2. สุญฺญตกถาวณฺณนา

[832] เยน อวสวตฺตนฏฺเฐน ปรปริกปฺปิโต นตฺถิ เอเตสํ อตฺตโน วิสยนฺติ อนตฺตาติ วุจฺจนฺติ สภาวธมฺมา, สฺวายํ อนตฺตตาติ อาห ‘‘อวสวตฺตนากาโร อนตฺตตา’’ติฯ สา ปนายํ ยสฺมา อตฺถโต อสารกตาว โหติ, ตสฺมา ตเทกเทเสน ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘อตฺถโต ชรามรณเมวา’’ติ อาหฯ เอวํ สติ ลกฺขณสงฺกโร สิยา, เตสํ ปนิทํ อธิปฺปายกิตฺตนนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ อรูปธมฺมานํ อวสวตฺตนาการตาย เอว หิ อนตฺตลกฺขณสฺส สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนตาฯ

สุญฺญตกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สามญฺญผลกถาวณฺณนา

[835-836] ปตฺติธมฺมนฺติ เหฏฺฐา วุตฺตํ สมนฺนาคมมาหฯ

สามญฺญผลกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ตถตากถาวณฺณนา

[841-843] รูปาทีนํ สภาวตาติ เอเตน รูปาทโย เอว สภาวตาติ อิมมตฺถํ ปฏิกฺขิปติ ฯ ยโต ตํ ปรวาที รูปาทีสุ อปริยาปนฺนํ อิจฺฉติฯ เตนาห ‘‘ภาวํ เหส ตถตาติ วทติ, น ภาวโยค’’นฺติฯ ตตฺถ ภาวนฺติ ธมฺมมตฺตํ, ปกตีติ อตฺโถ ‘‘ชาติธมฺม’’นฺติอาทีสุ วิยฯ รูปาทีนญฺหิ รุปฺปนาทิปกติ ตถา อสงฺขตาติ จ ปรวาทิโน ลทฺธิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘น ภาวโยค’’นฺติฯ เยน หิ ภาโว สภาวธมฺโม ยุชฺชติ, เอกีภาวเมว คจฺฉติ, ตํ รุปฺปนาทิลกฺขณํ ภาวโยโคฯ ตํ ปน รูปาทิโต อนญฺญํ, ตโต เอว สงฺขตํ, อวิปรีตฏฺเฐน ปน ‘‘ตถ’’นฺติ วุจฺจติฯ

ตถตากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. กุสลกถาวณฺณนา

[844-846] อนวชฺชภาวมตฺเตเนว กุสลนฺติ โยชนาฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อวชฺชรหิตํ อนวชฺชํ, อนวชฺชภาวมตฺเตเนว จ กุสลํ, ตสฺมา นิพฺพานํ กุสลนฺติฯ

กุสลกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อจฺจนฺตนิยามกถาวณฺณนา

[847] ยํ ‘‘เอกวารํ นิมุคฺโค ตถา นิมุคฺโคว โหติ, เอตสฺส ปุน ภวโต วุฏฺฐานํ นาม นตฺถี’’ติ อฏฺฐกถายํ อาคตํ, โส ปน อาจริยวาโท, น อฏฺฐกถานโยติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตาย ชาติยา…เป.… มญฺญมาโน’’ติ อาหฯ ตตฺถ ตาย ชาติยาติ ยสฺสํ ชาติยํ ปุคฺคโล กมฺมาวรณาทิอาวรเณหิ สมนฺนาคโต โหติ, ตาย ชาติยาฯ สํสารขาณุกภาโว วสฺสภญฺญาทีนํ วิย มกฺขลิอาทีนํ วิย จ ทฏฺฐพฺโพฯ โส จ อเหตุกาทิมิจฺฉาทสฺสนสฺส ผลภาเวเนว เวทิตพฺโพ, น อจฺจนฺตนิยามสฺส นาม กสฺสจิ อตฺถิภาวโตฯ ยถา หิ วิมุจฺจนฺตสฺส โกจิ นิยาโม นาม นตฺถิ ฐเปตฺวา มคฺเคน ภวปริจฺเฉทํ, เอวํ อวิมุจฺจนฺตสฺสปิ โกจิ สํสารนิยาโม นาม นตฺถิฯ ตาทิสสฺส ปน มิจฺฉาทสฺสนสฺส พลวภาเว อปริมิตกปฺปปริจฺเฉเท จิรตรํ สํสารปฺปพนฺโธ โหติ, อปายูปปตฺติ จ ยตฺถ สํสารขาณุสมญฺญาฯ

ยํ ปเนเก วทนฺติ ‘‘อตฺเถว อจฺจนฺตํ สํสริตา อนนฺตตฺตา สตฺตนิกายสฺสา’’ติ, ตมฺปิ อปุญฺญพหุลํ สตฺตสนฺตานํ สนฺธาย วุตฺตํ สิยาฯ น หิ มาตุฆาตกาทีนํ เตนตฺตภาเวน สมฺมตฺตนิยาโมกฺกมนนฺตรายภูโต มิจฺฉตฺตนิยาโม วิย สตฺตานํ วิมุตฺตนฺตรายกโร สํสารนิยาโม นาม นตฺถิฯ ยาว ปน น มคฺคผลสฺส อุปนิสฺสโย อุปลพฺภติ, ตาว สํสาโร อปริจฺฉินฺโนฯ ยทา จ โส อุปลทฺโธ, ตทา โส ปริจฺฉินฺโน เอวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