สพฺพํ ลพฺภตีติ สติปิ อิมสฺส นยสฺส นเหตุมูลกตฺเต โนนตฺถิโนวิคเตสุ เอกนฺติ คณนํ สพฺพํ รูปํ สพฺพสฺส รูปสฺส วเสน คณนา ลพฺภติ จตุสนฺตติวเสน วตฺตมาเนสุ ปญฺจวีสติยา รูปธมฺเมสุ วชฺชิตพฺพสฺส อภาวาฯ

ปจฺจยวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. นิสฺสยวารวณฺณนา

[329-337] นิสฺสยปจฺจยภาวนฺติ นิสฺสยวาเร วุตฺตสฺส สหชาตปุเรชาตสฺส จ นิสฺสยฏฺฐสฺส ธมฺมสฺส ปจฺจยภาวํ ปจฺจยวาเรน นิยเมตุนฺติ โยชนาฯ ตถา ปจฺจยวาเร ‘‘ปจฺจยา’’ติ วุตฺตสฺส ปจฺจยธมฺมสฺส สหชาตปุเรชาตภาวํ นิสฺสยวาเรน นิยเมตุนฺติ โยชนาฯ นิยมนญฺเจตฺถ ปจฺจยฏฺฐนิสฺสยฏฺฐานํ ปริยายนฺตเรน ปกาสิตตฺตา อตฺถโต เภทาภาวทสฺสนนฺติ เวทิตพฺโพฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปจฺจยตฺตํ นาม นิสฺสยตฺตํ, นิสฺสยตฺตํ นาม ปจฺจยตฺต’’นฺติฯ

นิสฺสยวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สํสฏฺฐวารวณฺณนา

[351-368] สาติ สวตฺถุกา ปฏิสนฺธิฯ อิธาปีติ อิมสฺมิํ สํสฏฺฐวาเรปิฯ อธิปติปุเรชาตาเสวเนสุ อนุโลมโต นกมฺมนวิปากนฌานนวิปฺปยุตฺเตสุ ปจฺจนียโต ฐิเตสุ น ลพฺภติ, อญฺเญสุ สหชาตาทีสุ อนุโลมโต เหตุอาทีสุ ปจฺจนียโต จ อนุโลมโต จ ฐิเตสุ ลพฺภตีติฯ เตนาห ‘‘ลพฺภมานปจฺจเยสู’’ติฯ อิมสฺส วิเสสสฺสาติ อิมสฺส ยถาวุตฺตสฺส วิเสสสฺส ทสฺสนตฺถํ อุทฺธฏา, ตสฺมา ตาทิสสฺส วิเสสสฺส ทสฺเสตพฺพสฺส อภาวโต วตฺถุวิรหิตา ปฏิสนฺธิ อนุทฺธฏา, น วิปฺปยุตฺเต ปจฺจนียโต ฐิเต อภาวโตติ อตฺโถฯ เหตุปจฺจยวิรหิตมตฺตทสฺสนตฺถนฺติ อิมินา ภูตกถนํ อเหตุกคฺคหณํ น พฺยภิจารนิวตฺตนนฺติ ทสฺเสติฯ ‘‘อเหตุกวิปากกิริยวเสนา’’ติ ภวิตพฺพํ เหตุปริยนฺตตฺตา มคฺคสฺสฯ

[369-391] ‘‘เหตุมฺหิ อนุโลมโต ฐิเต ฌานมคฺคา ปจฺจนียโต น ลพฺภนฺตี’’ติอาทิ ยํ อิธ อฏฺฐกถายํ วุตฺตํ, ตํ เหตุปจฺจยาทิวเสน อุปฺปชฺชมาโน ธมฺโม จตฺตาโร สพฺพฏฺฐานิกา อาหารินฺทฺริยฌานมคฺคา จาติ อิเม อฏฺฐ ปจฺจเย อลภนฺโต นาม นตฺถีติ อิมินา ปฏิจฺจวาเร อนุโลมปจฺจนียวณฺณนายํ วุตฺเตน นเยน เวทิตุํ สกฺกาติ อาห ‘‘ปฏิจฺจวาเร…เป.… นเยนา’’ติฯ เสเสสูติ อเหตุกโมหวชฺชาเหตุเกสุ ปญฺจวิญฺญาณา…เป.… ฌานปจฺจยํ ลภนฺติ, ตสฺมา ‘‘อเหตุกโมโหว ฌานมคฺคปจฺจยํ ลภตี’’ติ น สกฺกา วตฺตุํ, กิญฺจ ปจฺจนียานุโลเม ทฺวินฺนํ ปจฺจยานํ อนุโลเมน อนุโลมวเสน สห โยชนา นตฺถิ เอเกกสฺเสว โยชนาย อาคตตฺตา, ตสฺมา อเหตุกโมโหว มคฺคปจฺจยํ ลภตีติ เอวเมตฺถ โยชนา เวทิตพฺพาฯ

สํสฏฺฐวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. สมฺปยุตฺตวารวณฺณนา

[392-400] สทิสํ สมฺปยุตฺตนฺติ ‘‘ยํ สทิสํ, ตํ สํสฏฺฐ’’นฺติ วุจฺจมานํ สมฺปยุตฺตํ น โหติ ‘‘สํสฏฺฐา โยชิตา หยา’’ติอาทีสุฯ อสํสฏฺฐํ โวกิณฺณนฺติ ยํ น สํสฏฺฐํ อนฺตรนฺตรา อุปฺปชฺชมาเนน โวกิณฺณมฺปิ วิมิสฺสตาย สมฺปยุตฺตนฺติ วุจฺจมานํ, ตํ สํสฏฺฐํ น โหติ ‘‘ยา สา วีมํสา…เป.… โกสชฺชสมฺปยุตฺตา’’ติอาทีสุฯ เอวํ อสมฺปยุตฺตสฺสปิ สํสฏฺฐปริยาโย อสํสฏฺฐสฺส จ สมฺปยุตฺตปริยาโย อตฺถีติ ตทุภยํ อิตเรตรํ นิยเมตีติ ทสฺสนตฺถํ วารทฺวยเทสนาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อุภยํ…เป.… นิยามกํ โหตี’’ติ, สํสฏฺฐสทฺโท หิ โวกิณฺณฏฺโฐ นตฺถิ, สมฺปยุตฺตสทฺโท จ สทิสตฺโถ, ตสฺมา ยถา สํสฏฺฐสทฺโท สมฺปยุตฺตสทฺทาเปกฺโข สทิสตฺถโต วินิวตฺติตฺวา เอกุปฺปาทาทิสภาวเมว อตฺถํ โพเธติ, เอวํ สมฺปยุตฺตสทฺโทปิ สํสฏฺฐสทฺทาเปกฺโข โวกิณฺณฏฺฐโต วินิวตฺติตฺวาติ อญฺญมญฺญาเปกฺขสฺส สทฺททฺวยสฺส อญฺญมญฺญนิยามกตา เวทิตพฺพาฯ

สมฺปยุตฺตวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