เมนู

นิทฺเทสวารวณฺณนา

[52] ทุติยยมเกติ เอกมูลยมเกฯ เอวมิธาปีติ ยถา เอกมูลยมเก ‘‘เย เกจิ กุสลา’’อิจฺเจว ปุจฺฉา อารทฺธา, เอวํ อิธาปิ อญฺญมญฺญมูลยมเกปิ ‘‘เย เกจิ กุสลา’’อิจฺเจว ปุจฺฉา อารภิตพฺพา สิยาฯ กสฺมา? ปุริมยมก…เป.… อปฺปวตฺตตฺตาติฯ อิทญฺจ ทุติยยมกสฺส ตถา อปฺปวตฺตตฺตา วุตฺตํ, ตติยยมกํ ปน ตเถว ปวตฺตํฯ เกจีติ ปทการาฯ เต หิ ยถา ปฐมทุติยยมเกสุ ปุริมปุจฺฉา เอว ปริวตฺตนวเสน ปจฺฉิมปุจฺฉา กตาติ ปจฺฉิมปุจฺฉาย ปุริมปุจฺฉา สมานา ฐเปตฺวา ปฏิโลมภาวํ, น ตถา อญฺญมญฺญยมเกฯ ตตฺถ หิ ทฺเวปิ ปุจฺฉา อญฺญมญฺญวิสทิสาฯ ยทิ ตตฺถาปิ ทฺวีหิปิ ปุจฺฉาหิ สทิสาหิ ภวิตพฺพํ , ‘‘เย เกจิ กุสลา’’ติ ปฐมปุจฺฉา อารภิตพฺพา, ปจฺฉิมปุจฺฉา วา ‘‘สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลมูเลน เอกมูลา’’ติ วตฺตพฺพา สิยาฯ เอวํ ปน อวตฺวา ปฐมทุติยยมเกสุ วิย ปุริมปจฺฉิมปุจฺฉา สทิสา อกตฺวา ตติยยมเก ตาสํ วิสทิสตา ‘‘เย เกจิ กุสลา’’ติ อนารทฺธตฺตา, ตสฺมา ปฏิโลมปุจฺฉานุรูปาย อนุโลมปุจฺฉาย ภวิตพฺพนฺติ อิมมตฺถํ สนฺธาย ‘‘เย เกจิ กุสลาติ อปุจฺฉิตฺวา’’ติ วุตฺตนฺติ วทนฺติฯ

อตฺถวเสนาติ สมฺภวนฺตานํ นิจฺฉิตสํสยิตานํ อตฺถานํ วเสนฯ ตทนุรูปายาติ ตสฺสา ปุริมปุจฺฉาย อตฺถโต พฺยญฺชนโต จ อนุจฺฉวิกายฯ ปุริมญฺหิ อเปกฺขิตฺวา ปจฺฉิมาย ภวิตพฺพํฯ เตนาติ ตสฺมาฯ ยสฺมา อนุโลเม สํสยจฺเฉเท ชาเตปิ ปฏิโลเม สํสโย อุปฺปชฺชติ, ยทิ น อุปฺปชฺเชยฺย, ปฏิโลมปุจฺฉาย ปโยชนเมว น สิยา, ตสฺมา น ปจฺฉิมปุจฺฉานุรูปา ปุริมปุจฺฉา, อถ โข วุตฺตนเยน ปุริมปุจฺฉานุรูปา ปจฺฉิมปุจฺฉา, ตาย จ อนุรูปตาย อตฺถาทิวเสน ทฺวินฺนํ ปทานํ สมฺพนฺธตฺตา อตฺถาทิยมกตา วุตฺตาฯ เทสนากฺกมโต เจตฺถ อนุโลมปฏิโลมตา เวทิตพฺพา ‘‘กุสลา กุสลมูลา’’ติ วตฺวา ‘‘กุสลมูลา กุสลา’’ติ จ วุตฺตตฺตาฯ เสสยมเกสุปิ เอเสว นโยฯ วิเสสวนฺตวิเสส, วิเสสวิเสสวนฺตคฺคหณโต วา อิธ อนุโลมปฏิโลมตา เวทิตพฺพาฯ ปฐมปุจฺฉายญฺหิ เย ธมฺมา วิเสสวนฺโต, เต นิจฺฉยาธิฏฺฐาเน กตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘เย เกจิ กุสลา ธมฺมา’’ติ วตฺวา เตสุ ยสฺมิํ วิเสโส สํสยาธิฏฺฐาโน, ตํทสฺสนตฺถํ ‘‘สพฺเพ เต กุสลมูลา’’ติ ปุจฺฉา กตาฯ ทุติยปุจฺฉายํ ปน ตปฺปฏิโลมโต เยน วิเสเสน เต วิเสสวนฺโต, ตํ วิเสสํ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘เย วา ปน กุสลมูลา’’ติ วตฺวา เต วิเสสวนฺเต สํสยาธิฏฺฐานภูเต ทสฺเสตุํ ‘‘สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลา’’ติ ปุจฺฉา กตาฯ อนิยตวตฺถุกา หิ สนฺนิฏฺฐานสํสยา อเนกชฺฌาสยตฺตา สตฺตานํฯ

