นิทฺเทสวารวณฺณนา

[52] ทุติยยมเกติ เอกมูลยมเกฯ เอวมิธาปีติ ยถา เอกมูลยมเก ‘‘เย เกจิ กุสลา’’อิจฺเจว ปุจฺฉา อารทฺธา, เอวํ อิธาปิ อญฺญมญฺญมูลยมเกปิ ‘‘เย เกจิ กุสลา’’อิจฺเจว ปุจฺฉา อารภิตพฺพา สิยาฯ กสฺมา? ปุริมยมก…เป.… อปฺปวตฺตตฺตาติฯ อิทญฺจ ทุติยยมกสฺส ตถา อปฺปวตฺตตฺตา วุตฺตํ, ตติยยมกํ ปน ตเถว ปวตฺตํฯ เกจีติ ปทการาฯ เต หิ ยถา ปฐมทุติยยมเกสุ ปุริมปุจฺฉา เอว ปริวตฺตนวเสน ปจฺฉิมปุจฺฉา กตาติ ปจฺฉิมปุจฺฉาย ปุริมปุจฺฉา สมานา ฐเปตฺวา ปฏิโลมภาวํ, น ตถา อญฺญมญฺญยมเกฯ ตตฺถ หิ ทฺเวปิ ปุจฺฉา อญฺญมญฺญวิสทิสาฯ ยทิ ตตฺถาปิ ทฺวีหิปิ ปุจฺฉาหิ สทิสาหิ ภวิตพฺพํ , ‘‘เย เกจิ กุสลา’’ติ ปฐมปุจฺฉา อารภิตพฺพา, ปจฺฉิมปุจฺฉา วา ‘‘สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลมูเลน เอกมูลา’’ติ วตฺตพฺพา สิยาฯ เอวํ ปน อวตฺวา ปฐมทุติยยมเกสุ วิย ปุริมปจฺฉิมปุจฺฉา สทิสา อกตฺวา ตติยยมเก ตาสํ วิสทิสตา ‘‘เย เกจิ กุสลา’’ติ อนารทฺธตฺตา, ตสฺมา ปฏิโลมปุจฺฉานุรูปาย อนุโลมปุจฺฉาย ภวิตพฺพนฺติ อิมมตฺถํ สนฺธาย ‘‘เย เกจิ กุสลาติ อปุจฺฉิตฺวา’’ติ วุตฺตนฺติ วทนฺติฯ

อตฺถวเสนาติ สมฺภวนฺตานํ นิจฺฉิตสํสยิตานํ อตฺถานํ วเสนฯ ตทนุรูปายาติ ตสฺสา ปุริมปุจฺฉาย อตฺถโต พฺยญฺชนโต จ อนุจฺฉวิกายฯ ปุริมญฺหิ อเปกฺขิตฺวา ปจฺฉิมาย ภวิตพฺพํฯ เตนาติ ตสฺมาฯ ยสฺมา อนุโลเม สํสยจฺเฉเท ชาเตปิ ปฏิโลเม สํสโย อุปฺปชฺชติ, ยทิ น อุปฺปชฺเชยฺย, ปฏิโลมปุจฺฉาย ปโยชนเมว น สิยา, ตสฺมา น ปจฺฉิมปุจฺฉานุรูปา ปุริมปุจฺฉา, อถ โข วุตฺตนเยน ปุริมปุจฺฉานุรูปา ปจฺฉิมปุจฺฉา, ตาย จ อนุรูปตาย อตฺถาทิวเสน ทฺวินฺนํ ปทานํ สมฺพนฺธตฺตา อตฺถาทิยมกตา วุตฺตาฯ เทสนากฺกมโต เจตฺถ อนุโลมปฏิโลมตา เวทิตพฺพา ‘‘กุสลา กุสลมูลา’’ติ วตฺวา ‘‘กุสลมูลา กุสลา’’ติ จ วุตฺตตฺตาฯ เสสยมเกสุปิ เอเสว นโยฯ วิเสสวนฺตวิเสส, วิเสสวิเสสวนฺตคฺคหณโต วา อิธ อนุโลมปฏิโลมตา เวทิตพฺพาฯ ปฐมปุจฺฉายญฺหิ เย ธมฺมา วิเสสวนฺโต, เต นิจฺฉยาธิฏฺฐาเน กตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘เย เกจิ กุสลา ธมฺมา’’ติ วตฺวา เตสุ ยสฺมิํ วิเสโส สํสยาธิฏฺฐาโน, ตํทสฺสนตฺถํ ‘‘สพฺเพ เต กุสลมูลา’’ติ ปุจฺฉา กตาฯ ทุติยปุจฺฉายํ ปน ตปฺปฏิโลมโต เยน วิเสเสน เต วิเสสวนฺโต, ตํ วิเสสํ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘เย วา ปน กุสลมูลา’’ติ วตฺวา เต วิเสสวนฺเต สํสยาธิฏฺฐานภูเต ทสฺเสตุํ ‘‘สพฺเพ เต ธมฺมา กุสลา’’ติ ปุจฺฉา กตาฯ อนิยตวตฺถุกา หิ สนฺนิฏฺฐานสํสยา อเนกชฺฌาสยตฺตา สตฺตานํฯ

อิมินาปิ พฺยญฺชเนนาติ ‘‘เย เกจิ กุสลมูเลน เอกมูลา’’ติ อิมินาปิ วากฺเยนฯ เอวํ น สกฺกา วตฺตุนฺติ เยนาธิปฺปาเยน วุตฺตํ, ตเมวาธิปฺปายํ วิวรติ ‘‘น หี’’ติอาทินาฯ ตตฺถ เตเนวาติ กุสลพฺยญฺชนตฺถสฺส กุสลมูเลน เอกมูลพฺยญฺชนตฺถสฺส ภินฺนตฺตา เอวฯ