2. ปวตฺติวารวณฺณนา

[50-205] มิสฺสกกาลเภเทสุ ยมเกสุ ปทานํ ภินฺนกาลตฺตา สิยา อตฺถวิเสโสติ อาห ‘‘อมิสฺสกกาลเภเทสุ วาเรสุ อตฺถวิเสสาภาวโต’’ติฯ อิทานิ ตเมวตฺถํ ‘‘ปุริมสฺส หี’’ติอาทินา วิวรติฯ เตนาติ อตฺถวิเสสาภาเวนฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ ปวตฺติวารปาเฐ, เอติสฺสํ วา ปวตฺติวารวณฺณนายํฯ ฉ เอว วุตฺตา, น นวาติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘อตีเตนา’’ติอาทิฯ เอเต ปน ตโยติ อตฺตนา วิสุํ อนนฺตรํ ทสฺสิเต สนฺธายาหฯ ยถาทสฺสิตาติ อฏฺฐกถายํ นิทฺธาเรตฺวา ทสฺสิตพฺพาการา ปจฺจุปฺปนฺเนนาตีตาทโย เย ปาฬิยํ อุชุกเมว อาคตาฯ ‘‘น วิสุํ วิชฺชนฺตี’’ติ วุตฺตเมวตฺถํ ‘‘ตตฺถ ตตฺถ หี’’ติอาทินา ปากฏตรํ กโรติฯ ตตฺถ ปฏิโลมปุจฺฉาหีติ ‘‘ยสฺส วา ปน เวทนากฺขนฺโธ อุปฺปชฺชิตฺถ, ตสฺส รูปกฺขนฺโธ อุปฺปชฺชตี’’ติ เอวมาทิกาหิ ปฐมปเท วุตฺตสฺส ปฏิโลมวเสน ปวตฺตาหิฯ เตเนวาติ นยโต โยเชตุํ สกฺกุเณยฺยตฺตา เอวฯ มิสฺสกกาลเภเทสุ จาติ น เกวลํ อมิสฺสกกาลเภเทสุเยว, อถ โข มิสฺสกกาลเภเทสุ จาติ อตฺโถฯ น โยชนาสุกรตาย เอว ปุริเม อโยชนา, อถ โข สุขคฺคหณตฺถมฺปีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อมิสฺสก…เป.… วุตฺตานี’’ติฯ

เยน การเณนาติ เยน เอกปททฺวยสงฺคหิตานํ ขนฺธานํ อุปฺปาทสฺส นิโรธสฺส ลาภสงฺขาเตน การเณนฯ ยถากฺกมํ ปุเรปญฺโห ปจฺฉาปญฺโหติ จ นามํ วุตฺตํฯ จ-สทฺเทน ปุเรปจฺฉาปญฺโหติ จ นามํ วุตฺตนฺติ นิทฺธาเรตฺวา โยเชตพฺพํฯ ตตฺถ ปน ‘‘เอกปททฺวยสงฺคหิตาน’’นฺติ อิทํ เอกชฺฌํ กตฺวา คเหตพฺพํฯ ตเมวตฺถมฺปิ วิวรติ ‘‘ยสฺส หี’’ติอาทินาฯ ตตฺถ ยสฺสาติ ยสฺส ปญฺหสฺสฯ ‘‘ปญฺโห’’ติ เจตฺถ ปุจฺฉนวเสน ปวตฺตํ วจนํ เวทิตพฺพํฯ เตเนวาห ‘‘ปริปูเรตฺวา วิสฺสชฺเชตพฺพตฺถสงฺคณฺหนโต’’ติฯ ตํ สรูปทสฺสเนน วิสฺสชฺชนํ ตํวิสฺสชฺชนํ, ตํ วา ยถาวุตฺตํ วิสฺสชฺชนํ เอตสฺสาติ ตํวิสฺสชฺชโน, ตสฺส ตํวิสฺสชฺชนสฺสฯ ปุริมโกฏฺฐาเสนาติ ปุริเมน อุทฺเทสปเทนฯ เตน หิ วิสฺสชฺชนปทสฺส สมานตฺถตา อิธ สทิสตฺถตาฯ เอเกน ปเทนาติ เอเกน ปธานาปฺปธาเนน ยมกปเทน, น ปฐมปเทเนวาติ อตฺโถฯ อุปฺปาทนิโรธลาภสามญฺญมตฺเตนาติ อุปฺปาทสฺส วา นิโรธสฺส วา ลพฺภมานตาย สมานตามตฺเตนฯ สนฺนิฏฺฐานปท…เป.… ยุตฺตนฺติ อิทํ อฏฺฐกถายํ ‘‘ยตฺถ รูปกฺขนฺโธ นุปฺปชฺชตี’’ติอาทินา ปุเรปญฺหสฺส ทสฺสิตตฺตา วุตฺตํฯ ยทิปิ ตตฺถ ‘‘อุปฺปชฺชตี’’ติ วิสฺสชฺชิตตฺตา เวทนากฺขนฺธสฺส อุปฺปาโท ลพฺภตีติ วุตฺตํ, โย ปน สนฺนิฏฺฐานปทสงฺคหิโต รูปกฺขนฺธสฺส อนุปฺปาโท ปาฬิยํ อนุญฺญาตรูเปน ฐิโต, ตสฺส วเสน ปุเรปญฺโห ยุตฺโตติ อธิปฺปาโยฯ เอวญฺหิ ปุริมโกฏฺฐาเสน สทิสตฺถตา โหติฯ

‘‘ยสฺส รูปกฺขนฺโธ นุปฺปชฺชิตฺถ, ตสฺส เวทนากฺขนฺโธ นุปฺปชฺชิตฺถา’’ติ เอตฺถ รูปกฺขนฺธสฺส อนุปฺปนฺนปุพฺพตาปฏิกฺเขปมุเขน อิตรสฺส ปฏิกฺขิปียตีติ รูปกฺขนฺธสฺเสว ยถาวุตฺตปฏิกฺเขโป ปธานภาเวน วุตฺโตฯ