เมนู

วจนตฺถวิเสเสน ตํทฺวยสฺส วุตฺตตฺตาติ เอเตน ธมฺมนานตฺตาภาเวปิ ปทตฺถนานตฺเถน วารนฺตรเทสนา โหติ ยถา สหชาตสํสฏฺฐวาเรสูติ ทสฺเสติฯ อนุรูปํ การณํ ลภิตฺวาติอาทิ ตเมว วจนตฺถวิเสสํ วิภาเวตุํ อารทฺธํฯ อุปฺปตฺติโยคฺคนฺติ อุปฺปตฺติยา โยคฺคํ, อุปฺปชฺชนสภาคตนฺติ อตฺโถฯ ยโต อนุสยา อุปฺปตฺติรหาติ วุจฺจนฺติ, เอกนฺเตน เจตเทว สมฺปฏิจฺฉิตพฺพํ ‘‘ยสฺส กามราคานุสโย อุปฺปชฺชติ, ตสฺส ปฏิฆานุสโย อุปฺปชฺชตีติ? อามนฺตา’’ติอาทิวจนโต (ยม. 2.อนุสยยมก.300)ฯ ‘‘อนุเสนฺตีติ อนุสยา’’ติ เอตฺตเก วุตฺเต สทา วิชฺชมานา นุ โข เต อปรินิปฺผนฺนานุสยนฏฺเฐน ‘‘อนุสยา’’ติ วุจฺจนฺตีติ อยมตฺโถ อาปชฺชตีติ ตํนิเสธนตฺถํ ‘‘อนุรูปํ การณํ ลภิตฺวา อุปฺปชฺชนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ อุปฺปตฺติอรหภาเวน ถามคตตา อนุสยฏฺโฐติ ยํ เตสํ อุปฺปตฺติโยควจนํ วุตฺตํ, ตํ สมฺมเทว วุตฺตนฺติ อิมมตฺถมาห ‘‘อนุสยสทฺทสฺสา’’ติอาทินาฯ เตน วารทฺวยเทสนุปฺปาทิกา อนุสยสทฺทตฺถนิทฺธารณาติ ทสฺเสติฯ ตมฺปิ สุวุตฺตเมว อิมินา ตนฺติปฺปมาเณนาติ อิทมฺปิ ‘‘อภิธมฺเม ตาวา’’ติอาทินา อาคตํ ติวิธเมว ตนฺติํ สนฺธายาหาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตนฺติตฺตเยนปิ หิ จิตฺตสมฺปยุตฺตตา ทีปิตา โหตี’’ติฯ

ปริจฺเฉทปริจฺฉินฺนุทฺเทสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุปฺปตฺติฏฺฐานวารวณฺณนา

[2] เอวํ สตีติ เวทนานํ วิเสสิตพฺพภาเว กามธาตุยา จ วิเสสนภาเว สติฯ กามาธาตุยา อนุสยนฏฺฐานตา น วุตฺตา โหติ อปฺปธานภาวโต, ปธานาปฺปธาเนสุ ปธาเน กิจฺจทสฺสนโต, วิเสสนภาเวน จริตพฺพตาย จาติ อธิปฺปาโยฯ โหตุ โก โทโสติ กทาจิ วเทยฺยาติ อาสงฺกมาโน อาห ‘‘ทฺวีสุ ปนา’’ติอาทิฯ ทฺวีสูติ นิทฺธารเณ ภุมฺมํ, ตถา ‘‘ตีสุ ธาตูสู’’ติ เอตฺถาปิฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ธาตุอาทิเภเทน ติวิธํ อนุสยฏฺฐานํ, ตตฺถ จ รูปารูปธาตูนํ ภวราคสฺส อนุสยฏฺฐานตา วุตฺตาติ กามธาตุยา กามราคสฺส อนุสยฏฺฐานตา เอกนฺเตน วตฺตพฺพา, ตสฺมาฯ ตีสุ ธาตูสุ ตีสุ เวทนาสูติ จ นิทฺธารเณ ภุมฺมํ, กามธาตุยา ทฺวีสุ เวทนาสูติ จ อาธาเรฯ