อิมินาปิ พฺยญฺชเนนาติ ‘‘เย เกจิ กุสลมูเลน เอกมูลา’’ติ อิมินาปิ วากฺเยนฯ เอวํ น สกฺกา วตฺตุนฺติ เยนาธิปฺปาเยน วุตฺตํ, ตเมวาธิปฺปายํ วิวรติ ‘‘น หี’’ติอาทินาฯ ตตฺถ เตเนวาติ กุสลพฺยญฺชนตฺถสฺส กุสลมูเลน เอกมูลพฺยญฺชนตฺถสฺส ภินฺนตฺตา เอวฯ

วิสฺสชฺชนนฺติ วิภชนํ อิตรถาติ กุสลมูเลน เอกมูลพฺยญฺชเนน ปุจฺฉาย กตายฯ ตานิ วจนานีติ กุสลวจนํ กุสลมูเลน เอกมูลวจนญฺจฯ กุสลจิตฺตสมุฏฺฐานรูปวเสน จสฺส อพฺยากตทีปนตา ทฏฺฐพฺพาฯ เอตฺถาติ ‘‘อิมินาปิ พฺยญฺชเนน ตสฺเสวตฺถสฺส สมฺภวโต’’ติ เอตสฺมิํ วจเนฯ เย เกจิ กุสลา…เป.… สมฺภวโตติ เอเตน กุสลานํ กุสลมูเลน เอกมูลตาย พฺยภิจาราภาวํ ทสฺเสติฯ เตเนวาห ‘‘น หิ…เป.… สนฺตี’’ติฯ วุตฺตพฺยญฺชนตฺถสฺเสว สมฺภวโตติ หิ อิมินา อวุตฺตพฺยญฺชนตฺถสฺส สมฺภวาภาววจเนน สฺวายมธิปฺปายมตฺโถ วิภาวิโตฯ ยถา หิ กุสลมูเลน เอกมูลพฺยญฺชนตฺโถ กุสลพฺยญฺชนตฺถํ พฺยภิจรติ, น เอวํ ตํ กุสลพฺยญฺชนตฺโถฯ กถํ กตฺวา โจทนา, กถญฺจ กตฺวา ปริหาโร? กุสลมูเลน เอกมูลา กุสลา เอวาติ โจทนา กตา, กุสลมูเลน เอกมูลา เอว กุสลาติ ปน ปริหาโร ปวตฺโตติ เวทิตพฺพํฯ ทุติยยมเก วิย อปุจฺฉิตฺวาติ ‘‘เย เกจิ กุสลา’’ติ อปุจฺฉิตฺวาฯ กุสลมูเลหีติ กุสเลหิ มูเลหิฯ เตติ กุสลมูเลน เอกมูลาฯ

เอกโต อุปฺปชฺชนฺตีติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท อาทิอตฺโถ ปการตฺโถ วาฯ เตน ‘‘กุสลมูลานิ เอกมูลานิ เจว อญฺญมญฺญมูลานิ จา’’ติอาทิปาฬิเสสํ ทสฺเสติฯ ยํ สนฺธาย ‘‘เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว วิสฺสชฺชนํ กาตพฺพํ ภเวยฺยา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ เหฏฺฐาติ อนุโลมปุจฺฉาวิสฺสชฺชเนฯ วุตฺตนเยนาติ ‘‘มูลานิ ยานิ เอกโต อุปฺปชฺชนฺตี’’ติอาทินา วุตฺตนเยนฯ ตมฺปีติ ‘‘กุสลมูเลนา’’ติอาทิ อฏฺฐกถาวจนมฺปิฯ ตถาติ เตน ปกาเรน, อนุโลมปุจฺฉายํ วิย วิสฺสชฺชนํ กาตพฺพํ ภเวยฺยาติ อิมินา ปกาเรนาติ อตฺโถฯ เยน การเณน ‘‘น สกฺกา วตฺตุ’’นฺติ วุตฺตํ, ตํ การณํ ทสฺเสตุํ ‘‘เย วา ปนา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ‘‘อามนฺตา’’อิจฺเจว วิสฺสชฺชเนน ภวิตพฺพนฺติ ‘‘สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลา’’ติ ปุจฺฉายํ วิย ‘‘สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลมูเลน เอกมูลา’’ติ ปุจฺฉิเตปิ ปฏิวจนวิสฺสชฺชนเมว ลพฺภติ, น อนุโลมปุจฺฉายํ วิย สรูปทสฺสนวิสฺสชฺชนํ วิภชิตฺวา ทสฺเสตพฺพสฺส อภาวโตฯ เย หิ ธมฺมา กุสลมูเลน เอกมูลา, น เต ธมฺมา กุสลมูเลน อญฺญมญฺญมูลาวฯ เย ปน กุสลมูเลน อญฺญมญฺญมูลา, เต กุสลมูเลน เอกมูลาวฯ เตนาห ‘‘น หิ…เป.… วิภาโค กาตพฺโพ ภเวยฺยา’’ติฯ

ตตฺถ เยนาติ เยน อญฺญมญฺญมูเลสุ เอกมูลสฺส อภาเวนฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ญาณสมฺปยุตฺตจิตฺตุปฺปาเทฯ อญฺญมญฺญมูลกตฺตา เอกมูลกตฺตา จาติ อธิปฺปาโยฯ ทฺวินฺนํ ทฺวินฺนญฺหิ เอเกเกน อญฺญมญฺญมูลกตฺเต วุตฺเต เตสํ เอเกเกน เอกมูลกตฺตมฺปิ วุตฺตเมว โหติ สมานตฺโถ เอกสทฺโทติ กตฺวาฯ เตเนวาห ‘‘ยตฺถ ปน…เป.… น เอกมูลานี’’ติฯ ตยิทํ มิจฺฉา, ทฺวีสุปิ เอเกเกน อิตรสฺส เอกมูลกตฺตํ สมฺภวติ เอวาติฯ เตนาห ‘‘เอตสฺส คหณสฺส นิวารณตฺถ’’นฺติอาทิฯ ‘‘เย ธมฺมา กุสลมูเลน อญฺญมญฺญมูลา, เต กุสลมูเลน เอกมูลา’’ติ อิมมตฺถํ วิภาเวนฺเตน อิธ ‘‘อามนฺตา’’ติ ปเทน ยตฺถ ทฺเว มูลานิ อุปฺปชฺชนฺติ, ตตฺถ เอเกเกน อิตรสฺส เอกมูลกตฺตํ ปกาสิตเมวาติ อาห ‘‘อามนฺตาติ อิมินาว วิสฺสชฺชเนน ตํคหณนิวารณโต’’ติ นิจฺฉิตตฺตาติ เอตฺถ เอกโต อุปฺปชฺชมานานํ ติณฺณนฺนํ ตาว มูลานํ นิจฺฉิตํ โหตุ อญฺญมญฺเญกมูลกตฺตํ, ทฺวินฺนํ ปน กถนฺติ อาห ‘‘อญฺญมญฺญมูลานํ หี’’ติอาทิฯ สมานมูลตา เอวาติ อวธารเณน นิวตฺติตตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘น อญฺญมญฺญสมานมูลตา’’ติ วุตฺตํฯ เตน อญฺญมญฺญมูลานํ สมานมูลตามตฺตวจนิจฺฉาย เอกมูลคฺคหณํ, น เตสํ อญฺญมญฺญปจฺจยตาวิสิฏฺฐสมานมูลตาทสฺสนตฺถนฺติ อิมมตฺถํ ทสฺเสติฯ ทฺวินฺนํ มูลานนฺติ ทฺวินฺนํ เอกมูลานํ เอกโต อุปฺปชฺชมานานํฯ ยถา เตสํ สมานมูลตา, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘เตสุ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตํมูเลหิ อญฺเญหีติ อิตรมูเลหิ มูลทฺวยโต อญฺเญหิ สหชาตธมฺเมหิฯ

