เตเนตํ ทสฺเสติ ‘‘เอกจิตฺตสฺส นาม อุปฺปาทกฺขเณ นิโรโธ อนาคตภาเวน วุจฺจติ, กิมงฺคํ ปน เอกสนฺตานสฺสา’’ติ ฯ สพฺพตฺถ สพฺพสฺมิํ อนาคตวาเรฯ อุปปชฺชนฺตานํ เอว วเสน โส นิโรโธ ตถา อนาคตภาเวน วุตฺโต, กสฺมา ปเนตฺถ นิโรโธ อุปปนฺนานํ วเสน น วุตฺโตติ อาห ‘‘อุปฺปนฺนานํ ปนา’’ติอาทิฯ ตสฺเสว ยถาปวตฺตสฺส กมฺมชสนฺตานสฺส เอวฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อุปฺปาทกฺขณโต อุทฺธํ นิโรโธ อารทฺโธ นาม โหติ, ตสฺมาฯ เภเท สติปิ กาลเภทามสนสฺส การเณ สติปิฯ อนาคตกาลามสนวเสเนว นิโรธสฺเสว วเสน วิสฺสชฺชนทฺวยํ อุปปนฺนเมว ยุตฺตเมว โหตีติฯ อญฺเญสํ วเสน นิโรธสฺเสว วตฺตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา ‘‘อรหต’’นฺติ วุตฺตํฯ

ยทิ อุปปตฺติอนนฺตรํ นิโรโธ อารทฺโธ นาม โหติ, อถ กสฺมา จุติยา นิโรธวจนนฺติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘ตนฺนิฏฺฐานภาวโต ปน จุติยา นิโรธวจน’’นฺติฯ ตนฺนิฏฺฐานภาวโตติ ตสฺส สนฺตานสฺส นิฏฺฐานภาวโตฯ ปวตฺเตติอาทิ วุตฺตสฺเสวตฺถสฺส ปากฏกรณํฯ ตตฺถ ตสฺสาติ สนฺตานสฺสฯ วกฺขตีติอาทิปิ ปวตฺเต นิโรธํ อนาทิยิตฺวา จุตินิโรธสฺเสว คหิตตาย การณวจนํฯ เตนาติ เตน ยถาวุตฺเตน ปาฐนฺตรวจเนนฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ ‘‘ยสฺส จกฺขายตนํ นิรุชฺฌิสฺสตี’’ติอาทิเก อายตนยมเกฯ ยทิ ปวตฺเต นิรุทฺธสฺสปิ จุติยา เอว นิโรโธ อิจฺฉิโต, ‘‘สจกฺขุกาน’’นฺติอาทิ กถนฺติ อาห ‘‘สจกฺขุกานนฺติอาทีสุ จ ปฏิลทฺธจกฺขุกานนฺติอาทินา อตฺโถ วิญฺญายตี’’ติฯ เตติ อรูเป ปจฺฉิมภวิกาฯ อจกฺขุกวจนญฺจ สาวเสสนฺติ โยชนาฯ

ปวตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อายตนยมกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ธาตุยมกํ

[1-19] สทฺทธาตุสมฺพนฺธานนฺติ อิทํ ยานิ จกฺขุธาตาทิมูลเกสุ สทฺทยมกานิ, สพฺพานิ จ สทฺทธาตุมูลกานิ, ตานิ สนฺธาย วุตฺตํฯ น หิ ตานิ จกฺขุวิญฺญาณธาตาทิสมฺพนฺธานิ วิย จุติปฏิสนฺธิวเสน ลพฺภนฺติ, เอเตเนว อายตนยมเกปิ ปวตฺติวาเร สทฺทธาตุสมฺพนฺธานํ ยมกานํ อลพฺภมานตา จ เวทิตพฺพาฯ

ธาตุยมกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สจฺจยมกํ