กิํ ปน ตํ อนิฏฺฐนฺติ อาห ‘‘ภูมีนํ โอกาสภาวสฺเสว อคฺคหิตตาปตฺติโต’’ติฯ ยตฺถ ยตฺถ หิ ฌานํ คยฺหติ, ตตฺถ ตตฺถ ตํ อุปฺปตฺติภูมิยา วิเสสิตพฺพํ โหติฯ ตถา สติ ฌาโนกาโสว คหิโต สิยา, น ภูมิโอกาโส คุณภูตตฺตาฯ กิญฺจ ‘‘จตุตฺถชฺฌาเน รูปาวจเร อรูปาวจเร’’ติ เอตฺถ รูปารูปภูมิยา จตุตฺถชฺฌาเน วิเสสิยมาเน ตเทกเทโสว โอกาสวเสน คหิโต สิยา, น สพฺพํ จตุตฺถชฺฌานํฯ เตนาห ‘‘สพฺพจตุตฺถชฺฌานสฺส โอกาสวเสน อคฺคหิตตาปตฺติโต จา’’ติฯ ฌานภูโมกาสานนฺติ ฌาโนกาสภูมิโอกาสานํฯ

นนุ จ ฌานภูมิโอกาเส อสงฺกรโต โยชิยมาเน น สพฺพสฺมิํ ปฐมชฺฌาโนกาเส กายสงฺขาโร วจีสงฺขาโร จ อตฺถิ, ตถา สพฺพสฺมิํ กามาวจโรกาเสติ โจทนุปฺปตฺติํ สนฺธาย ตสฺส ปริหารํ วตฺตุํ ‘‘ยทิปี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถาติ ปฐมชฺฌาโนกาเส กามาวจโรกาเส จฯ ตํทฺวยุปฺปตฺตีติ ตสฺส กายวจีสงฺขารทฺวยสฺส อุปฺปตฺติฯ โอกาสทฺวยสฺส อสงฺกรโต คหเณ อยญฺจ คุโณ ลทฺโธ โหตีติ อาห ‘‘วิสุํ…เป.… น วตฺตพฺพํ โหตี’’ติฯ ตตฺถ องฺคมตฺตวเสนาติ วิตกฺกาทิฌานงฺคมตฺตวเสนฯ ตตฺถ วตฺตพฺพํ อฏฺฐกถายํ วุตฺตเมวฯ วิตกฺกรหิโตปิ วิจาโร วจีสงฺขาโรเยวาติ อาห ‘‘อวิตกฺก…เป.… คจฺฉตี’’ติฯ มุทฺธภูตํ ทุติยชฺฌานนฺติ จตุกฺกนเย ทุติยชฺฌานมาหฯ ตญฺหิ สกลกฺโขภกรธมฺมวิคเมน วิตกฺเกกงฺคปฺปหายิกโต สาติสยตฺตา ‘‘มุทฺธภูต’’นฺติ วตฺตพฺพตํ ลภติฯ อสญฺญสตฺตา วิยาติ อิทํ วิสทิสุทาหรณํ ทฏฺฐพฺพํฯ

[37] อาวชฺชนโต ปุพฺเพ ปวตฺตํ สพฺพํ จิตฺตํ ปฏิสนฺธิจิตฺเตน สมานคติกตฺตา เอกํ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘ปฐมโต’’ติฯ เตนาห ‘‘อวิตกฺกอวิจารโต’’ติอาทิฯ จิตฺตสงฺขารสฺส อาทิทสฺสนตฺถนฺติ สุทฺธาวาเส จิตฺตสงฺขารสฺส อาทิทสฺสนตฺถํฯ ตถา ‘‘วจีสงฺขารสฺส อาทิทสฺสนตฺถ’’นฺติ เอตฺถาปิฯ

ปวตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สงฺขารยมกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อนุสยยมกํ

ปริจฺเฉทปริจฺฉินฺนุทฺเทสวารวณฺณนา

[1] ‘‘อวิชฺชาสมุทยา รูปสมุทโย, ตณฺหาสมุทยา รูปสมุทโย, กมฺมสมุทยา รูปสมุทโยฯ โลโภ นิทานํ กมฺมานํ สมุทยายา’’ติ จ เอวมาทินา กุสลมูลกุสลาทีนํ ปจฺจยภาโว วุตฺโตติ อาห ‘‘ปจฺจยทีปเกน มูลยมเกนา’’ติฯ ‘‘โส ‘อนิจฺจํ รูปํ, อนิจฺจํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ จกฺขุ อนิจฺจํ, รูปา อนิจฺจา’’ติ จ อาทินา พหุลขนฺธาทิมุเขน อนิจฺจานุปสฺสนาทโย วิหิตาติ วุตฺตํ ‘‘ขนฺธาทีสุ ตีรณพาหุลฺลโต’’ติฯ กิเลสานํ สมุจฺฉินฺทนโต ปรํ ปหานกิจฺจํ นตฺถีติ อาห ‘‘อนุสยปหานนฺตา ปหานปริญฺญา’’ติฯ ยทิปิ อนุสเยหิ สมฺปโยคโต อารมฺมณโต วา ปหานปริญฺญา นปฺปวตฺตติ, อนุสยาภาเว ปน ตทารมฺโภ เอว นตฺถีติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘อนุสเยหิ ปหานปริญฺญํ วิภาเวตุ’’นฺติฯ อนุสยภาเวน ลพฺภมานานนฺติ อนุสยภาเวน วิชฺชมานานํ, อนุสยสภาวานนฺติ อตฺโถฯ ตีหากาเรหีติ ปริจฺเฉทาทีหิ ตีหิ ปกาเรหิฯ อนุสเยสุ คณนสรูปปฺปวตฺติฏฺฐานโต อโพธิเตสุ ปุคฺคโลกาสาทิวเสน ปวตฺติยมานา ตพฺพิสยา เทสนา น สุวิญฺเญยฺยา โหตีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เตสุ ตถา…เป.… ทุรวโพธตฺตา’’ติฯ

เอตฺถ ปุริเมสูติ ปทุทฺธาโร อนนฺตรสฺส วิธิ ปฏิเสโธ วาติ กตฺวา สานุสยวาราทิอเปกฺโข, น อนุสยวาราทิอเปกฺโข อนุสยวาเร ปาฬิววตฺถานสฺส ปเคว กตตฺตาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘เอเตสุ สานุสยวาราทีสุ ปุริเมสูติ อตฺโถ’’ติ อาหฯ สานุสยวาราทีสุ หิ ตีสุ ปุริเมสุ โอกาสวาเร ยโต ตโตติ เทสนา ปวตฺตา, น อนุสยวาราทีสุฯ อตฺถวิเสสาภาวโตติ ‘‘กามธาตุยา จุตสฺสา’’ติอาทินา (ยม. 2.อนุสยยมก.302) ปาฬิอาคตปทสฺส, ‘‘กามธาตุํ วา ปน อุปปชฺชนฺตสฺสา’’ติอาทินา ยมกภาเวน อฏฺฐกถาอาทิคตปทสฺส จ อตฺถวิเสสาภาวโตฯ กถมยํ ยมกเทสนา สิยา ทุติยสฺส ปทสฺส อภาวโตติ อตฺโถฯ ยทิ นายํ ยมกเทสนา, อถ กสฺมา อิธาคตาติ อาห ‘‘ปุริมวาเร หี’’ติอาทิฯ