อิทานิ เยน อธิปฺปาเยน ปฏิโลเม ‘‘กุสลา’’อิจฺเจว ปุจฺฉา กตา, น ‘‘กุสลมูเลน เอกมูลา’’ติ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘อญฺญมญฺญมูลตฺเต ปน…เป.… กตาติ ทฏฺฐพฺพ’’นฺติ อาหฯ น หิ กุสลมูเลน อญฺญมญฺญมูเลสุ กิญฺจิ เอกมูลํ น โหตีติ วุตฺโตวายมตฺโถฯ มูลยุตฺตตเมว วทติ, น มูเลหิ อยุตฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ อญฺญถา ปุพฺเพนาปรํ วิรุชฺเฌยฺยฯ เตเนวาติ มูลยุตฺตตาย เอว วุจฺจมานตฺตาฯ อุภยตฺถาปีติ อญฺญมญฺญมูลา เอกมูลาติ ทฺวีสุปิ ปเทสุฯ ‘‘กุสลมูเลนา’’ติ วุตฺตํ, กุสลมูเลน สมฺปยุตฺเตนาติ หิ อตฺโถฯ ยทิ อุภยมฺปิ วจนํ มูลยุตฺตตเมว วทติ, อถ กสฺมา อนุโลมปุจฺฉายเมว เอกมูลคฺคหณํ กตํ, น ปฏิโลมปุจฺฉายนฺติ อุภยตฺถาปิ ตํ คเหตพฺพํ น วา คเหตพฺพํฯ เอวญฺหิ มูเลกมูลยมกเทสนาหิ อยํ อญฺญมญฺญยมกเทสนา สมานรสา สิยาติ โจทนํ มนสิ กตฺวา อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ

ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมิํ อญฺญมญฺญยมเกฯ ยทิปิ เอกมูลา อญฺญมญฺญมูลาติ อิทํ ปททฺวยํ วุตฺตนเยน มูลยุตฺตตเมว วทติ, ตถาปิ สามญฺญวิเสสลกฺขเณ อตฺเถว เภโทติ ทสฺเสตุํ ‘‘มูลโยคสามญฺเญ’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สมูลกานํ สมานมูลตา เอกมูลตฺตนฺติ เอกมูลวจนํ เตสุ อวิเสสโต มูลสพฺภาวมตฺตํ วทติ, น อญฺญมญฺญมูลสทฺโท วิย มูเลสุ ลพฺภมานํ วิเสสํ, น จ สามญฺเญ นิจฺฉโย วิเสเส สํสยํ วิธมตีติ อิมมตฺถมาห ‘‘มูลโยคสามญฺเญ…เป.… ปวตฺตา’’ติ อิมินาฯ วิเสเส ปน นิจฺฉโย สามญฺเญ สํสยํ วิธมนฺโต เอว ปวตฺตตีติ อาห ‘‘มูลโยควิเสเส ปน…เป.… นิจฺฉิตเมว โหตี’’ติฯ ตสฺมาติ วุตฺตสฺเสว ตสฺส เหตุภาเวน ปรามสนํ, วิเสสนิจฺฉเยเนว อวินาภาวโต, สามญฺญสฺส นิจฺฉิตตฺตา ตตฺถ วา สํสยาภาวโตติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘เอกมูลาติ ปุจฺฉํ อกตฺวา’’ติฯ กุสลภาวทีปกํ น โหตีติ กุสลภาวสฺเสว ทีปกํ น โหติ ตทญฺญชาติกสฺสปิ ทีปนโตฯ เตนาห ‘‘กุสลภาเว สํสยสพฺภาวา’’ติฯ อญฺญมญฺญมูลวจนนฺติ เกวลํ อญฺญมญฺญมูลวจนนฺติ อธิปฺปาโยฯ กุสลาธิการสฺส อนุวตฺตมานตฺตาติ อิมินา ‘‘สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลา’’ติ กุสลคฺคหเณ การณมาหฯ เอกมูลคฺคหเณ หิ ปโยชนาภาโว ทสฺสิโต, กุสลสฺส วเสน จายํ เทสนาติฯ

