ปจฺจยธมฺเม ยาสํ นตฺถิตาวิคตตานํ วเสน นตฺถิวิคตปจฺจยา วุตฺตา, ตาสํ วิเสเส ทสฺสิเต นตฺถิวิคตปจฺจยานํ วิเสโส ทสฺสิโต โหตีติ ‘‘นตฺถิตา จ นิโรธานนฺตรสุญฺญตา วิคตตา นิโรธปฺปตฺตตา’’ติ วุตฺตํ, ตตฺถ นิโรธานนฺตรา น นิโรธสมกาลาติ อธิปฺปาโยฯ ตถาติ อิมินา ยถา ปจฺจยธมฺมาวิเสเสปิ นตฺถิวิคตปจฺจยภาววิเสโส นิทฺธาริโต, ตถา อตฺถิอวิคตปจฺจยภาววิเสโสติ อิมมตฺถํ อุปสํหรติฯ ยถา หิ นิโรธานนฺตรนิโรธปฺปตฺตีหิ นตฺถิวิคตตานํ เภโท ลกฺขิโต, เอวํ ปจฺจยธมฺมสฺส ธรมานตานิโรธานุปคเมหิ อตฺถิอวิคตตานนฺติฯ กถํ ปนายํ ธมฺมาวิเสเส ปจฺจยภาววิเสโส ทุวิญฺเญยฺยรูเปน ฐิโต สมฺมา วิภาวิสฺสตีติ อาห ‘‘ธมฺมานญฺหี’’ติอาทิฯ ตทภิสมยาย เตสํ ปจฺจยวิเสสานํ อธิคมตฺถํฯ

จตูสุ ขนฺเธสุ เอกสฺสปิ อสงฺคหิตตฺตาภาวโต อนนฺตราทีหีติ วิภตฺติํ ปริณาเมตฺวา โยชนาฯ อญฺญนฺติ สุขุมรูปํฯ น หิ ตํ ปุเรชาตปจฺจโย โหติฯ นนุ จ รูปรูปมฺปิ ปุเรชาตปจฺจยภาเวน กุสลตฺติเก นาคตนฺติ อาห ‘‘รูปรูปํ ปนา’’ติอาทิฯ อญฺญตฺถ อาคตเมวาติ ยทิปิ กุสลตฺติเก นาคตํ, สนิทสฺสนตฺติกาทีสุ ปน อาคตตฺตา น สกฺกา รูปรูปสฺส ปุเรชาตปจฺจยตํ ปฏิกฺขิปิตุนฺติ อตฺโถฯ

ปจฺจยุทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปจฺจยนิทฺเทโส