํ เต ทสฺเสตุนฺติฯ ทุติยํ ปน ทสฺเสตุํ ‘‘กุสโล กุสลสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สา ปนายํ ปทปฏิปาฏิ ยสฺมา น กุสลปททสฺสนมตฺเตน ทสฺสิตา โหติ, ตสฺมา ตํ เอกเทเสน สกลํ นยโต ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กุสโล กุสลสฺสาติ…เป.… โหตี’’ติฯ เตนาติ นิทสฺสนมตฺเตน ‘‘กุสโล กุสลสฺสา’’ติ ปเทนฯ สพฺโพ ปเภโทติ ยํ ตตฺถ ตตฺถ ปจฺจเย ‘‘กุสโล กุสลสฺสา’’ติอาทิโก ยตฺตโก ปเภโท วิสฺสชฺชนํ ลภติ, โส สพฺโพ ปเภโทติ อตฺโถฯ เต ปจฺจเย ปฏิปาฏิยา ทสฺเสตุนฺติ เต เหตุอาทิปจฺจเย กุสลาทิปทปฏิปาฏิยา ทสฺเสตุํฯ

[404] ผลวิเสสํ อากงฺขนฺตา ปฏิคฺคาหกโต วิย ทายกโตปิ ยถา ทกฺขิณา วิสุชฺฌติ, เอวํ ทานํ เทนฺตีติ อาห ‘‘วิสุทฺธํ กตฺวา’’ติฯ เตสนฺติ วตฺตพฺพตารหนฺติ อิมินา โวทานสฺส สกทาคามิอาทีนํ อาเวณิกตํ ทสฺเสติฯ กามํ อคฺคมคฺคปุเรจาริกมฺปิ โวทานเมว, อเสกฺโข ปน หุตฺวา ตํ ปจฺจเวกฺขตีติ น ตํ อิธ คหิตํฯ ตนฺติ โวทานํฯ โคตฺรภุจิตฺตนฺติ อฏฺฐมกสฺส อุปฺปชฺชนกาเล ‘‘โคตฺรภู’’ติ วตฺตพฺพตารหํ จิตฺตํฯ โคตฺรภุสทิสนฺติ วา โสตาปนฺนาทิโคตฺราภิภาวีติ วา โคตฺรภุจิตฺตนฺติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ปจฺจยุปฺปนฺนํ ภูมิโต ววตฺถเปติ, ‘‘เตภูมกกุสลเมวา’’ติ เอตฺถ วิย น ปจฺจยธมฺมนฺติ อตฺโถฯ เทสนนฺตรตฺตาติ ‘‘กุสลจิตฺตสมงฺคิสฺสา’’ติอาทินา ปุคฺคลามสนเทสนโต อญฺญตฺตา, อญฺญถา คหิตํ ปุน น คณฺเหยฺยาติ อธิปฺปาโยฯ

[405] ราครหิตสฺส วิย โสมนสฺสรหิตสฺส จ ราคสฺส น อารมฺมเณ อสฺสาทนวเสน ปวตฺติ อชฺฌุเปกฺขนโตติ วุตฺตํ ‘‘อสฺสาทนํ…เป.… กิจฺจ’’นฺติฯ

