‘‘มคฺคสฺส จ ผลสฺส จา’’ติ วุตฺตมคฺคผลานิ ทสฺเสนฺโต ‘‘ติณฺณํ ผลานํ ทฺวินฺนญฺจ มคฺคาน’’นฺติ อาหฯ ตานิ ปน เหฏฺฐิมานิ ตีณิ ผลานิ มชฺเฌ จ ทฺเว มคฺคา เวทิตพฺพาฯ นิรนฺตรํ อนุปฺปาเทตฺวาติ ปฏิปกฺขธมฺเมหิ อโวกิณฺณํ กตฺวา สห วิปสฺสนาย มคฺคํ อุปฺปาเทนฺเตน ยา สาตจฺจกิริยา กาตพฺพา, ตํ อกตฺวาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘อนฺตรนฺตรา…เป.… อุปฺปาเทตฺวา’’ติฯ ‘‘อรูเป มคฺคสฺส จ ผลสฺส จ ภงฺคกฺขเณ’’ติ อวิเสสโต วุตฺเต กถมยํ วิเสโส ลพฺภตีติ อาห ‘‘สามญฺญวจเนนปี’’ติอาทิฯ เตน อปวาทวิสยปริยาเยน อุปสคฺคา อภินิวิสนฺตีติ โลกสิทฺโธยํ ญาโยติ ทสฺเสติฯ

ปวตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปริญฺญาวารวณฺณนา

[165-170] เอตฺเถวาติ อิมสฺมิํ สจฺจยมเก เอวฯ อปริญฺเญยฺยตาทสฺสนตฺถนฺติ เอตฺถ อ-กาโร น ปริญฺเญยฺยาภาววจโน, นาปิ ปริญฺเญยฺยปฏิปกฺขวจโน, อถ โข ตทญฺญวจโนติ ยถารหํ สจฺเจสุ ลพฺภมานานํ ปหาตพฺพตาทีนมฺปิ ทสฺสเน อาปนฺเนเยว สมยวาโร ทสฺสนปโร, เยสญฺจ น ทสฺสนปโร, เตสุ เกสุจิ สจฺเจสุ ลพฺภมานานมฺปิ เกสญฺจิ วิเสสานํ อยํ วาโร น ทสฺสนปโรติ ทสฺเสนฺโต ‘‘สจฺฉิกรณ…เป.… ทสฺสนตฺถญฺจา’’ติ อาหฯ สมุทเย ปหานปริญฺญาว วุตฺตา, น ตีรณปริญฺญาติ ยุตฺตํ ตาเวตํ สมุทยสฺสปิ ตีเรตพฺพสภาวตฺตา, ‘‘ทุกฺเข ตีรณปริญฺญาว วุตฺตา, น ปหานปริญฺญา’’ติ อิทํ ปน กสฺมา วุตฺตํ, นนุ ทุกฺขํ อปฺปหาตพฺพเมวาติ? สมุทยสจฺจวิภงฺเค วุตฺตานํ เกสญฺจิ สมุทยโกฏฺฐาสานํ ทุกฺขสจฺเจ สงฺคหณโต ทุกฺขสมุทเย วา อสงฺกรโตว คเหตฺวา ภูตกถนเมตํ ทฏฺฐพฺพํฯ อุภยตฺถาติ ทุกฺเข สมุทเย จ วุตฺตาฯ กสฺมา? เตสํ สาธารณาติฯ เอวํ สาธารณาสาธารณเภทภินฺนํ ยถาวุตฺตํ ปริญฺญากิจฺจํ ปุพฺพภาเค นานกฺขเณ ลพฺภมานมฺปิ มคฺคกาเล เอกกฺขเณ เอว ลพฺภติ เอกญาณกิจฺจตฺตาติ ทสฺเสตุํ ‘‘มคฺคญาณญฺหี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ปริญฺญาวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สจฺจยมกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. สงฺขารยมกํ