เมนู

อโนกาเส ตทุภยาวตฺตพฺพตา วุตฺตาติ ยสฺมา กามราคปฏิฆานุสยานํ ทฺวินฺนํ อุปฺปตฺติฏฺฐานํ, โส เอว ปหาโนกาโสติ สฺวายํ เตสํ อญฺญมญฺญํ อโนกาโส, ตสฺมิํ อโนกาเส ตทุภยสฺส ปหานาปฺปหานสฺส นวตฺตพฺพตา วุตฺตาฯ กามราคานุสโยกาเส หิ ปฏิฆานุสยสฺส อปฺปหีนตฺตา โส ‘‘ตตฺถ ปหีโน’’ติ น วตฺตพฺโพ, อฏฺฐิตตฺตา ปน ‘‘ตตฺถ อปฺปหีโน’’ติ จ, ตสฺมา อโนกาเส ตทุภยาวตฺตพฺพตา วุตฺตาติฯ เตน สทฺธิํ สมาโนกาเสติ เตน กามราเคน สทฺธิํ สมาโนกาเสฯ ‘‘สาธารณฏฺฐาเน’’ติ วุตฺเต กามธาตุยํ สุขุเปกฺขาสุ ปหีโน นาม โหติ, น สมานกาเล ปหีโน ตติยจตุตฺถมคฺควชฺฌตฺตา กามราคมานานุสยานํฯ

ปหีนวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ธาตุวารวณฺณนา

[332-340] อปฺปหีนุปฺปตฺติรหภาวา อิธ อนุคมนสยนานีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยสฺมิํ …เป.… อตฺโถ’’ติ อาหฯ อิธาปิ ยุตฺตาติ ปุพฺเพ วุตฺตเมวตฺถํ ปรามสติฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘การณลาเภ อุปฺปตฺติอรหตํ ทสฺเสตี’’ติ (ยม. มูลฏี. อนุสยยมก 1)ฯ ฉ ปฏิเสธวจนานีติ ติสฺสนฺนํ ธาตูนํ จุตูปปาตวิสิฏฺฐานํ ปฏิเสธนวเสน วุตฺตวจนานิ, ตโต เอว ธาตุวิเสสนิทฺธารณานิ น โหนฺติฯ ปฏิเสโธติ หิ อิธ สตฺตาปฏิเสโธ วุตฺโตติ อธิปฺปาเยน วทติฯ อญฺญตฺเถ ปน น-กาเร นายํ โทโสฯ อิมํ นาม ธาตุํฯ ตํมูลิกาสูติ ปฏิเสธมูลิกาสุฯ เอวญฺหีติ ‘‘น กามธาตุยา จุตสฺส กามธาตุํ อุปปชฺชนฺตสฺสา’’ติอาทินา ปฐมโยชนาย สติฯ นกามธาตุอาทีสุ อุปปตฺติกิตฺตเนเนว นกามธาตุอาทิคฺคหเณนปิ ธาตุวิเสสสฺเสว คหิตตาย อตฺถโต วิญฺญายมานตฺตาฯ เตนาห ‘‘น กามธาตุ…เป.… วิญฺญายตี’’ติฯ ภญฺชิตพฺพาติ วิภชิตพฺพาฯ วิภาโค ปเนตฺถ ทุวิโธ อิจฺฉิโตติ อาห ‘‘ทฺวิธา กาตพฺพาติ อตฺโถ’’ติฯ ปุจฺฉา จ วิสฺสชฺชนานิ จ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานิฯ ยถา อวุตฺเต ภงฺคาภาวสฺส อวิญฺญาตตฺตา ‘‘อนุสยา ภงฺคา นตฺถี’’ติ วตฺตพฺพํ, ตถา ตยิทํ ‘‘กติ อนุสยา ภงฺคา’’ติ เอตทเปกฺขนฺติ ตทปิ วตฺตพฺพํฯ ปุจฺฉาเปกฺขญฺหิ วิสฺสชฺชนนฺติฯ

ธาตุวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อนุสยยมกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. จิตฺตยมกํ

อุทฺเทสวารวณฺณนา

[1-62] สราคาทีติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน ‘‘ยสฺส สราคํ จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, น นิรุชฺฌตี’’ติ อารภิตฺวา ยาว ‘‘ยสฺส อวิมุตฺตํ จิตฺต’’นฺติ วาโร, ตาว สงฺคณฺหาติฯ กุสลาทีติ ปน อาทิ-สทฺเทน ‘‘ยสฺส กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, น นิรุชฺฌตี’’ติ อารภิตฺวา ยาว ‘‘ยสฺส สรณํ จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, น นิรุชฺฌตี’’ติ วาโร, ตาว สงฺคณฺหาติ, ตสฺมา สราคาทิกุสลาทีหีติ สราคาทีหิ อวิมุตฺตนฺเตหิ, กุสลาทีหิ อรณนฺเตหิ ปเทหิ มิสฺสกา วาราฯ สุทฺธิกาติ เกวลา ยถาวุตฺตสราคาทีหิ กุสลาทีหิ จ อมิสฺสกาฯ ตโย ตโยติ ปุคฺคลธมฺมวเสน ตโย ตโย มหาวาราฯ ยทิ เอวํ กถํ โสฬส ปุคฺคลวาราติ อาห ‘‘ตตฺถ ตตฺถ ปน วุตฺเต สมฺปิณฺเฑตฺวา’’ติฯ ตตฺถ ตตฺถ โสฬสวิเธ สราคาทิมิสฺสกจิตฺเต วุตฺเต ปุคฺคเล เอว เอกชฺฌํ สมฺปิณฺเฑตฺวา สงฺคเหตฺวา ‘‘โสฬส ปุคฺคลวารา’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘ธมฺมปุคฺคลธมฺมวารา’’ติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ น นิรนฺตรํ วุตฺเตติ ธมฺเม ปุคฺคลธมฺเม จ อนามสิตฺวา โสฬสสุปิ ฐาเนสุ นิรนฺตรํ ปุคฺคเล เอว วุตฺเต สมฺปิณฺเฑตฺวา โสฬส ปุคฺคลวารา น วุตฺตาติ อตฺโถฯ

สํสคฺควเสนาติ สํสชฺชนวเสน เทสนาย วิมิสฺสนวเสนฯ อญฺญถา หิ อุปฺปาทนิโรธา ปจฺจุปฺปนฺนานาคตกาลา จ กถํ สํสชฺชียนฺติฯ เสสานมฺปิ วารานนฺติ อุปฺปาทุปฺปนฺนวาราทีนํฯ ตํตํนามตาติ ยถา ‘‘ยสฺส จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, ตสฺส จิตฺตํ อุปฺปนฺน’’นฺติอาทินา อุปฺปาทอุปฺปนฺนภาวามสนโต อุปฺปาทอุปฺปนฺนวาโรติ นามํ ปาฬิโต เอว วิญฺญายติ, เอวํ เสสวารานมฺปีติ อาห ‘‘ตํตํนามตา ปาฬิอนุสาเรน เวทิตพฺพา’’ติฯ

อุทฺเทสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิทฺเทสวารวณฺณนา

[63] ตถารูปสฺเสวาติ ปจฺฉิมจิตฺตสมงฺคิโน เอวฯ ตญฺจ จิตฺตนฺติ ตญฺจ ยถาวุตฺตกฺขณํ ปจฺฉิมจิตฺตํฯ ‘‘เอวํปการ’’นฺติ อิมสฺส อตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘ภงฺคกฺขณสมงฺคิเมวา’’ติ วุตฺตํ นิรุชฺฌมานาการสฺส ‘‘เอวํปการ’’นฺติ วุตฺตตฺตาฯ