ทฺวีสฺเววาติ ทฺวีสุ สุโขเปกฺขาสุ เอวฯ สพฺพาสุ ทฺวีสูติ ยาสุ กาสุจิ ทฺวีสุฯ เตนาติ ‘‘กามราโค ทฺวีสุ เวทนาสุ อนุเสตี’’ติ วจนสามตฺถิยลทฺเธน วิเสสนิจฺฉเยเนวฯ ภวราคานุสยฏฺฐานํ รูปารูปธาตุโย ตทนุรูปา จ เวทนาฯ น หิ ทฺวีสุ เวทนาสุ กามราคานุสโยว อนุเสตีติ อวธารณํ อิจฺฉิตํ, ทฺวีสุ เอว ปน เวทนาสูติ อิจฺฉิตํฯ เตเนวาห ‘‘ทฺวีสฺเวว อนุเสติ, น ตีสู’’ติฯ อฏฺฐานญฺจ อนุสยานํ, กิํ ตํ อปริยาปนฺนํ สกฺกาเย? สพฺโพ โลกุตฺตโร ธมฺโมฯ -สทฺเทน ปฏิฆานุสยฏฺฐานํ สงฺคณฺหาติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ยถา จา’’ติอาทิฯ อญฺญาติ กามราคานุสยฏฺฐานภูตา ทฺเว เวทนาฯ

อญฺเญสุ ทฺวีหิ เวทนาหิ วิปฺปยุตฺเตสุฯ ปิยรูปสาตรูเปสูติ ปิยายิตพฺพมธุรสภาเวสุฯ วิเสสนญฺเจตํ รูปาทีนํ สพฺพทฺวารสพฺพปุริเสสุ อิฏฺฐภาวสฺส อนิยตตาย กตํฯ สาตสนฺตสุขคิทฺธิยาติ สาตสุเข สนฺตสุเข จ คิชฺฌนากาเรน อภิกงฺขนากาเรนฯ ตตฺถ สาตสุขํ กายิกํ, สนฺตสุขํ เจตสิกํฯ สาตสุขํ วา กายิกสุขํ, สนฺตสุขํ อุเปกฺขาสุขํฯ ตถา จาหุ ‘‘อุเปกฺขา ปน สนฺตตฺตา, สุขมิจฺเจว ภาสิตา’’ติ (วิสุทฺธิ. 2.644; มหานิ. อฏฺฐ. 27)ฯ ปริตฺตํ วา โอฬาริกํ สุขํ สาตสุขํ, อโนฬาริกํ สนฺตสุขํฯ ปริตฺตคฺคหณญฺเจตฺถ กามราคานุสยสฺส อธิปฺเปตตฺตาฯ อญฺญตฺถาติ เวทนาหิ อญฺญตฺถฯ โสติ กามราคานุสโยฯ เวทนาสุ อนุคโต หุตฺวา เสตีติ เวทนาเปกฺโข เอว หุตฺวา ปวตฺตติ ยถา ปุตฺตาเปกฺขาย ธาติยา อนุคฺคณฺหนปฺปวตฺติ, สยนสงฺขาตา ปวตฺติ จ กามราคสฺส นิกามนเมวฯ เตนาห ‘‘สุขมิจฺเจว อภิลปตี’’ติฯ ยถา ตสฺส, เอวํ ปฏิฆานุสยาทีนมฺปิ วุตฺตนิยาเมน ยถาสกํ กิจฺจกรณเมว ทุกฺขเวทนาทีสุ อนุสยนํ ทฏฺฐพฺพํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เอวํ ปฏิฆานุสโย จา’’ติอาทิฯ ตีสุ เวทนาสุ อนุสยนวจเนนาติ ตีสุ เวทนาสุ ยถารหํ อนุสยนวจเนนฯ อิฏฺฐาทิภาเวน คหิเตสูติ อิฏฺฐาทีสุ อารมฺมณปกติยา วเสน อิฏฺฐาทิภาเวน คหิเตสุ วิปรีตสญฺญาย วเสน อนิฏฺฐาทีสุ อิฏฺฐาทิภาเวน คหิเตสูติ โยชนาฯ น หิ อิฏฺฐาทิภาเวน คหณํ วิปรีตสญฺญาฯ

