อุทฺเทสวารวณฺณนา

[1] ยมกสมูหสฺสาติ มูลยมกาทิกสฺส ยมกสมูหสฺสฯ มูลยมกาทโย หิ ปกรณาเปกฺขาย อวยวภูตาปิ นิจฺจาวยวาเปกฺขาย ยมกสมูโหติ วุตฺโตฯ เตนาห ‘‘ตํสมูหสฺส จ สกลสฺส ปกรณสฺสา’’ติฯ

กุสลากุสลมูลวิเสสานนฺติ ทุติยปุจฺฉาย วุตฺตานํ สํสยปทสงฺคหิตานํ กุสลสงฺขาตานํ, ตถา ปฐมปุจฺฉาย วุตฺตานํ กุสลมูลสงฺขาตานํ วิเสสานํ อตฺถยมกภาวสฺส วุตฺตตฺตาติ โยชนาฯ ยถา หิ ปฐมปุจฺฉาย วิเสสวนฺตภาเวน วุตฺตาเยว กุสลธมฺมา ทุติยปุจฺฉายํ วิเสสภาเวน วุตฺตา, เอวํ ปฐมปุจฺฉายํ วิเสสภาเวน วุตฺตาเยว กุสลมูลธมฺมา ทุติยปุจฺฉายํ วิเสสวนฺตภาเวน วุตฺตาฯ วตฺตุวจนิจฺฉาวเสน หิ ธมฺมานํ วิเสสวิเสสวนฺตตาวิภาคา โหนฺตีติฯ กุสลมูลกุสลวิเสเสหิ สํสยิตปทสงฺคหิเตหิ กุสลกุสลมูลานํ วิเสสวนฺตานนฺติ อธิปฺปาโยฯ เอตฺถ จ วิเสสวนฺตาเปกฺขวิเสสวเสน ปฐโม อตฺถวิกปฺโป วุตฺโต, ทุติโย ปน วิเสสาเปกฺขวิเสสวนฺตวเสนาติ อยเมเตสํ วิเสโสฯ เตนาห ‘‘ญาตุํ อิจฺฉิตานํ หี’’ติอาทิฯ

ตตฺถ ญาตุํ อิจฺฉิตานนฺติ ปุจฺฉาย วิสยภูตานนฺติ อตฺโถฯ วิเสสานนฺติ กุสลกุสลมูลวิเสสานํฯ วิเสสวนฺตาเปกฺขานนฺติ กุสลมูลกุสลสงฺขาเตหิ วิเสสวนฺเตหิ สาเปกฺขานํฯ วิเสสวตนฺติ กุสลมูลกุสลานํฯ วิเสสาเปกฺขานนฺติ กุสลกุสลมูลวิเสเสหิ สาเปกฺขานํฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ มูลยมเกฯ ปธานภาโวติ ปฐมวิกปฺเป ตาว สํสยิตปฺปธานตฺตา ปุจฺฉาย วิเสสานํ ปธานภาโว เวทิตพฺโพฯ เต หิ สํสยิตานํ วิเสสวนฺโตติฯ ทุติยวิกปฺเป ปน วิเสสา นาม วิเสสวนฺตาธีนาติ วิเสสวนฺตานํ ตตฺถ ปธานภาโว ทฏฺฐพฺโพฯ ทฺวินฺนํ ปน เอกชฺฌํ ปธานภาโว น ยุชฺชติฯ สติ หิ อปฺปธาเน ปธานํ นาม สิยาฯ เตนาห ‘‘เอเกกาย ปุจฺฉาย เอเกโก เอว อตฺโถ สงฺคหิโต โหตี’’ติฯ เอวญฺเจตํ สมฺปฏิจฺฉิตพฺพํ, อญฺญถา วินิจฺฉิตวิเสสิตพฺพภาเวหิ อิธ ปธานภาโว น ยุชฺชเตวาติฯ น ธมฺมวาจโกติ น สภาวธมฺมวาจโกฯ