12. อาเสวนปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[12] ปกาเรหิ คุณิตํ ปคุณํ, พหุกฺขตฺตุํ ปวตฺติยา ภาวิตนฺติ อตฺโถฯ อติสเยน ปคุณํ ปคุณตรํ, ตโตเยว พลวตรํฯ ตสฺส ภาโว, เตน ปคุณตรพลวตรภาเวน วิสิฏฺฐํ วิเสสปฺปตฺตํฯ สฺวายํ วิเสโส วิปาเก นตฺถีติ อาห ‘‘เอเตน วิปากาพฺยากตโต วิเสเสตี’’ติฯ

อาเสวนปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

13. กมฺมปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[13] เอวํสภาวาติ กมฺมปจฺจเยน อุปการกสภาวาฯ สมตฺถตาติ อานุภาโวฯ ตสฺสาติ วิปากกฺขนฺธกฏตฺตารูปสงฺขาตสฺส ผลสฺสฯ กมฺมปจฺจยภาโว วุตฺโตติ กมฺมปจฺจเยน ปจฺจยภาโว วุตฺโตฯ เอกโวกาเร รูปมฺปีติ เอกโวกาเรปิ รูปํ น ชเนติ, ปเคว จตุโวกาเรติ อตฺโถฯ

กมฺมปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

14. วิปากปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[14] ยถา หิ รูปภเว สญฺญีนํ ตํนิพฺพตฺติตปุญฺญาภิสงฺขาเรเนว รูปุปฺปตฺติ, เอวํ อสญฺญีนมฺปีติ ตตฺถ กามาวจรกมฺมุนา ยถา วิปากานุรูปานํ ปจฺจโย โหนฺโต เกสญฺจิเยว โหติ, น สพฺเพสํ, กตฺถจิเยว โหติ, น สพฺพตฺถ, น เอวํ วิปากานนฺติ อาห ‘‘เอกนฺเตนา’’ติฯ เตสํ วเสนาติ เตสํ วิปากปจฺจยลาภีนํ วิปากกฺขนฺธานํ วเสนฯ น หีติอาทินา ‘‘เอกนฺเตนา’’ติ วุตฺตมตฺถํ พฺยติเรกโต วิภาเวติฯ ภูมิทฺวยวิปาโกติ กามาวจรรูปาวจรวิปาโก อารุปฺเป รูปสฺส น หิ ปจฺจโยติ โยชนาฯ

วิปากปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

15. อาหารปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[15] เกวลาย โอชาย อชฺโฌหรณสฺส อภาวา ‘‘อสิตปีตาทิวตฺถูหิ สห อชฺโฌหริโตวา’’ติ วุตฺตํฯ ขาทนียโภชนียปฺปเภเท อสิเต ตาว กพฬีการตา โหตุ, ปาตพฺพาทิเก ปน กถนฺติ อาห ‘‘ปาตพฺพ…เป.… โหนฺตี’’ติฯ เยภุยฺยวเสน วา เอวํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

อนุปาลโกติ อุปตฺถมฺภโกฯ จิตฺตสมุฏฺฐานสฺส กายสฺส อาหารปจฺจยภาโว กพฬีการาหารสฺส วิจาเรตฺวา คเหตพฺโพฯ กสฺมาติ เจ? เอตฺถ การณมาห ‘‘น หี’’ติอาทินาฯ สติ หิ ปจฺจยภาเว ‘‘จิตฺตสมุฏฺฐาโน กพฬีการาหาโร จิตฺตสมุฏฺฐานสฺส กายสฺส อาหารปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติอาทิ วตฺตพฺพํ สิยา, น ปน วุตฺตํ, โนจิตฺตสมุฏฺฐานสฺส ปน วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘ติวิโธปิ…เป.… วุตฺโต’’ติฯ

อาหารปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

16. อินฺทฺริยปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา

[16] ‘‘มิสฺสกตฺตา’’ติ อิทํ อินฺทฺริยตาย รูปารูปชีวิตินฺทฺริยานํ เอกชฺฌํ กตฺวา เทสิตตํ สนฺธาย วุตฺตํ, ตสฺมา มิสฺสกตฺตาติ รูปชีวิตินฺทฺริยมิสฺสกตฺตาติ อตฺโถฯ ชีวิตินฺทฺริยนฺติ อรูปชีวิตินฺทฺริยํฯ น สพฺเพน สพฺพํ วชฺชิตพฺพนฺติ ยถา ปญฺหาปุจฺฉเก อรูปชีวิตินฺทฺริยํ มิสฺสกตฺตา น คหิตํ, น เอวมิธ อรูปชีวิตินฺทฺริยํ อคฺคหิตนฺติ อตฺโถฯ

อรูปานํ จกฺขุวิญฺญาณาทีนํ ปจฺจยนฺตราเปกฺขานิ อาวชฺชนารมฺมณาทิอญฺญปจฺจยสาเปกฺขานิ อินฺทฺริยปจฺจยา สิยุํ จกฺขาทีนํ รูปารูปานํ อญฺญมญฺญํ กทาจิปิ อวินิพฺภุตฺตภาวสฺส อภาวโต, ปจฺจยนฺตรสโมธานาเปกฺขตาย จฯ โย ปน นิรเปกฺโขติ ยถา จกฺขาทีนิ ปจฺจยนฺตเรสุ สาเปกฺขานิ, เอวํ สาเปกฺโข อหุตฺวา โย ตตฺถ นิรเปกฺโข อินฺทฺริยปจฺจโย โหติ อวินิพฺภุตฺตธมฺมานํ ยถา ทุวิธมฺปิ ชีวิตินฺทฺริยํ, โส อตฺตโน…เป.… นตฺถีติ โยชนาฯ อวินิพฺภุตฺตานํ เตสมฺปิ ลิงฺคาทีนํ สิยุํ วินิพฺภุตฺตานํ ปจฺจยุปฺปนฺนานํ อินฺทฺริยปจฺจยตาภาวสฺส อทิฏฺฐตฺตาฯ