ตตฺถาติ อิฏฺฐารมฺมณาทีสุฯ เอตฺถาติ อนุสยเนฯ

กามสฺสาทาทิวตฺถุภูตานํ กามภวาทีนนฺติ กามสฺสาทภวสฺสาทวตฺถุภูตานํ กามรูปารูปภวานํ คหณํ เวทิตพฺพนฺติ โยชนาฯ ตตฺถาติ เวทนาตฺตยธาตุตฺตเยสุฯ นิทฺธารเณ เจตํ ภุมฺมํฯ ทุกฺขปฏิฆาโต ทุกฺเข อนภิรติฯ ยตฺถ ตตฺถาติ ทุกฺขเวทนาย ตํสมฺปยุตฺเตสุ อนิฏฺฐรูปาทีสุ วาติ ยตฺถ ตตฺถฯ มหคฺคตา อุปาทินฺนกฺขนฺธา รูปารูปภวา, อนุปาทินฺนกฺขนฺธา รูปารูปาวจรธมฺมาฯ ตตฺถาติ ยถาวุตฺเตสุ มหคฺคตธมฺเมสุ ภวราโคอิจฺเจว เวทิตพฺโพฯ เตน วุตฺตํ ‘‘รูปธาตุยา อรูปธาตุยา เอตฺถ กามราคานุสโย นานุเสตี’’ติฯ ทิฏฺฐานุสยาทีนนฺติ อาทิ-สทฺเทน วิจิกิจฺฉานุสยอวิชฺชานุสยาทีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ

ธาตุตฺตยเวทนาตฺตยวินิมุตฺตํ ทิฏฺฐานุสยาทีนํ อนุสยนฏฺฐานํ น วุตฺตนฺติ สุวุตฺตเมตํ ทิฏฺฐานุสยาทีนํ อุปฺปตฺติฏฺฐานปุจฺฉายํ ‘‘สพฺพสกฺกายปริยาปนฺเนสุ ธมฺเมสุ’’อิจฺเจว วิสฺสชฺชิตตฺตาฯ กามราโค ปน ยตฺถ นานุเสติ, ตํ ทุกฺขเวทนารูปารูปธาตุวินิมุตฺตํ ทิฏฺฐานุสยาทีนํ อนุสยนฏฺฐานํ อตฺถีติ ทสฺเสตุํ ‘‘นนุ จา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ ตทนุสยนฏฺฐานโตติ ตสฺส กามราคานุสยสฺส อนุสยนฏฺฐานโตฯ อญฺญา เนกฺขมฺมสฺสิตโสมนสฺสุเปกฺขาสงฺขาตาฯ อยเมตฺถ สงฺเขปตฺโถ – เนกฺขมฺมสฺสิตโทมนสฺเส วิย ปฏิฆานุสโย เนกฺขมฺมสฺสิตโสมนสฺสุเปกฺขาสุ กามราคานุสโย นานุเสตีติ ‘‘ยตฺถ กามราคานุสโย นานุเสติ, ตตฺถ ทิฏฺฐานุสโย นานุเสตี’’ติ สกฺกา วตฺตุนฺติ ตสฺมา ตํ อุทฺธริตฺวา น วุตฺตนฺติฯ โหนฺตูติ ตาสํ เวทนานํ อตฺถิตํ ปฏิชานิตฺวา อุทฺธริตฺวา อวจนสฺส การณํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘น ปน…เป.… ตํ น วุตฺต’’นฺติฯ ตทนุสยนฏฺฐานนฺติ เตสํ ทิฏฺฐานุสยาทีนํ อนุสยนฏฺฐานํฯ ตสฺมาติ ยสฺมา สติปิ กามราคานุสยนฏฺฐานโต อญฺญสฺมิํ ทิฏฺฐานุสยาทีนํ อนุสยนฏฺฐาเน ตํ ปน ธาตุตฺตยเวทนาตฺตยวินิมุตฺตํ นตฺถิ เวทนาทฺวยภาวโต, ตสฺมาฯ ตํ เวทนาทฺวยํ น วุตฺตํ วิสุํ น อุทฺธฏนฺติ อตฺโถฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ‘‘ยตฺถ กามราคาทโย นานุเสนฺติ, ตตฺถ ทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉา นานุเสนฺตี’’ติ อยมตฺโถ ‘‘อามนฺตา’’ติ อิมินา ปฏิวจนวิสฺสชฺชเนน อวิภาคโต วุตฺโตติ ‘‘ยตฺถ กามราคาทโย อนุเสนฺติ, ตตฺถ ทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉา อนุเสนฺตี’’ติ อยมฺปิ อตฺโถ อวิภาคโตว ลพฺภติ, ตสฺมาฯ อวิภาคโต จ ทุกฺขํ ปฏิฆสฺส อนุสยนฏฺฐานนฺติ ทีปิตํ โหติฯ เตนาห ‘‘อวิเสเสน…เป.… เวทิตพฺพ’’นฺติฯ ตตฺถ อวิเสเสนาติ เคหสฺสิตํ เนกฺขมฺมสฺสิตนฺติ วิเสสํ อกตฺวาฯ

