1. ปณฺณตฺติวารวณฺณนา

[1] สติปิ กุสลมูลาทีนมฺปิ วิภตฺตภาเว ขนฺธาทิวิภาโค ตโต สาติสโยติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ขนฺธาทโย วิย ปุพฺเพ อวิภตฺตา’’ติ อาหฯ ปการตฺโถ วา เอตฺถ อาทิ-สทฺโท ‘‘ภูวาทโย’’ติอาทีสุ วิยาติ กุสลมูลาทีนมฺปิ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ อวิญฺญาตตฺตา นิสาเมนฺเตหิฯ เหตุอตฺโถ วา เอตฺถ ลุตฺตนิทฺทิฏฺโฐ อวิญฺญาปิตตฺตาติ อตฺโถฯ ยทิปิ กายสงฺขารานํ วิกปฺปทฺวเยปิ เหตุผลภาโวเยว อิจฺฉิโต, สามิวจนรูปาวิภูโต ปน อตฺเถว อตฺถเภโทติ ทสฺเสนฺโต ‘‘กายสฺส…เป.… กตฺตุอตฺเถ’’ติ อาหฯ โส ปนาติ กตฺตุอตฺโถฯ

[2-7] สุทฺธิกเอเกกปทวเสนาติ ‘‘กาโย สงฺขาโร’’ติอาทีสุ ทฺวีสุ ทฺวีสุ ปเทสุ อญฺญมญฺญํ อสมฺมิสฺสเอเกกปทวเสนฯ อตฺถาภาวโตติ ยถาธิปฺเปตตฺถาภาวโตฯ อญฺญถา กรชกายาทิโก อตฺโถ อตฺเถวฯ เตเนวาห ‘‘ปทโสธน…เป.… อวจนียตฺตา’’ติฯ อิทานิ ตเมว อตฺถาภาวํ พฺยติเรกวเสน ทสฺเสนฺโต ‘‘ยถา’’ติอาทิมาหฯ กสฺมา ปน อุภยตฺถ สมาเน สมาสปทภาเว ตตฺถ อตฺโถ ลพฺภติ, อิธ น ลพฺภตีติ? ภินฺนลกฺขณตฺตาฯ ตตฺถ หิ รูปกฺขนฺธาทิปทานิ สมานาธิกรณานีติ ปททฺวยาธิฏฺฐาโน เอโก อตฺโถ ลพฺภติ, อิธ ปน กายสงฺขาราทิปทานิ ภินฺนาธิกรณานีติ ตถารูโป อตฺโถ น ลพฺภตีติฯ เตนาห ‘‘ยถาธิปฺเปตตฺถาภาวโต’’ติฯ

วิสุํ อทีเปตฺวาติ ‘‘กายสงฺขาโร’’ติอาทินา สห วุจฺจมาโนปิ กายสงฺขารสทฺโท วิสุํ วิสุํ อตฺตโน อตฺถํ อโชเตตฺวา เอกํ อตฺถํ ยทิ ทีเปตีติ ปริกปฺปวเสน วทติฯ เตน กายสงฺขารสทฺทานํ สมานาธิกรณตํ อุลฺลิงฺเคติฯ ‘‘กายสงฺขารสทฺโท กายสงฺขารตฺเถ วตฺตมาโน’’ติ กสฺมา วุตฺตํ, ‘‘สงฺขารสทฺโท สงฺขารตฺเถว วตฺตมาโน’’ติ ปน วตฺตพฺพํ สิยาฯ