สหสาการปฺปวตฺตาย อุปฺปิลาวิตสภาวาย ปีติยา อาหิตวิเสสาย ตณฺหาย ตํ ตณฺหาภินนฺทนนฺติ วุจฺจตีติ ตํ สนฺธายาห ‘‘ปีติกิจฺจสหิตาย ตณฺหาย กิจฺจ’’นฺติฯ ยถา จ ยถาวุตฺตกิจฺจวิเสสาย ปีติยา อาหิตวิเสสา ตณฺหา ตณฺหาภินนฺทนา, เอวํ ทิฏฺฐาภินนฺทนา เวทิตพฺพาฯ ยสฺมา ปน สา อตฺถโต ปจฺจยวิเสสวิสิฏฺฐา ทิฏฺฐิเยว, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ทิฏฺฐาภินนฺทนา ทิฏฺฐิเยวา’’ติฯ เอตฺถ ปนาติ ‘‘อภินนฺทตี’’ติ ปทสฺส ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน วุตฺเตสุ เอเตสุ ปน ทฺวีสุ อตฺเถสุฯ อภินนฺทนฺตสฺสาติ อิทํ ทิฏฺฐาภินนฺทนํเยว สนฺธาย วุตฺตนฺติ อธิปฺปาเยน ‘‘ปจฺฉิมตฺถเมว คเหตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ อภินนฺทนฺตสฺสาติ ปน อวิเสสโต วุตฺตตฺตา ตณฺหาวเสน ทิฏฺฐิวเสน อภินนฺทนฺตสฺสาติ อยเมตฺถ อตฺโถ อธิปฺเปโต, ตสฺมา ‘‘อภินนฺทนา…เป.… น สกฺกา วตฺตุ’’นฺติ อิทมิธ วจนมโนกาสํฯ กสฺมา? ทิฏฺฐิรหิเตปิ สนฺตาเน อภินนฺทนสฺส วุตฺตตฺตาฯ ตณฺหาวเสน นนฺทตีติ ตณฺหาภินนฺทนวเสเนว วุตฺโต อตฺโถ ปุริโม อตฺโถฯ ทฺวีสุ ปน โสมนสฺสสหคตจิตฺตุปฺปาเทสูติ ทิฏฺฐิรหิตานิ โสมนสฺสสหคตจิตฺตานิ สนฺธายาหฯ ยถาวุตฺเตนาติ ‘‘สราคสฺส โสมนสฺสสฺสา’’ติอาทินา วุตฺเตน โสมนสฺเสน อสฺสาเทนฺตสฺส, ราเคน จ เตสุเยว ยถาวุตฺเตสุ ทฺวีสุ จิตฺเตสุ อสฺสาเทนฺตสฺส, จตูสุปิ โสมนสฺสสหคตจิตฺเตสุ สปฺปีติกตณฺหาย อภินนฺทนฺตสฺส, จตูสุปิ ทิฏฺฐิสมฺปยุตฺเตสุ ทิฏฺฐาภินนฺทนาย อภินนฺทนฺตสฺส ทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชตีติ เอวเมตฺถ โยชนา เวทิตพฺพาฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อิติปิ สกฺกา โยเชตุ’’นฺติฯ ยถา ทิฏฺฐูปนิสฺสยโต ทิฏฺฐาภินนฺทนา สมฺภวติ, เอวํ ตณฺหูปนิสฺสยโต ตณฺหาภินนฺทนาปิ สมฺภวตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘อภินนฺทติ ราโค อุปฺปชฺชตี’’ติ วจนโต สปฺปีติกตณฺหาย อภินนฺทนฺตสฺส ราคุปฺปตฺติปิ วตฺตพฺพา, น วา วตฺตพฺพา ตณฺหาภินนฺทนาย เอว ราคุปฺปตฺติยา วุตฺตตฺตาฯ

[406] ‘‘ตทารมฺมณตายา’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘ตทารมฺมณตา’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘วิภตฺติโลโป เหตฺถ กโต’’ติฯ ตทารมฺมณตาติ เอตฺถ ตา-สทฺทาภิเธยฺโย อตฺโถ ภาโว นาม, โส ปน ตทารมฺมณสทฺทาภิเธยฺยโต อญฺโญ นตฺถีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ภาววนฺตโต วา อญฺโญ ภาโว นาม นตฺถี’’ติฯ เอเตน สกตฺเถ อยํ ตา-สทฺโทติ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘วิปาโก ตทารมฺมณภาวภูโตติ อตฺโถ’’ติฯ เอตสฺมิญฺจตฺเถ ‘‘ตทารมฺมณตา’’ติ ปจฺจตฺเตกวจนํ ทฏฺฐพฺพํฯ