สมุทายวเสน คเหตฺวาติ ยถาวุตฺตอวยวานํ สมูหวเสน ทุกฺขนฺเตฺวว คเหตฺวาฯ ‘‘อวิเสเสน สมุทายวเสน คเหตฺวา’’ติ อิมมตฺถํ ตถา-สทฺเทน อนุกฑฺฒติ ‘‘ทฺวีสุ เวทนาสู’’ติ เอตฺถาปิ เคหสฺสิตาทิวิภาคสฺส อนิจฺฉิตตฺตาฯ

ยทิ เอวํ ‘‘ปฏิฆํ เตน ปชหติ, น ตตฺถ ปฏิฆานุสโย อนุเสตี’’ติ อิทํ สุตฺตปทํ กถนฺติ โจทนํ สนฺธาย ‘‘อปิจา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถาติ ตสฺมิํ โทมนสฺเส, ตํสมฺปยุตฺเต วา ปฏิเฆฯ เนกฺขมฺมสฺสิตํ โทมนสฺสนฺติอาทินา เนยฺยตฺถมิทํ สุตฺตํ, น นีตตฺถนฺติ ทสฺเสติฯ ยถา ปน สุตฺตํ อุทาหฏํ, ตถา อิธ กสฺมา น วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ปฏิฆุปฺปตฺติรหฏฺฐานตายา’’ติอาทิฯ เอวมฺปิ สุตฺตาภิธมฺมปาฐานํ กถมวิโรโธติ อาห นิปฺปริยายเทสนา เหสา, สา ปน ปริยายเทสนาติฯ เอวญฺจ กตฺวาติ ปริยายเทสนตฺตา เอวฯ ราคานุสโยติ กามราคานุสโย อธิปฺเปโตฯ ยโต ‘‘อนาคามิมคฺเคน สมุคฺฆาตนํ สนฺธายา’’ติ วุตฺตํ, ตสฺมา ตสฺส น มหคฺคตธมฺมา อนุสยนฏฺฐานนฺติ ตํ ปฐมชฺฌานญฺจ อนามสิตฺวา ‘‘น หิ โลกิยา…เป.… นานุเสตีติ สกฺกา วตฺตุ’’นฺติ วุตฺตํฯ อวตฺถุภาวโตติ สภาเวเนว อนุปฺปตฺติฏฺฐานตฺตาฯ อิธาติ อิมสฺมิํ อนุสยยมเกฯ วุตฺตนเยนาติ ‘‘เนกฺขมฺมสฺสิตํ โทมนสฺสํ อุปฺปาเทตฺวา’’ติอาทินา วุตฺเตน นเยน ตํปฏิปกฺขภาวโตติ เตสํ ปฏิฆาทีนํ ปฏิปกฺขสฺส มคฺคสฺส สพฺภาวโตฯ น เกวลํ มคฺคสพฺภาวโต, อถ โข พลววิปสฺสนาสพฺภาวโตปีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตํสมุคฺฆา…เป.… ภาวโต จา’’ติฯ

อิทานิ ยเทตํ ตตฺถ ตตฺถ ‘‘อนุสยนฏฺฐาน’’นฺติ วุตฺตํ, ตํ คเหตพฺพธมฺมวเสน วา สิยา คหณวิเสเสน วาติ ทฺเว วิกปฺปา, เตสุ ปฐมํ สนฺธายาห ‘‘อารมฺมเณ อนุสยนฏฺฐาเน สตี’’ติฯ รูปาทิอารมฺมเณ อนุสยานํ อนุสยนฏฺฐานนฺติ คยฺหมาเน ยมตฺถํ สนฺธาย ‘‘น สกฺกา วตฺตุ’’นฺติ วุตฺตํ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ทุกฺขาย หี’’ติอาทิมาหฯ ยทิ สิยาติ ยทิ กามราคานุสโย สิยาฯ เอตสฺสปีติ ทิฏฺฐานุสยสมฺปยุตฺตโลภสฺสปิ ‘‘สพฺพสกฺกายปริยาปนฺเนสุ ธมฺเมสู’’ติ กามราคสฺส ฐานํ วตฺตพฺพํ สิยา, น จ วุตฺตํฯ อถ ปนาติอาทิ ทุติยวิกปฺปํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อชฺฌาสยวเสน ตํนินฺนตายาติ อสติปิ อารมฺมณกรเณ ยตฺถ กามราคาทโย อชฺฌาสยโต นินฺนา, ตํ เตสํ อนุสยนฏฺฐานํฯ