[53-61] มูลนเย วุตฺเต เอว อตฺเถติ มูลนเย วุตฺเต เอว กุสลาทิธมฺเมฯ กุสลาทโย หิ สภาวธมฺมา อิธ ปาฬิอตฺถตาย อตฺโถติ วุตฺโตฯ กุสลมูลภาเวน, มูลสฺส วิเสสเนน, มูลโยคทีปเนน จ ปกาเสตุํฯ กุสลมูลภูตา มูลา กุสลมูลมูลาติ สมาสโยชนาฯ มูลวจนญฺหิ นิวตฺเตตพฺพคเหตพฺพสาธารณํฯ อกุสลาพฺยากตาปิ มูลธมฺมา อตฺถีติ กุสลมูลภาเวน มูลธมฺมา วิเสสิตาฯ มูลคฺคหเณน จ มูลวนฺตานํ มูลโยโค ทีปิโต โหติฯ สมาเนน มูเลน, มูลสฺส วิเสสเนน, มูลโยคทีปเนน จ ปกาเสตุํ ‘‘เอกมูลมูลา’’ติ, อญฺญมญฺญสฺส มูเลน มูลภาเวน, มูลสฺส วิเสสเนน, มูลโยคทีปเนน จ ปกาเสตุํ ‘‘อญฺญมญฺญมูลมูลา’’ติ มูลมูลนโย วุตฺโตติ โยชนาฯ ตีสุปิ ยมเกสุ ยถาวุตฺตวิเสสนเมเวตฺถ ปริยายนฺตรํ ทฏฺฐพฺพํฯ

มูลโยคํ ทีเปตุนฺติ มูลโยคเมว ปธานํ สาติสยญฺจ กตฺวา ทีเปตุนฺติ อธิปฺปาโยฯ ยถา หิ กุสลานิ มูลานิ เอเตสนฺติ กุสลมูลกานีติ พาหิรตฺถสมาเส มูลโยโค ปธานภาเวน วุตฺโต โหติ, น เอวํ ‘‘กุสลสงฺขาตา มูลา กุสลมูลา’’ติ เกวลํ, ‘‘กุสลมูลมูลา’’ติ สวิเสสนํ วา วุตฺเต อุตฺตรปทตฺถปฺปธานสมาเสฯ เตนาห ‘‘อญฺญปทตฺถ…เป.… ทีเปตุ’’นฺติฯ วุตฺตปฺปกาโรวาติ ‘‘กุสลมูลภาเวน มูลสฺส วิเสสเนนา’’ติอาทินา มูลมูลนเย จ, ‘‘อญฺญปทตฺถสมาสนฺเตน ก-กาเรนา’’ติอาทินา มูลกนเย จ วุตฺตปฺปกาโร เอวฯ วจนปริยาโย มูลมูลกนเย เอกชฺฌํ กตฺวา โยเชตพฺโพฯ

