เย โสเปกฺขปฏิสนฺธิกา ภวิสฺสนฺติ รูปโลเก, เต สงฺคหิตาติ โยชนาฯ ตํสมานลกฺขณตายาติ เตน โสเปกฺขปฏิสนฺธิกภาเวน สมานลกฺขณตายฯ ตํ ปมาทลิขิตํ ธมฺมยมเก ตาทิสสฺเสว วจนสฺส อภาวโตฯ ตตฺถปิ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ จิตฺตยมเก วุตฺตํ ‘‘น หิ ขณปจฺจุปฺปนฺเน อุปฺปชฺชิตฺถาติ อตีตโวหาโร อตฺถี’’ติอาทินาฯ

ปวตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปริญฺญาวารวณฺณนา

[435-482] โลกิยอพฺยากเตหีติ ผลธมฺมนิพฺพานวินิมุตฺเตหิ อพฺยากเตหิฯ ตานิ อุปาทายาติ ตานิ โลกิยอพฺยากตานิ อุปาทายฯ ตํสมานคติกานํ มนินฺทฺริยาทีนํ ‘‘โส เวทนากฺขนฺธํ ปริชานาตีติ? อามนฺตา’’ติอาทินา (ยม. 1.ขนฺธยมก.206) เวทนากฺขนฺธาทีนํ วิย ปริญฺเญยฺยตา วุตฺตาฯ ยญฺหิ ปริชานิตพฺพํ, ตเทว ปริชานาตีติอาทินา วุตฺตํฯ เอวมวิปรีเต อตฺเถ สิทฺเธปิ โจทโก ‘‘มิสฺสกตฺตา’’ติ เอตฺถ ลพฺภมานํ เลสํ คเหตฺวา โจเทติ ‘‘ยทิ ปริญฺเญยฺยมิสฺสกตฺตา’’ติอาทินาฯ ตสฺสตฺโถ – ยถา อิธ ปริญฺเญยฺยมิสฺสกานํ ปริญฺเญยฺยตา วุตฺตา, เอวมญฺญตฺถาปิ สา เตสํ วตฺตพฺพา, ตถา ภาเวตพฺพมิสฺสกานํ ภาเวตพฺพตาติฯ เตนาห ‘‘กสฺมา ธมฺมยมเก’’ติอาทิฯ กุสลากุสเลสุ ภาวนาปหานาภินิเวโส โหติ, เยน วุตฺตํ ‘‘โส ตํ อกุสลํ ปชหติ, กุสลํ ภาเวตี’’ติอาทิฯ น อพฺยากตภาวนฺติ เอเกน ยถา ผสฺสทฺวารโต วิย วิญฺญาณทฺวารโต กุสลาทีนํ อุปฺปตฺติปริยาโย, เอวํ เวทนากฺขนฺธาทีนํ วิย น อพฺยากตาทีนํ ปริญฺเญยฺยตาปริยาโยติ ทสฺเสติฯ

กุสลากุสลภาเวน อคฺคหิตาติ สมุทยสภาเวน อคฺคหิตาติ อตฺโถฯ กุสลากุสลาปีติ กุสลากุสลภาวาปิ สมานาฯ