วิญฺญาณญฺจายตน…เป.… น วุตฺตนฺติ ยทิปิ กามาวจรวิปากานมฺปิ กมฺมํ อารมฺมณํ ลพฺภติ, ตํ ปน วิญฺญาณญฺจายตนเนวสญฺญานาสญฺญายตนวิปากานํ วิย น เอกนฺเตน อิมสฺส วิปากจิตฺตสฺส อิทํ กมฺมํ อารมฺมณนฺติ ววตฺถิตํ กามาวจรวิปากจิตฺตานํ พหุเภทตฺตา, ตสฺมา ตํ ลพฺภมานมฺปิ น วุตฺตนฺติ อตฺโถฯ ยทิ เอวํ กิํ ตํ ลพฺภมานมฺปิ น ทสฺสิตเมวาติ อาสงฺกายํ อาห ‘‘ตทารมฺมเณน ปนา’’ติอาทิฯ อนุโลมโต สมาปชฺชเน เยภุยฺเยน อาสนฺนสมาปตฺติยา อารมฺมณภาโว ทสฺสิโต, อญฺญถา ‘‘ปฏิโลมโต วา เอกนฺตริกวเสน วา’’ติ วจนํ นิรตฺถกํ สิยาติ อธิปฺปาโยฯ ภเวยฺยาติ อนาสนฺนาปิ สมาปตฺติ อารมฺมณํ ภเวยฺย, น สกฺกา ปฏิกฺขิปิตุนฺติ อตฺโถฯ เตเนว หิ ‘‘เยภุยฺเยนา’’ติ วุตฺตํฯ เอวํ สตีติ ยทิ อาวชฺชนาย เอว อารมฺมณภาเวน กุสลานํ ขนฺธานํ อพฺยากตารมฺมณตา อธิปฺเปตา, เอวํ สนฺเตฯ วตฺตพฺพํ สิยาติ ‘‘อิทฺธิวิธญาณสฺสา’’ติ จ ปาฬิยํ วตฺตพฺพํ สิยา ตสฺสาปิ อาวชฺชนาย อารมฺมณภาวโตฯ ตํ น วุตฺตนฺติ ตํ อพฺยากตํ อิทฺธิวิธญาณํ ‘‘กุสลา ขนฺธา อิทฺธิวิธญาณสฺสา’’ติ น วุตฺตํฯ โหนฺตีติ อารมฺมณํ โหนฺติฯ ตานีติ เจโตปริยญาณาทีนิฯ ยาย กายจีติ เจโตปริยญาณาทีนํ อญฺเญสญฺจ กุสลานํ อารมฺมณกรณวเสน อาวชฺชนฺติยาฯ

[407-409] อาทีนวทสฺสเนน สภาวโต จ อนิฏฺฐตามตฺตวเสน จ โทมนสฺสสฺส อุปฺปตฺติ เวทิตพฺพาติ โยเชตพฺพํฯ อาฆาตวตฺถุอาทิเภเทน อกฺขนฺติเภทา เวทิตพฺพาฯ

[410] สพฺพสฺสาติ ปกรณปริจฺฉินฺเน คยฺหมาเน สพฺพสฺส อพฺยากตสฺส, อตฺถนฺตรวเสน ปน คยฺหมาเน สพฺพสฺส เญยฺยสฺสาติ อตฺโถฯ อสกฺกุเณยฺยตฺตาติ อิทํ วตฺตพฺพสฺส อนนฺตาปริเมยฺยตาย วุตฺตํ, น อญฺญาณปฏิฆาตโตฯ

[417] โวทานสงฺขาตํ วุฏฺฐานํ อปุพฺพโต น โหตีติ วุตฺตํ ‘‘อปุพฺพโต จิตฺตสนฺตานโต วุฏฺฐานํ ภวงฺคเมวา’’ติฯ ตญฺหิ ยถาลทฺธสฺส วิเสสสฺส โวทาปนํ ปคุณภาวาปาทนํ อปุพฺพํ นาม น โหติฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘เหฏฺฐิมํ เหฏฺฐิมญฺหิ ปคุณชฺฌานํ อุปริมสฺส อุปริมสฺส ปทฏฺฐานํ โหติ, ตสฺมา โวทานมฺปิ วุฏฺฐานนฺติ วุตฺต’’นฺติฯ

อวชฺเชตพฺพตฺตา วตฺตพฺพํ นตฺถีติ กุสลภาเวน สมานตฺตา วชฺเชตพฺพตาย อภาวโต วิภชิตฺวา วตฺตพฺพํ นตฺถิ, ตสฺมา ยเทตฺถ วิเสสนํ ลพฺภติ, ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ…เป.… สมาปตฺติยา’’ติ อาหฯ จิตฺตุปฺปาทกณฺเฑ วุตฺตเมวาติ ปฏฺฐาเน ปน ‘‘กุสเล นิรุทฺเธ วิปาโก ตทารมฺมณตา อุปฺปชฺชตี’’ติอาทินา ‘‘กิริยานนฺตรํ ตทารมฺมณภาเว’’ติ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ จิตฺตุปฺปาทกณฺฑวณฺณนายํ วุตฺตเมวฯ

ตา อุโภปีติ ยา ‘‘กุสลวิปากาเหตุกโสมนสฺสสหคตา อุเปกฺขาสหคตา จา’’ติ ทฺเว มโนวิญฺญาณธาตุโย วุตฺตา, ตา อุโภปิ โสมนสฺสสหคตมโนวิญฺญาณธาตุวเสน วุตฺตาฯ กสฺมา? ทสนฺนํ กามาวจรภวงฺคานํ อตฺตโน ตทารมฺมณกาเล สนฺตีรณกาเล จ โวฏฺฐพฺพนสฺส อนนฺตรปจฺจยภาวโตฯ อุเปกฺขาสหคตา ปน ยถาวุตฺตานํ ทสนฺนํ วิปากานํ มโนวิญฺญาณธาตูนํ อตฺตโน ตทารมฺมณาทิกาเล โวฏฺฐพฺพนกิริยสฺส สนฺตีรณกาเล มโนธาตุกิริยสฺส ภวงฺคกาเลติ โยเชตพฺพํฯ

[423] ปฏิวิชฺฌิตฺวาติ ชานิตฺวาฯ ทฬฺหํ น คเหตพฺพนฺติ ทฬฺหคฺคาหํ น คเหตพฺพํฯ พลวโต…เป.… วิปจฺจนโตติ เอเตน พลวตา ทุพฺพลตา จ อปฺปมาณํ, กโตกาสตา ปมาณนฺติ ทสฺเสติฯ กโตกาสตา จ อวเสสปจฺจยสมวาเย วิปากาภิมุขตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ยํ กิญฺจีติ จ พลวํ ทุพฺพลํ วาติ อตฺโถฯ วิปากชนกมฺปิ กิญฺจิ กมฺมํ อุปนิสฺสยปจฺจโย น โหตีติ สกฺกา วตฺตุํฯ สติ หิ กมฺมอุปนิสฺสยปจฺจยานํ อวินาภาเว วิปากตฺติเก อุปนิสฺสยปจฺจเย คหิเต กมฺมปจฺจโย วิสุํ น อุทฺธริตพฺโพ สิยา, เวทนาตฺติเก จ อุปนิสฺสเย ปจฺจนียโต ฐิเต กมฺมปจฺจเยน สทฺธิํ อฏฺฐาติ น วตฺตพฺพํ สิยาติ อธิปฺปาโยฯ ปจฺจยทฺวยสฺส ปน ลพฺภมานตปฺปราย เทสนาย อุปนิสฺสเย คหิเตปิ กมฺมปจฺจโย อุทฺธริตพฺโพเยวาติ สกฺกา วตฺตุํฯ ลพฺภมานสฺส หิ อุทฺธรณํ ญายาคตํ, ตถา อุปนิสฺสเย ปจฺจนียโต ฐิเตปิ กมฺมปจฺจโย วตฺตพฺโพว อุปนิสฺสยสฺส อเนกเภทตฺตา, วิปากํ ชเนนฺตํ กมฺมํ วิปากสฺส อุปนิสฺสโย น โหตีติ น วตฺตพฺพเมวาติ เวทิตพฺพํฯ