เตน วุตฺตํ ‘‘อนุคโต หุตฺวา เสตี’’ติฯ อถ ปน วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ยถาติอาทิ ยถาวุตฺตสฺส อตฺถสฺส อุทาหรณวเสน นิรูปนํฯ ทุกฺเข ปฏิหญฺญนวเสเนว ปวตฺตติ, นารมฺมณกรณวเสนาติ อธิปฺปาโยฯ ทุกฺขเมว ตสฺส อนุสยนฏฺฐานํ วุตฺตนฺติ อชฺฌาสยสฺส ตตฺถ นินฺนตฺตา ทุกฺขเมว ตสฺส ปฏิฆสฺส อนุสยนฏฺฐานํ วุตฺตํ, นาลมฺพิตํ รูปาทิ สุขเวทนา จาติ อธิปฺปาโยฯ เอวนฺติ ยถา อญฺญารมฺมณสฺสปิ ปฏิฆสฺส อชฺฌาสยโต ทุกฺขนินฺนตาย ทุกฺขเมว อนุสยนฏฺฐานํ วุตฺตํ, เอวํฯ ทุกฺขาทีสุ…เป.… วุตฺตนฺติ ‘‘ทุกฺเขน สุขํ อธิคนฺตพฺพํฯ นตฺถิ ทินฺน’’นฺติ จ อาทินา กายกิลมนทุกฺเข ทานานุภาวาทิเก จ มิจฺฉาภินิเวสนวเสน อุปฺปชฺชมาเนน ทิฏฺฐานุสเยน สมฺปยุตฺโต อญฺญารมฺมโณปิ โลโภ ‘‘เอวํ สุขํ ภวิสฺสตี’’ติ อชฺฌาสยโต สุขาภิสงฺควเสเนว ปวตฺตตีติ สุขุเปกฺขาเภทํ สาตสนฺตสุขทฺวยเมว อสฺส โลภสฺส อนุสยนฏฺฐานํ วุตฺตํ ปาฬิยํ, น ยถาวุตฺตํ ทุกฺขาทิ, ตสฺมา ภวราค…เป.… น วิรุชฺฌติเอกสฺมิํเยว จาติอาทิ ทุติยวิกปฺปํเยว อุปพฺรูหนตฺถํ วุตฺตํฯ ตตฺถ ราคสฺส สุขชฺฌาสยตา ตํสมงฺคิโน ปุคฺคลสฺส วเสน เวทิตพฺพา, ตนฺนินฺนภาเวน วา จกฺขุสฺส วิสมชฺฌาสยตา วิยฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ เตสํ ราคปฏิฆานํ นานานุสยฏฺฐานตา โหติ เอกสฺมิมฺปิ อารมฺมเณติ อตฺโถฯ

เอวญฺจ กตฺวาติ อสติปิ คเหตพฺพเภเท คหณวิเสเสน อนุสยนฏฺฐานสฺส ภินฺนตฺตา เอวฯ ‘‘ยตฺถ…เป.… โน’’ติ วุตฺตํ, อญฺญถา วิรุชฺเฌยฺยฯ คเหตพฺพเภเทน หิ ราคปฏิฆานํ อนุสยนฏฺฐานเภเท คยฺหมาเน วิปากมตฺเต ฐาตพฺพํ สิยา, น จ ตํ ยุตฺตํ, นปิ สพฺเพสํ ปุริสทฺวารานํ อิฏฺฐานิฏฺฐํ นิยตนฺติฯ ยทิปิ ยถาวุตฺตโลภสฺส วุตฺตนเยน กามราคานุสยตา สมฺภวติ, ยถา ปน สุขุเปกฺขาสุ อิฏฺฐารมฺมเณ จ อุปฺปชฺชนฺเตน โทมนสฺเสน สห ปวตฺโต โทโส ทุพฺพลภาเวน ปฏิฆานุสโย น โหติ, เอวํ ยถาวุตฺตโลโภปิ กามราคานุสโย น โหตีติ อิมมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘อฏฺฐกถายํ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ น ปฏิฆานุสโยติ เอตฺถ -กาโร ปฏิเสธนตฺโถ, น อญฺญตฺโถ, อิตรตฺถ ปน สมฺภโว เอว นตฺถีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยํ ปเนต’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ ‘‘น หิ โทมนสฺสสฺส ปฏิฆานุสยภาวาสงฺกา อตฺถี’’ติ อิมินา -การสฺส อญฺญตฺถตาภาวทสฺสนมุเขน อภาวตฺถตํ สมตฺเถติฯ

