3. ปจฺจยวารวณฺณนา

[243] ปติ-สทฺโท ปติฏฺฐตฺถํ ทีเปติ ‘‘สาเร ปติฏฺฐิโต’’ติอาทีสุ, อย-สทฺโท คติํ ทีเปติ ‘‘เอติ เอตฺถาติ อโย’’ติฯ

ภูตุปาทารูปานิ สห สงฺคณฺหิตฺวา วุตฺตํ อุปาทารูปานํ วิย ภูตรูปานิ นิสฺสโย โหตีติ กตฺวาฯ ยทิ เอวํ กสฺมา อฏฺฐกถายํ ‘‘มหาภูเต นิสฺสาย จิตฺตสมุฏฺฐานํ อุปาทารูป’’นฺติ อุปาทารูปํเยว ทสฺสิตนฺติ อาห ‘‘อฏฺฐกถายํ ปนา’’ติอาทิฯ

[255] ปฏิจฺจวาเร สหชาเตติ ปฏิจฺจวาเร สหชาตปจฺจยวณฺณนายํ, กมฺมอุตุชานนฺติ กมฺมชานํ อุตุชานญฺจ วเสน อตฺโถ วุตฺโตติ โยชนาฯ ตถา หิ ตตฺถ วุตฺตํ ‘‘ทฺวิสนฺตติสมุฏฺฐานภูตวเสน วุตฺต’’นฺติ (ปฏฺฐา. อฏฺฐ. 1.57)ฯ กมฺเม จาติ กมฺเม ชนกกมฺมปจฺจเย คหิเตฯ เอกนฺตาเนกนฺตกมฺมชานนฺติ เอกนฺเตน กมฺมชานํ น เอกนฺตกมฺมชานญฺจฯ ตตฺถ อสญฺญภเว เอกนฺตกมฺมชํ นาม ชีวิตินฺทฺริยํ, อิตรํ อุปาทารูปํ ภูตรูปญฺจ น เอกนฺตกมฺมชํ, ตทุภยมฺปิ ตตฺถ เอกชฺฌํ กตฺวา วุตฺตํ, ‘‘มหาภูเต ปฏิจฺจ กฏตฺตารูป’’นฺติ อิทํ ปน กมฺมสมุฏฺฐานวเสเนว วุตฺตนฺติฯ โส นาธิปฺเปโตติ โย ยถาทสฺสิโต ปฏิจฺจวาเร สหชาตปจฺจเย อตฺโถ วุตฺโต, โส อิธ น อธิปฺเปโตฯ กสฺมาติ เจ, อาห ‘‘กฏตฺตา…เป.… คหิตตฺตา’’ติฯ ตํ ปหายาติ ตํ ปฏิจฺจวาเร วุตฺตมตฺถํ ปหาย อคฺคเหตฺวาฯ ยถาคหิตสฺสาติ ‘‘อสญฺญ…เป.… กฏตฺตารูปํ อุปาทารูป’’นฺติ ปาฬิยํ เอว คหิตสฺสฯ ปฏิจฺจ ปจฺจยาติ อิทํ ทฺวินฺนํ วารานํ อุปลกฺขณํฯ ปฏิจฺจวาเร อาคตนเยน มหาภูเต ปฏิจฺจ, ปจฺจยวาเร อาคตนเยน มหาภูเต ปจฺจยา มหาภูตานํ อุปฺปตฺติ น นิวาเรตพฺพา, ตสฺมา ‘‘อุปาทารูปสงฺขาตํ กฏตฺตารูป’’นฺติ เอวํ อุปาทารูปคฺคหเณน กฏตฺตารูปํ อวิเสเสตฺวา อุปาทารูปานํ นิวตฺเตตพฺพานํ อุตุจิตฺตาหารสมุฏฺฐานานํ อตฺถิตาย กฏตฺตา…เป.… วิเสสนํ ทฏฺฐพฺพนฺติ เอวเมตฺถ โยชนา เวทิตพฺพาฯ

[286-287] เอกจฺจสฺส รูปสฺสาติ อเหตุกจิตฺตสมุฏฺฐานสฺสฯ อิโต ปเรสุปิ เอกจฺจรูปคฺคหเณ เอเสว นโยฯ จกฺขาทิธมฺมวเสนาติ จกฺขายตนาทิรูปธมฺมวเสนฯ จิตฺตสมุฏฺฐานาทิโกฏฺฐาสวเสนาติ จิตฺตชาทิรูปธมฺมภาควเสนฯ