เมนู

เตน ปหีนาปฺปหีนวเสน การณํ น วตฺตพฺพํ, ปหีนานํเยว ปน วเสน วตฺตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ สํสยตฺถสงฺคหิเตติ สํสยตฺเถน ปเทน สงฺคหิเตฯ สนฺนิฏฺฐานปทสงฺคหิตํ ปน ปหียมานตฺตา ‘‘นปฺปชหตี’’ติ น สกฺกา วตฺตุนฺติฯ

ปชหนวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปหีนวารวณฺณนา

[264-274] ผลฏฺฐวเสเนว เทสนา อารทฺธา, น มคฺคฏฺฐวเสน, กุโต ปุถุชฺชนวเสนฯ กสฺมา? ผลกฺขเณ หิ อนุสยา ปหีนาติ วุจฺจนฺติ, มคฺคกฺขเณ ปน ปหียนฺตีติฯ เตเนวาห ‘‘มคฺคสมงฺคีนํ อคฺคหิตตํ ทีเปตี’’ติฯ ปฏิโลเม หิ ปุถุชฺชนวเสนปิ เทสนา คหิตา ‘‘ยสฺส ทิฏฺฐานุสโย อปฺปหีโน, ตสฺส วิจิกิจฺฉานุสโย อปฺปหีโนติ? อามนฺตา’’ติอาทินาฯ อนุสยจฺจนฺตปฏิปกฺเขกจิตฺตกฺขณิกานนฺติ อนุสยานํ อจฺจนฺตํ ปฏิปกฺขภูตเอกจิตฺตกฺขณิกานํฯ มคฺคสมงฺคีนนฺติ มคฺคฏฺฐานํฯ เอตฺถ จ อนุสยานํ อจฺจนฺตปฏิปกฺขตาคฺคหเณน อุปฺปตฺติรหตํ ปฏิกฺขิปติฯ น หิ เต อจฺจนฺตปฏิปกฺขสมุปฺปตฺติโต ปรโต อุปฺปตฺติรหา โหนฺติฯ มคฺคสมงฺคิตาคฺคหเณน อนุปฺปตฺติรหตาปาทิตตํ ปฏิกฺขิปติฯ น หิ มคฺคกฺขเณ เต อนุปฺปตฺติรหตํ อาปาทิตา นาม โหนฺติ, อถ โข อาปาทียนฺตีติฯ เอกจิตฺตกฺขณิกตาคฺคหเณน สนฺตานพฺยาปารํฯ เตนาห ‘‘น โกจี’’ติอาทิฯ ตตฺถ เตติ มคฺคสมงฺคิโนฯ น เกวลํ ปหีนวาเรเยว, อถ โข อญฺเญสุปีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อนุสย…เป.… คหิตา’’ติ อาหฯ

[275-296] ยตฺถ อนุสโย อุปฺปตฺติรโห, ตตฺเถวสฺส อนุปฺปตฺติรหตาปาทนนฺติ ‘‘อตฺตโน อตฺตโน โอกาเส เอว อนุปฺปตฺติธมฺมตํ อาปาทิโต’’ติ อาหฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘จกฺขุํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ, เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ, เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสตี’’ติ (วิภ. 203) วตฺวา ปุน วุตฺตํ ‘‘จกฺขุํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ, เอตฺเถสา ตณฺหา ปหียมานา ปหียติ, เอตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌตี’’ติ (วิภ. 204)ฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ตโทกาสตฺตเมว กามธาตุอาทิโอกาสตฺตเมว อนุสยานํ ทีเปนฺติ ปหีนาปฺปหีนวจนานิ, ตสฺมาฯ

อโนกาเส ตทุภยาวตฺตพฺพตา วุตฺตาติ ยสฺมา กามราคปฏิฆานุสยานํ ทฺวินฺนํ อุปฺปตฺติฏฺฐานํ, โส เอว ปหาโนกาโสติ สฺวายํ เตสํ อญฺญมญฺญํ อโนกาโส, ตสฺมิํ อโนกาเส ตทุภยสฺส ปหานาปฺปหานสฺส นวตฺตพฺพตา วุตฺตาฯ กามราคานุสโยกาเส หิ ปฏิฆานุสยสฺส อปฺปหีนตฺตา โส ‘‘ตตฺถ ปหีโน’’ติ น วตฺตพฺโพ, อฏฺฐิตตฺตา ปน ‘‘ตตฺถ อปฺปหีโน’’ติ จ, ตสฺมา อโนกาเส ตทุภยาวตฺตพฺพตา วุตฺตาติฯ เตน สทฺธิํ สมาโนกาเสติ เตน กามราเคน สทฺธิํ สมาโนกาเสฯ ‘‘สาธารณฏฺฐาเน’’ติ วุตฺเต กามธาตุยํ สุขุเปกฺขาสุ ปหีโน นาม โหติ, น สมานกาเล ปหีโน ตติยจตุตฺถมคฺควชฺฌตฺตา กามราคมานานุสยานํฯ

ปหีนวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ธาตุวารวณฺณนา

[332-340] อปฺปหีนุปฺปตฺติรหภาวา อิธ อนุคมนสยนานีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยสฺมิํ …เป.… อตฺโถ’’ติ อาหฯ อิธาปิ ยุตฺตาติ ปุพฺเพ วุตฺตเมวตฺถํ ปรามสติฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘การณลาเภ อุปฺปตฺติอรหตํ ทสฺเสตี’’ติ (ยม. มูลฏี. อนุสยยมก 1)ฯ ฉ ปฏิเสธวจนานีติ ติสฺสนฺนํ ธาตูนํ จุตูปปาตวิสิฏฺฐานํ ปฏิเสธนวเสน วุตฺตวจนานิ, ตโต เอว ธาตุวิเสสนิทฺธารณานิ น โหนฺติฯ ปฏิเสโธติ หิ อิธ สตฺตาปฏิเสโธ วุตฺโตติ อธิปฺปาเยน วทติฯ อญฺญตฺเถ ปน น-กาเร นายํ โทโสฯ อิมํ นาม ธาตุํฯ ตํมูลิกาสูติ ปฏิเสธมูลิกาสุฯ เอวญฺหีติ ‘‘น กามธาตุยา จุตสฺส กามธาตุํ อุปปชฺชนฺตสฺสา’’ติอาทินา ปฐมโยชนาย สติฯ นกามธาตุอาทีสุ อุปปตฺติกิตฺตเนเนว นกามธาตุอาทิคฺคหเณนปิ ธาตุวิเสสสฺเสว คหิตตาย อตฺถโต วิญฺญายมานตฺตาฯ เตนาห ‘‘น กามธาตุ…เป.… วิญฺญายตี’’ติฯ ภญฺชิตพฺพาติ วิภชิตพฺพาฯ วิภาโค ปเนตฺถ ทุวิโธ อิจฺฉิโตติ อาห ‘‘ทฺวิธา กาตพฺพาติ อตฺโถ’’ติฯ ปุจฺฉา จ วิสฺสชฺชนานิ จ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานิฯ ยถา อวุตฺเต ภงฺคาภาวสฺส อวิญฺญาตตฺตา ‘‘อนุสยา ภงฺคา นตฺถี’’ติ วตฺตพฺพํ, ตถา ตยิทํ ‘‘กติ อนุสยา ภงฺคา’’ติ เอตทเปกฺขนฺติ ตทปิ วตฺตพฺพํฯ ปุจฺฉาเปกฺขญฺหิ วิสฺสชฺชนนฺติฯ

ธาตุวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อนุสยยมกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. จิตฺตยมกํ