7. อิทฺธิพลกถาวณฺณนา

[621-624] ยสฺมิํ อายุกปฺเป กมฺมกฺขเยน มรณํ โหติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘กมฺมสฺส วิปากวเสนา’’ติ, ยสฺมิํ ปน อายุกฺขเยน มรณํ โหติ, ตํ สนฺธาย ‘‘วสฺสคณนายา’’ติฯ ตตฺถ ‘‘น จ ตาว กาลํ กโรติ, ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตี โหตี’’ติ (ม. นิ. 3.250; อ. นิ. 3.36) วจนโต เยภุยฺเยน นิรเย กมฺมกฺขเยน มรณํ โหตีติ อาห ‘‘กมฺมสฺส วิปากวเสน วาติ นิรยํว สนฺธาย วุตฺต’’นฺติฯ ‘‘วสฺสสตํ วสฺสสหสฺสํ วสฺสสตสหสฺสานี’’ติอาทินา มนุสฺสานํ เทวานญฺจ อายุปริจฺเฉทวจนโต เยภุยฺเยน เตสํ อายุกฺขเยน มรณํ โหตีติ วุตฺตํ ‘‘วสฺสคณนาย วาติ มนุสฺเส จาตุมหาราชิกาทิเทเว จ สนฺธายา’’ติฯ ‘‘วุตฺต’’นฺติ อาเนตฺวา โยเชตพฺพํฯ

อิทฺธิพลกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สมาธิกถาวณฺณนา

[625-626] สมํ ฐปนฏฺเฐนาติ สมํ วิสมํ ลีนุทฺธจฺจาทิํ ปฏิพาหิตฺวา, วิกฺเขปเมว วา วิทฺธํเสตฺวา ฐปนฏฺเฐนฯ ‘‘จิตฺตสนฺตติ สมาธี’’ติ วทนฺเตน ตสฺส เจตสิกภาโว ปฏิกฺขิตฺโต โหตีติ อาห ‘‘เจตสิกนฺตรํ อตฺถีติ อคฺคเหตฺวา’’ติฯ ภาวนาย อาหิตวิเสสาย เอกคฺคตาย วิชฺชมานวิเสสปฏิกฺเขโป ฉลํ, โส ปนสฺส อนาหิตวิเสสาย เอกคฺคตาย สามญฺเญนาติ อาห ‘‘สามญฺญมตฺเตนา’’ติฯ

สมาธิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ธมฺมฏฺฐิตตากถาวณฺณนา

[627] อวิชฺชาย ยา ฐิตตาติ อวิชฺชาย สงฺขารานํ อนนฺตรปจฺจยภาเว ยา นิยตตา ธมฺมนิยามตาสงฺขาตา, ยา ฐิตสภาวตา นิปฺผนฺนา , น ธมฺมมตฺตตาฏฺฐิตตาย นิปฺผนฺนาย วเสน, อนนฺตรปจฺจยภาวสงฺขาตา ฐิตตา ปจฺจยตา โหตีติ อตฺโถฯ อญฺญมญฺญปจฺจยภาวรหิตสฺสาติ อิทํ สหชาตนิสฺสยาทิปจฺจยานํ ปฏิกฺเขปปทํ ทฏฺฐพฺพํ, น อญฺญมญฺญปจฺจยตามตฺตสฺสฯ สพฺโพ ตาทิโสติ อิมินา สมนนฺตรอนนฺตรูปนิสฺสยนตฺถิวิคตาเสวนาทิกํ สงฺคณฺหาติฯ อญฺญมญฺญปจฺจยตญฺจาติ เอตฺถาปิ วุตฺตนเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอตฺถ ปน ปจฺจยุปฺปนฺนสฺสปิ ปจฺจยภาวโต สงฺขารานมฺปิ วเสน โยเชตพฺพํฯ เตนาห ‘‘ตสฺสา จ อิตรา’’ติฯ

ธมฺมฏฺฐิตตากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. อนิจฺจตากถาวณฺณนา

[628] รูปาทีนํ อนิจฺจตา รูปาทิเก สติ โหติ, อสติ น โหตีติ อิมินา ปริยาเยน ตสฺสา เตหิ สห อุปฺปาทนิโรโธ วุตฺโต, อุปฺปาทาทีสุ ตีสุ ลกฺขเณสุ อนิจฺจตาโวหาโร โหตีติ ยถา ตโย ทณฺเฑ อุปาทาย ปวตฺโต ติทณฺฑโวหาโร เตสุ สพฺเพสุ โหติ, เอวํ ชาติชรามรณธมฺโม น นิจฺโจ อนิจฺโจ, ตสฺส ชาติอาทิปกติตา อนิจฺจตาสทฺเทน วุจฺจตีติ อุปฺปาทาทีสุ ลกฺขเณสุ อนิจฺจตาโวหาโร สมฺภวตีติ วุตฺตํ ‘‘ตีสุ…เป.… โหตี’’ติฯ วิภาคานุยุญฺชนวเสนาติ ปเภทานุยุญฺชนวเสนฯ ตตฺถ ยถา ชราภงฺควเสน อนิจฺจตา ปากฏา โหติ, น ตถา ชาติวเสนาติ ปาฬิยํ ชรามรณวเสเนว อนิจฺจตาวิภาโค ทสฺสิโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ

อนิจฺจตากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เอกาทสมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. ทฺวาทสมวคฺโค

1. สํวโรกมฺมนฺติกถาวณฺณนา

[630-632] สพฺพสฺสปิ มนโส มโนทฺวารภาวโต ‘‘วิปากทฺวารนฺติ ภวงฺคมนํ วทตี’’ติ อาหฯ

สํวโรกมฺมนฺติกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