เทสนา สํกิณฺณา วิย ภเวยฺยาติ เอตฺถ เทสนาสงฺกรํ ทสฺเสตุํ ‘‘ภวราคสฺสปิ…เป.… ภเวยฺยา’’ติ วุตฺตํฯ ตสฺสตฺโถ – ยถา กามราคสฺส กามธาตุยา ทฺวีสุ เวทนาสุ อารมฺมณกรณวเสน อุปฺปตฺติ วุตฺตา ‘‘กามราโค กามธาตุยา ทฺวีสุ เวทนาสุ อนุเสตี’’ติ, เอวํ ยทิ ‘‘ภวราโค กามธาตุยา ทฺวีสุ เวทนาสุ อนุเสตี’’ติ วุจฺเจยฺย, ภวราคสฺสปิ…เป.… ภเวยฺยฯ ตโต จ กามราเคน สทฺธิํ ภวราคสฺส เทสนา สํกิณฺณา ภเวยฺย, กามราคโต จ ภวราคสฺส วิเสโส ทสฺเสตพฺโพฯ โส จ สหชาตานุสยวเสน น สกฺกา ทสฺเสตุนฺติ อารมฺมณกรณวเสน ทสฺเสตพฺโพฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตสฺมา อารมฺมณ…เป.… อธิปฺปาโย’’ติฯ ตตฺถ อารมฺมณวิเสเสนาติ รูปารูปธาตุสงฺขาตอารมฺมณวิเสเสนฯ วิเสสทสฺสนตฺถนฺติ กามราคโต ภวราคสฺส วิเสสทสฺสนตฺถํฯ เอวํ เทสนา กตาติ ‘‘รูปธาตุยา อรูปธาตุยา เอตฺถ ภวราคานุสโย อนุเสตี’’ติ เอวํ วิสเย ภุมฺมํ กตฺวา เทสนา กตาฯ เตนาห ‘‘สหชาตเวทนาวิเสสาภาวโต’’ติฯ

อุปฺปตฺติฏฺฐานวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มหาวาโร

1. อนุสยวารวณฺณนา

[3] ปวตฺตาวิรามวเสนาติ อนุสยปฺปวตฺติยา อวิรามวเสน, อวิจฺเฉทวเสนาติ อตฺโถฯ กถํ ปน กุสลาพฺยากตจิตฺตกฺขเณ อนุสยานํ ปวตฺตีติ อาห ‘‘มคฺเคเนว…เป.… ปุพฺเพ’’ติฯ

[20] จิตฺตเจตสิกานญฺจ ฐานํ นาม จิตฺตุปฺปาโทติ อาห ‘‘เอกสฺมิํ จิตฺตุปฺปาเท’’ติฯ เตสํ เตสํ ปุคฺคลานนฺติ ปุถุชฺชนาทีนํ ปุคฺคลานํฯ ปกติยา สภาเวนฯ สภาวสิทฺธา หิ ทุกฺขาย เวทนาย กามราคสฺส อนนุสยนฏฺฐานตาฯ เอวํ เสเสสุปิ ยถารหํ วตฺตพฺพํฯ วกฺขติ หิ ‘‘ปกติยา ทุกฺขาทีนํ กามราคาทีนํ อนนุสยนฏฺฐานตํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติฯ ปหาเนนาติ ตสฺส ตสฺส อนุสยสฺส สมุจฺฉินฺทเนนฯ ติณฺณํ ปุคฺคลานนฺติ ปุถุชฺชนโสตาปนฺนสกทาคามีนํฯ ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานนฺติ อนาคามิอรหนฺตานํฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ ปุคฺคโลกาสวาเรฯ ปุริมนเยติ ‘‘ติณฺณํ ปุคฺคลาน’’นฺติอาทิเก ปุริมสฺมิํ วิสฺสชฺชนนเยฯ