ปรสฺส ปวตฺตํ โอมานนฺติ ปรสนฺตาเน อตฺตานํ อุทฺทิสฺส ปวตฺตํ อวมานํฯ เตสูติ โย อเนน ปุพฺเพ หโต, ตสฺส ญาติมิตฺเตสุฯ มาตุฆาตนตฺถํ ปวตฺติตตาย ปุริมเจตนาย มาตุฆาตกมฺเมน สทิสตา, ยถา จ อาณตฺติยํ ปหาเรปิ เอเสว นโยฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เอส นโย ทฺวีหิ ปกาเรหีติ เอตฺถาปี’’ติฯ

วฏฺฏนิสฺสิโต ทานาทิวเสน สทฺธํ อุปฺปาเทนฺโต ราคํ อุปนิสฺสาย ทานาทิวเสน สทฺธํ อุปฺปาเทติ นาม, น วิวฏฺฏนิสฺสิโต อวิเสเสน วุตฺตตฺตาติ อาห ‘‘อิมินา อธิปฺปาเยน วทตี’’ติฯ เอเตสนฺติ กายิกสุขทุกฺขานํฯ เอกโตปีติ อิทํ ยทิปิ เอกสฺมิํ สนฺตาเน สุขทุกฺขานํ เอกสฺมิํ ขเณ อุปฺปตฺติ นตฺถิ, ปจฺจยสมาโยโค ปน เตสํ เอกชฺฌมฺปิ โหตีติ กตฺวา วุตฺตํฯ

[425] ปุริมวาเรสุ วิยาติ ปฏิจฺจวาราทีสุ ปุริเมสุ วิยฯ อิมสฺมินฺติ ปญฺหาวาเรฯ ปจฺจเยน อุปฺปตฺติ วุจฺจตีติ เหตุอาทินา เตน เตน ปจฺจเยน ตํตํปจฺจยุปฺปนฺนสฺส อุปฺปตฺติ น วุจฺจติ ฯ เตสํ เตสํ ธมฺมานนฺติ เหตุอาทีนํ เตสํ เตสํ ปจฺจยธมฺมานํฯ ตํตํปจฺจยภาโวติ เหตุอาทีนํ ตํตํปจฺจยภาโว วุจฺจติฯ เตเนว ปุริเมสุ ฉสุ วาเรสุ ‘‘กุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชตี’’ติอาทินา ตตฺถ ตตฺถ อุปฺปาทคฺคหณํ กตํ, อิธ ปน ‘‘กุสลสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติอาทินา ปจฺจยภาโว คหิโตฯ เตนาติ อุปตฺถมฺภกตฺเตน ปจฺจยภาเวนฯ อิธาติ ปญฺหาวาเรฯ

[427] ปติฏฺฐาภูตสฺสาติ นิสฺสยภูตสฺสฯ กมฺมปจฺจโยติ สหชาตกมฺมปจฺจโยฯ ทุกมูลกทุกาวสานาติ ‘‘กุสโล จ อพฺยากโต จ ธมฺมา กุสลสฺส จ อพฺยากตสฺส จ ธมฺมสฺสา’’ติ เอวํ ทุกมูลกทุกาวสานา กตฺวา วุตฺตปญฺหาฯ ตตฺถาติ ปจฺจยวาเรฯ กุสโล จ อพฺยากโต จ ธมฺมาติ กุสลาพฺยากตปฺปเภทา ปจฺจยุปฺปนฺนา ธมฺมาฯ ยโต ตโต วาติ ปจฺจยธมฺมนิยมํ อกตฺวา ยโต ตโต วา กุสลาพฺยากตวเสน อุภยปจฺจยโต อุปฺปตฺติมตฺตเมว ตตฺถ ปจฺจยวาเร อธิปฺเปตํ, อุภยสฺส ยถาวุตฺตสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนสฺส อุภินฺนํ ยถาวุตฺตานํเยว ปจฺจยธมฺมานํ ปจฺจยภาโว น อธิปฺเปโต อุปฺปาทปธานตฺตา ตสฺสา เทสนายาติ อธิปฺปาโยฯ นิสฺสยาทิภูตาติ นิสฺสยอตฺถิอวิคตภูตา ปจฺจยธมฺมา น ลพฺภนฺติ, ตสฺมา กุสโล จ…เป.… น วุตฺตนฺติ โยชนาฯ

ปญฺหาวารวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺหาวารสฺส ฆฏเน อนุโลมคณนา

[439] เอตฺถาติ อพฺยากตมูลเกฯ ยทิ เอวนฺติ ยทิ กุสลากุสลมูเลหิ อลพฺภมานมฺปิ ลพฺภติ, เอวํ สนฺเตฯ คณนมตฺตสามญฺญโต, น ปจฺจยสามญฺญโตติ อธิปฺปาโยฯ

[440] นิทสฺสนวเสน ทฏฺฐพฺโพ เยภุยฺเยน อินฺทฺริยมคฺคปจฺจยานญฺจ เหตุปจฺจยสฺส วิสภาคตฺตาฯ อินฺทฺริยมคฺคปจฺจยา จ วิสภาคาติ วิเสสเนน โย ตตฺถ สภาคภาโว, ตํ นิวตฺเตติฯ ตถา ภาวาภาวโตติ ตสฺมิํ เหตุปจฺจยากาเร สติ ภาวโต, เหตุธมฺมานํ เหตุปจฺจยภาเว สติ สหชาตาทิปจฺจยภาวโตติ อตฺโถฯ อธิปติปจฺจยาทีนนฺติ อธิปตินฺทฺริยมคฺคปจฺจยานํฯ วิสภาคตา เหตุปจฺจยสฺสฯ กุสลาทิเหตูนนฺติ กุสลากุสลกิริยาพฺยากตเหตูนํฯ เหตุปจฺจยภาเวติ เหตุปจฺจยตฺเต เหตุภาเวน อุปการกตฺเตฯ วิปากปจฺจยภาวาภาวโตติ วิปากปจฺจยภาวสฺส อภาวโตฯ น หิ วิปากานํ วิปากปจฺจยตา อตฺถิฯ วิปากเหตูนํ อิตรเหตูหิ เหตุปจฺจยตาย อตฺถิ สภาคตาติ อาห ‘‘เหตุวชฺชาน’’นฺติฯ วิปากานํ วิสภาคตาย ภวิตพฺพํ, น หิ วิปากธมฺมธมฺมเนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมานํ วิปาเกหิ สภาคตา อตฺถิ ราสนฺตรภาวโตติ อธิปฺปาโยฯ อุภยปจฺจยสหิเตติ เหตุวิปากปจฺจยสหิเตฯ เหตุปจฺจยภาเว วิปากมฺหีติ เหตุปจฺจยภาเวน วตฺตมาเน วิปากธมฺเมฯ วิปากปจฺจยตฺตาภาวาภาวโตติ วิปากปจฺจยภาวาภาวสฺส อภาวโตฯ น หิ วิปาโก วิปากสฺส วิปากปจฺจโย น โหติ, ตสฺมา นตฺถิ เหตุวิปากปจฺจยานํ วิสภาคตาติ อธิปฺปาโยฯ

อิทานิ วุตฺตเมวตฺถํ อุทาหรเณน สมตฺเถนฺโต ‘‘ยถา หี’’ติอาทิมาหฯ เหตุสหชาตปจฺจยสหิเตติ เหตุปจฺจยสหชาตปจฺจยสหิเต, อุภยปจฺจยยุตฺเตติ อตฺโถฯ เหตูนนฺติ อิทํ ‘‘สหชาตปจฺจยตฺตาภาโว’’ติ อิมินาปิ สมฺพนฺธิตพฺพํฯ เหตูนญฺหิ เหตุปจฺจยสหิเต ราสิมฺหิ เหตุปจฺจยภาโว วิย สหชาตปจฺจยภาโวปิ อตฺถีติฯ ตตฺถ เหตุวชฺชานํ สหชาตธมฺมานํ เหตุธมฺมสฺส จ น สภาคตา วุจฺจติ สหชาตปจฺจเยน สภาคภาวโตฯ