นิทฺเทสวารวณฺณนา

[10-17] วายนํ สวิสยํ พฺยาเปตฺวา ปวตฺตนํ, ตยิทํ ยถา คนฺธายตเน ลพฺภติ, เอวํ สีลาทีสุปีติ ปาฬิยํ ‘‘สีลคนฺโธ’’ติอาทิ วุตฺตํ ‘‘สีลาทิเยว คนฺโธ’’ติ กตฺวาฯ เตนาห อฏฺฐกถายํ ‘‘สีลคนฺโธ…เป.… นามานี’’ติฯ ยสฺมา ปน สวิสยพฺยาปนํ ตตฺถ ปสฏภาโว ปากฏภาโว วา โหติ, ตสฺมา ‘‘ปสารณฏฺเฐน ปากฏภาวฏฺเฐน วา’’ติ วุตฺตํฯ อตฺตโน วตฺถุสฺส สูจนํ วา วายนํฯ ‘‘เทวกายา สมาคตา (ที. นิ. 2.332; สํ. นิ. 1.37), ปณฺณตฺติธมฺมา’’ติอาทีสุ (ธ. ส. ทุกมาติกา 108) สมูหปญฺญตฺตีสุปิ กายธมฺมสทฺทา อาคตาติ ‘‘สสภาว’’นฺติ วิเสเสติฯ กายวจเนน…เป.… นตฺถีติ อิทํ ‘‘น ธมฺโม นายตน’’นฺติ เอตฺถ ธมฺมสทฺทสฺส วินิวตฺตวิเสสสพฺพสภาวธมฺมวาจกตํ สนฺธาย วุตฺตํ, น ธมฺมายตนสงฺขาตธมฺมวิเสสวาจกตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

นิทฺเทสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ปวตฺติวารวณฺณนา

[18-21] เอตสฺมินฺติ ปวตฺติวาเรฯ ปุจฺฉามตฺตลาเภนาติ โมฆปุจฺฉาภาวมาหฯ เอเกกนฺติ ‘‘ยสฺส จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชติ, ตสฺส สทฺทายตนํ อุปฺปชฺชตี’’ติอาทิกํ เอเกกํฯ ปญฺจาติ ‘‘ยสฺส สทฺทายตนํ อุปฺปชฺชติ, ตสฺส คนฺธายตนํ อุปฺปชฺชตี’’ติอาทีนิ ปญฺจฯ ปุจฺฉามตฺตลาเภน สงฺคหํ อนุชานนฺโต ‘‘วิสฺสชฺชนวเสน หาเปตพฺพานี’’ติ อาหฯ ‘‘วกฺขติ หี’’ติอาทินา ยถาวุตฺตมตฺถํ อฏฺฐกถาย สมตฺเถติฯ

สทิสวิสฺสชฺชนนฺติ สามญฺญวจนํ วิเสสนิวิฏฺฐเมว โหตีติ ตํ วิเสสํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ปุคฺคลวารเมว สนฺธาย วุตฺต’’นฺติ วตฺวา ตสฺสา ปน สทิสวิสฺสชฺชนตาย อพฺยาปิตตฺตา ยตฺถ สทิสํ, ตตฺถาปิ วิสฺสชฺชิตนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘โอกาสวาเร ปน…เป.… วิสฺสชฺชิต’’นฺติ อาหฯ ตตฺถ ตนฺติ ทุติยํฯ ปุคฺคลวาเรปีติ ยตฺถ สทิสํ วิสฺสชฺชนํ, ตตฺถ ปุคฺคลวาเรปิ วิสฺสชฺชิตํ, ปเคว โอกาสวาเรติ อธิปฺปาโยฯ วิรตฺตกามกมฺมนิพฺพตฺตสฺสาติ ภาวนาพเลน วิรตฺโต กาโม เอเตนาติ วิรตฺตกามํ, รูปาวจรกมฺมํ, ตโต นิพฺพตฺตสฺสฯ