โอกาสนฺติ อุปฺปตฺติฏฺฐานํ, อิธ ปน ทุกฺขเวทนา เวทิตพฺพาฯ ปจฺฉิมนเยติ ‘‘ทฺวินฺนํ ปุคฺคลาน’’นฺติอาทิเก วิสฺสชฺชนนเยฯ อโนกาสตา อนนุสยนฏฺฐานตาฯ

อนุสยวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สานุสยวารวณฺณนา

[66-131] ‘‘สานุสโย, ปชหติ, ปริชานาตี’’ติ ปุคฺคโล วุตฺโตติ ‘‘กามราเคน สานุสโย, กามราคํ ปชหติ, กามราคํ ปริชานาตี’’ติอาทีสุ อนุสยสมงฺคิภาเวน ปหานปริญฺญากิริยาย กตฺตุภาเวน จ ปุคฺคโล วุตฺโต, น ธมฺโมฯ ภววิเสเสน วาติ เกวเลน ภววิเสเสน วาฯ อิตเรสูติ ปฏิฆานุสยาทีสุฯ ภวานุสยวิเสเสน วาติ กามภวาทิภววิสิฏฺฐานุสยวิเสเสน วาฯ สานุสยตานิรนุสยตาทิกาติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน ปหานาปหานปริญฺญาปริญฺญา สงฺคยฺหนฺติฯ นนุ จ ภววิเสเส เกสญฺจิ อนุสยานํ อปฺปหานนฺติ? น ตํ อนุสยกตํ, อถ โข ปจฺจยเวกลฺลโต อโนกาสตาย จาติ นายํ วิโรโธฯ ทฺวีสุ เวทนาสูติ สุขอุเปกฺขาสุ เวทนาสุ ทุกฺขาย เวทนาย กามราคานุสเยน นิรนุสโยติ โยเชตพฺพํฯ อิทมฺปิ นตฺถิ ปุคฺคลวเสน วุจฺจมานตฺตาฯ เตนาห ‘‘น หิ ปุคฺคลสฺส…เป.… อนุสยาน’’นฺติฯ ยทิปิ ปุคฺคลสฺส อนุสยโนกาโส อโนกาโส, ตสฺส ปน สานุสยตาทิเหตุ โหตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อนุสยสฺส ปนา’’ติอาทิมาหฯ นิรนุสยตาทีนนฺติ อาทิ-สทฺเทน อปฺปหานาปริญฺญา สงฺคณฺหาติฯ ปริชานนํ สมติกฺกมนนฺติ ปริญฺญาวาเรปิ ‘‘อปาทาเน นิสฺสกฺกวจน’’นฺติ วุตฺตํฯ

อนุสยนฏฺฐานโตติ อนุสยนฏฺฐานเหตุฯ ‘‘อนนุสยนฏฺฐานโต’’ติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ นิมิตฺตาปาทานภาวทสฺสนตฺถนฺติ สานุสยวาเร นิมิตฺตภาวทสฺสนตฺถํ, ปชหนปริญฺญาวาเรสุ อปาทานภาวทสฺสนตฺถญฺจาติ โยเชตพฺพํฯ ปชหตีติ เอตฺถ ‘‘รูปธาตุยา อรูปธาตุยา ตโต มานานุสยํ ปชหตี’’ติ ปาฬิปทํ อาหริตฺวา โยเชตพฺพํ, น ปชหตีติ เอตฺถ ปน ‘‘ทุกฺขาย เวทนาย ตโต กามราคานุสยํ นปฺปชหตี’’ติฯ เอวมาทีสูติ อาทิ-สทฺเทน ปริญฺญาวารมฺปิ สงฺคณฺหาติฯ ภุมฺมนิทฺเทเสเนว เหตุอตฺเถเนว นิทฺทิฏฺฐาติ อตฺโถฯ