9. อปรินิปฺผนฺนกถาวณฺณนา

[917-918] อนิจฺจาทิโก ภาโวติ อนิจฺจสงฺขารปฏิจฺจสมุปฺปนฺนตาทิโก ภาโว ธมฺโม ปกติ เอตสฺสาติ อตฺโถฯ ทุกฺขญฺเญว ปรินิปฺผนฺนนฺติ ‘‘ทุกฺขสจฺจํ สนฺธาย ปุจฺฉา กตา, น ทุกฺขตามตฺต’’นฺติ อยมตฺโถ วิญฺญายติ ‘‘น เกวลญฺหิ ปฐมสจฺจเมว ทุกฺข’’นฺติ วจเนนฯ ตถา สติ ปรวาทินา จกฺขายตนาทีนํ อญฺเญสญฺจ ตํสริกฺขกานํ ธมฺมานํ ปรินิปฺผนฺนตา นานุชานิตพฺพา สิยาฯ กสฺมา? เตสมฺปิ หิ ทุกฺขสจฺเจน สงฺคโห, น อิตรสจฺเจหิฯ ยญฺหิ สมุทยสจฺจโต นิพฺพตฺตํ, ตํ นิปฺปริยายโต ทุกฺขสจฺจํ , อิตรํ สงฺขารทุกฺขตาย ทุกฺขนฺติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘น เกวลญฺหี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ น หิ อนุปาทินฺนานีติ อิมินา จกฺขายตนาทีนํ สมุทยสจฺเจน สงฺคหาภาวมาหฯ โลกุตฺตรานีติ อิมินา นิโรธมคฺคสจฺเจหิฯ ยทิ เอวเมตฺถ ยุตฺติ วตฺตพฺพา, กิเมตฺถ วตฺตพฺพํ? สภาโว เหส ปรวาทิวาทสฺส, ยทิทํ ปุพฺเพนาปรมสํสนฺทนํฯ ตถา หิ โส วิญฺญูหิ ปฏิกฺขิตฺโตฯ ตถา เจว ตํ อมฺเหหิ ตตฺถ ตตฺถ วิภาวิตํฯ เอตนฺติ ‘‘รูปํ อปรินิปฺผนฺนํ, ทุกฺขญฺเญว ปรินิปฺผนฺน’’นฺติ ยเทตํ ตยา วุตฺตํ, เอตํ โน วต เร วตฺตพฺเพฯ กสฺมา? รูปสฺส จ ทุกฺขตฺตาฯ รูปญฺหิ อนิจฺจํ ทุกฺขาธิฏฺฐานญฺจฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํฯ สํขิตฺเตน ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ทุกฺขา’’ติ จฯ

อปรินิปฺผนฺนกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เตวีสติมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กถาวตฺถุปกรณ-อนุฏีกา สมตฺตาฯ

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ยมกปกรณ-อนุฏีกา

คนฺถารมฺภวณฺณนา

สงฺเขเปเนวาติ อุทฺเทเสเนวฯ ยํ ‘‘มาติกาฐปน’’นฺติ วุตฺตํฯ ธมฺเมสูติ ขนฺธาทิธมฺเมสุ กุสลาทิธมฺเมสุ จฯ อวิปรีตโต คหิเตสุ ธมฺเมสุ มูลยมกาทิวเสน ปวตฺติยมานา เทสนา เวเนยฺยานํ นานปฺปการโกสลฺลาวหา ปริญฺญากิจฺจสาธนี จ โหติ, น วิปรีตโตติ อาห ‘‘วิปรีตคฺคหณํ…เป.… อารทฺธ’’นฺติฯ เอเตน กถาวตฺถุปกรณเทสนานนฺตรํ ยมกปกรณเทสนาย การณมาหฯ ตตฺถ วิปรีตคฺคหณนฺติ ปุคฺคลปริคฺคหณาทิมิจฺฉาคาหํฯ ธมฺมปุคฺคโลกาสาทินิสฺสยานนฺติ ‘‘เย เกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพ เต กุสลมูลา’’ติอาทินา (ยม. 1.มูลยมก.1) ธมฺเม, ‘‘ยสฺส รูปกฺขนฺโธ อุปฺปชฺชติ, ตสฺส เวทนากฺขนฺโธ อุปฺปชฺชตี’’ติอาทินา (ยม. 1.ขนฺธยมก.50) ปุคฺคลํ ‘‘ยตฺถ รูปกฺขนฺโธ อุปฺปชฺชติ, ตตฺถ เวทนากฺขนฺโธ อุปฺปชฺชตี’’ติอาทินา (ยม. 1.ขนฺธยมก.51) โอกาสํ นิสฺสาย อารพฺภ ปวตฺตานํฯ อาทิ-สทฺเทน ปุคฺคโลกาสอุปฺปาทนิโรธตทุภยปริญฺญาทีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ สนฺนิฏฺฐานสํสยานนฺติ ปาฬิคติปฏิวจนสรูปทสฺสนปฏิกฺขิปนปฏิเสธนนเยหิ ยถาปุจฺฉิตสฺส อตฺถสฺส นิจฺฉยกรณํ สนฺนิฏฺฐานํ, ตทภาวโต สํสยนํ สํสโยฯ เตสํ สนฺนิฏฺฐานสํสยานํฯ

กามญฺเจตฺถ ธมฺมปฏิคฺคาหกานํ สํสยปุพฺพกํ สนฺนิฏฺฐานนฺติ ปฐมํ สํสโย วตฺตพฺโพ, เทเสนฺตสฺส ปน ภควโต สนฺนิฏฺฐานปุพฺพโก สํสโยติ ทสฺสนตฺถํ อยํ ปทานุกฺกโม กโตฯ