เมนู

2. อริยนฺติกถาวณฺณนา

[357] สงฺขาเร สนฺธาย ปฏิชานนฺตสฺสาติ ทิฏฺฐิยา ปริกปฺปิเตน สตฺเตน สุญฺเญ สงฺขาเร สนฺธาย ‘‘สุญฺญตญฺจ มนสิ กโรตี’’ติ ปุจฺฉาย ‘‘อามนฺตา’’ติ ปฏิชานนฺตสฺสฯ ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ สโมธานํ กถํ อาปชฺชติ ฐานาฐานภูเต สงฺขาเร วุตฺตนเยน สุญฺญตํ มนสิ กโรนฺตสฺสาติ อธิปฺปาโยฯ ยถาวุตฺตนเยนาติ ‘‘ทิฏฺฐิยา ปริกปฺปิเตน สตฺเตน สุญฺญา ปญฺจกฺขนฺธา’’ติ ปกาเรน นเยนฯ อถ วา ยถาวุตฺตนเยนาติ ‘‘ฐานาฐานมนสิกาโร สงฺขารารมฺมโณ, สุญฺญตามนสิกาโร นิพฺพานารมฺมโณ’’ติ เอวํ วุตฺตนเยนฯ ‘‘สงฺขาเร สนฺธาย ปฏิชานนฺตสฺสา’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ สโมธานํ กถํ อาปชฺชตี’’ติ อาหฯ สตฺตสุญฺญตาย สุญฺญตฺเตปิ สงฺขารานํ อญฺโญว ฐานาฐานมนสิกาโร, อญฺโญ สุญฺญตามนสิกาโรติ ยุชฺชเตว ทฺวินฺนํ ผสฺสานํ สโมธานาปตฺติโจทนา, สงฺขาเร สนฺธาย ปฏิชานนฺตสฺส ปน กถํ อริยภาวสิทฺธิ ฐานาฐานญาณาทีนนฺติ วิจาเรตพฺพํฯ กิํ วา เอตาย ยุตฺติจินฺตายฯ อุมฺมตฺตกปจฺฉิสทิโส หิ ปรวาทิวาโทฯ อญฺเญสุปิ ฐาเนสุ อีทิเสสุ เอเสว นโยฯ อาโรเปตฺวาติ อิตฺถิปุริสาทิอาการํ, สตฺตาการเมว วา อสนฺตํ รูปาทิอุปาทาเน อาโรเปตฺวาฯ อภูตาโรปนญฺเหตฺถ ปณิทหนนฺติ อธิปฺเปตํฯ เตนาห ‘‘ปริกปฺปนวเสนา’’ติฯ โสติ ยถาวุตฺโต ปณิธิฯ เอกสฺมิมฺปิ ขนฺเธฯ

อริยนฺติกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. วิมุจฺจมานกถาวณฺณนา

[366] มคฺคกฺขเณ จิตฺตํ เอกเทเสน วิมุตฺตํ เอกเทเสน อวิมุตฺตนฺติ อยํ ‘‘วิมุตฺตํ วิมุจฺจมาน’’นฺติ ลทฺธิยา โทโสฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘เอกเทสํ วิมุตฺตํ, เอกเทสํ อวิมุตฺต’’นฺติฯ อฏฺฐกถายญฺจ ‘‘ตญฺหิ ตทา สมุจฺเฉทวิมุตฺติยา วิมุตฺเตกเทเสน วิมุจฺจมานนฺติสฺส ลทฺธี’’ติ ทสฺสิโตวายมตฺโถฯ วิปฺปกตนิทฺเทเสติ วิมุจฺจนกิริยาย อปริโยสิตตานิทฺเทเสฯ ยํ สนฺธายาห ‘‘วิมุตฺตํ วิมุจฺจมานนฺติ วิปฺปกตภาเวน วุตฺตตฺตา’’ติฯ เตนาติ ปรวาทินาฯ วิมุจฺจ…เป.… วุตฺตํ วิมุจฺจมานสฺส วิมุตฺตภาวาภาวโต, วิมุตฺตเภเทน ปน ตถา วุตฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ สติ จ โทเส วิปฺปกตนิทฺเทเสติ อาเนตฺวา โยเชตพฺพํฯ เอกเทโส วิเสสนํ โหติ นิปฺปเทสวิมุตฺติยา อวิจฺฉินฺนโตฯ ผลจิตฺเตนาติ ปฐมผลจิตฺเตน อุปฺปนฺเนนฯ

วิมุจฺจมานกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อฏฺฐมกกถาวณฺณนา

[368] ปหีนา นาม ภเวยฺยุํ, น ปหิยฺยมานาติ อธิปฺปาโยฯ

อฏฺฐมกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อฏฺฐมกสฺส อินฺทฺริยกถาวณฺณนา

[371] โลกุตฺตรานํเยว สทฺธาทีนํ อินฺทฺริยภาโว, น โลกิยานนฺติ ปรวาทิโน อธิปฺปายวเสนาห ‘‘อปฺปฏิลทฺธินฺทฺริยตฺตา’’ติอาทิฯ ตตฺถ นิยฺยานิกานิ ภาเวนฺโตติ ยถา นิยฺยานิกา โหนฺติ, เอวํ อุปฺปาเทนฺโต พฺรูเหนฺโต วาฯ อินฺทฺริยภาวํ ปน ปตฺเตสุ เตสุ ปุน ภาวนากิจฺจํ นตฺถีติ ตสฺส อธิปฺปาโยติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘น ปน อินฺทฺริยานิ ภาเวนฺโต’’ติฯ

อฏฺฐมกสฺส อินฺทฺริยกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ทิพฺพจกฺขุกถาวณฺณนา

[373] วิสิโนติ วิเสเสน พนฺธติ วิสยีนํ อตฺตปฏิพนฺธํ กโรตีติ วิสโย, อารมฺมณํ , อนุภวติ เอเตนาติ อานุภาโว, สามตฺถิยํ, พลนฺติ อตฺโถ, โคจรกรณํ โคจโร, วิสเย อานุภาวโคจรา วิสย…เป.… จราติฯ เตหิ ยถา วิสิฏฺฐํ วิเสสํ โหติ, ตถา ปจฺจยภูเตน ฌานธมฺเมน อาหิตพลํ กตพลาธานํฯ วิสยคฺคหณญฺเจตฺถ อานุภาวโคจรกรณานํ ปวตฺติฏฺฐานทสฺสนํ ยตฺถสฺส เตหิ อุปตฺถทฺธตฺตา พลาธานํ ปากฏํ โหติฯ เตนาห ‘‘ยาทิเส วิสเย’’ติอาทิฯ พลาธานญฺจ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมโต มหคฺคตธมฺมวิเสสโต อุปฺปนฺเนหิ ปณีเตหิ จิตฺตชรูเปหิ วิเสสาปตฺติฯ ยํ นิสฺสาย ปราวุตฺตีติ เอเก วทนฺติฯ ปุริมํ มํสจกฺขุมตฺตเมวาติ ยถาวุตฺตพลาธานโต ปุริมํ มํสจกฺขุมตฺตเมวฯ วทนฺโต สงฺคหกาโรฯ วิสยคฺคหณํ ปาฬิยํ กตํฯ น วิสยวิเสสทสฺสนตฺถนฺติ น วิสยสฺส วิเสสทสฺสนตฺถํฯ ยโต อุภินฺนมฺปิ รูปายตนเมว วิสโยติ วิสยสฺส สทิสตํ อวิเสสํ อาห, สทิสสฺส วา วิเสสํ ทีเปตีติ โยชนาฯ