[74-85] น เอกมูลภาวํ ลภมาเนหีติ อพฺยากตมูเลน น เอกมูลกํ ตถาวตฺตพฺพตํ ลภมาเนหิ อฏฺฐารสอเหตุกจิตฺตุปฺปาทาเหตุกสมุฏฺฐานรูปนิพฺพาเนหิ เอกโต อลพฺภมานตฺตาฯ ยถา หิ ยถาวุตฺตจิตฺตุปฺปาทาทโย เหตุปจฺจยวิรหิตา อเหตุกโวหารํ ลภนฺติ, น เอวํ สเหตุกสมุฏฺฐานํ รูปํฯ เตนาห ‘‘อเหตุกโวหารรหิตํ กตฺวา’’ติฯ เอตฺถ จ ‘‘สพฺพํ รูปํ น เหตุกเมว, อเหตุกเมวา’’ติ วุตฺตตฺตา กิญฺจาปิ สเหตุกสมุฏฺฐานมฺปิ รูปํ อเหตุกํ, ‘‘อพฺยากโต ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย, วิปากาพฺยากตา กิริยาพฺยากตา เหตู สมฺปยุตฺตกานํ ขนฺธานํ จิตฺตสมุฏฺฐานานญฺจ รูปานํ เหตุปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ (ปฏฺฐา. 1.1.403) ปน วจนโต เหตุปจฺจยโยเคน สเหตุกสมุฏฺฐานสฺส รูปสฺส อเหตุกโวหาราภาโว วุตฺโตฯ เกจิ ปน ‘‘อพฺโพหาริกํ กตฺวาติ สเหตุกโวหาเรน อพฺโพหาริกํ กตฺวาติ อตฺถํ วตฺวา อญฺญถา ‘อเหตุกํ อพฺยากตํ อพฺยากตมูเลน เอกมูล’นฺติ น สกฺกา วตฺตุ’’นฺติ วทนฺติฯ ตตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ วุตฺตเมว อเหตุกโวหาราภาเวน สเหตุกตาปริยายสฺส อตฺถสิทฺธตฺตาฯ อปิจ เหตุปจฺจยสพฺภาวโต ตสฺส สเหตุกตาปริยาโย ลพฺภเตวฯ เตนาห ‘‘น วา สเหตุกทุเก วิย…เป.… อพฺโพหาริกํ กต’’นฺติฯ เอตฺถ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ เอกมูลกทุเกฯ เหตุปจฺจยโยคาโยควเสนาติ เหตุปจฺจเยน โยคาโยควเสน, เหตุปจฺจยสฺส สพฺภาวาสพฺภาววเสนาติ อตฺโถฯ สเหตุกโวหารเมว ลภติ ปจฺจยภูตเหตุสพฺภาวโตฯ

อปเร ปน ภณนฺติ ‘‘สเหตุกจิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํ อเหตุกํ อพฺยากตนฺติ อิมินา วจเนน สงฺคหํ คจฺฉนฺตมฺปิ สมูลกตฺตา ‘อพฺยากตมูเลน น เอกมูล’นฺติ น สกฺกา วตฺตุํ, สติปิ สมูลกตฺเต นิปฺปริยาเยน สเหตุกํ น โหตีติ ‘อพฺยากตมูเลน เอกมูล’นฺติ จ น สกฺกา วตฺตุํ, ตสฺมา ‘อเหตุกํ อพฺยากตํ อพฺยากตมูเลน น เอกมูลํ, สเหตุกํ อพฺยากตํ อพฺยากตมูเลน เอกมูล’นฺติ ทฺวีสุปิ ปเทสุ อนวโรธโต อพฺโพหาริกํ กตฺวาติ วุตฺต’’นฺติ, ตํ เตสํ มติมตฺตํ ‘‘สเหตุกอพฺยากตสมุฏฺฐานํ รูปํ อพฺยากตมูเลน เอกมูลํ โหตี’’ติ อฏฺฐกถายํ ตสฺส เอกมูลภาวสฺส นิจฺฉิตตฺตา, ตสฺมา วุตฺตนเยเนว เจตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

[86-97] กุสลากุสลาพฺยากตราสิโต นมนนามนสงฺขาเตน วิเสเสน อรูปธมฺมานํ คหณํ นิทฺธารณํ นาม โหตีติ อาห ‘‘นามานํ นิทฺธาริตตฺตา’’ติฯ เตน เตสํ อธิกภาวมาห วิญฺญายมานเมว ปกรเณน อปริจฺฉินฺนตฺตาฯ ยทิ เอวํ ‘‘อเหตุกํ นามํ สเหตุกํ นาม’’นฺติ ปาฐนฺตเร กสฺมา นามคฺคหณํ กตนฺติ อาห ‘‘สุปากฏภาวตฺถ’’นฺติ, ปริพฺยตฺตํ กตฺวา วุตฺเต กิํ วตฺตพฺพนฺติ อธิปฺปาโยฯ

นิทฺเทสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มูลยมกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ขนฺธยมกํ

1. ปณฺณตฺติวาโร