เมนู

1. ปรูปหารวณฺณนา

[307] วิกฺขมฺภิตราคาว อวิกฺขมฺภิตราคานํ อธิมานิกตาย อสมฺภวโตติ ยาว อธิมานิกํ, ตาว สมฺปชานา นิทฺทํ โอกฺกมนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘อธิมานิกาน’’นฺติ อิทํ ภูตปุพฺพคติยา วุตฺตนฺติ อาห ‘‘อธิมานิกปุพฺพา อธิปฺเปตา สิยุ’’นฺติฯ

[308] ยํ วิมติคาหการณํ วุจฺจมานํ, ตํ ‘‘หนฺท หี’’ติ ปรํ โชเตตีติ อธิปฺปาเยนาห ‘‘การณตฺเถติ ยุตฺต’’นฺติฯ วิมติคาหสฺส ปน นิจฺฉิตตํ ‘‘หนฺท หี’’ติ ปรํ โชเตตีติ วุตฺตํ ‘‘วจสายตฺเถ’’ติฯ

ปรูปหารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. วจีเภทกถาวณฺณนา

[326] โสติ ปฐมมคฺคฏฺโฐฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ‘‘วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ ‘ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’’นฺติ สุตฺตสฺส อตฺถํ อญฺญถา คเหตฺวา อุทยพฺพยานุปสฺสนานิสฺสนฺเทน มคฺคกฺขเณปิ ทุกฺขนฺติ วิปสฺสนา อุปฏฺฐาติ, ตสฺมา ‘‘โส ทุกฺขมิจฺเจว วาจํ ภาสตี’’ติ วทนฺติฯ

[328] อิจฺฉิเตติ ปรวาทินา สมฺปฏิจฺฉิเตฯ อาโรปิเตติ ยุตฺตินิทฺธารเณน ตสฺมิํ อตฺเถ ปติฏฺฐาปิเต ยุชฺชติ, วจีสมุฏฺฐาปนกฺขณโต ปน ปจฺฉา ตํ สทฺทํ สุณาตีติ อิจฺฉิเต น ยุชฺชติ โสตวิญฺญาณสฺส ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ ยสฺมา ปน อตฺตนา นิจฺฉาริตํ สทฺทํ อตฺตนาปิ สุณาติ, ตสฺมา โสตวิญฺญาณํ ‘‘เยน ตํ สทฺทํ สุณาตี’’ติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

[332] โลกุตฺตรมคฺคกฺขเณติ ปฐมชฺฌานิกสฺส ปฐมมคฺคสฺส ขเณฯ อภิภูสุตฺตาหรเณ อธิปฺปาโย วตฺตพฺโพติ เอเตน ตทาหรณสฺส อสมฺพนฺธตํ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘ตสฺมา อสาธก’’นฺติฯ

วจีเภทกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. จิตฺตฏฺฐิติกถาวณฺณนา

[335] เอวนฺติ ‘‘เอกจิตฺตํ ยาวตายุกํ ติฏฺฐตี’’ติ วุตฺตากาเรนฯ อญฺญตฺถาติ อรูปภวโต อญฺญสฺมิํฯ เอเตนาติ ‘‘เอกเมว จิตฺตํ อารุปฺเป ติฏฺฐติ , ยาวตายุกํ ติฏฺฐตี’’ติ เอวํวาทินา ทุติยาปิ อฑฺฒกถา ปสฺสิตพฺพา ปฐมกถาย จิรกาลาวฏฺฐานวจนสฺส อญฺญทตฺถุ ภาววิภาวนโตติ อธิปฺปาโยฯ ปุริมายาติ ‘‘ยาวตายุกํ ติฏฺฐตี’’ติ ปญฺหโต ปุริมายฯ ตตฺถ หิ ‘‘วสฺสสตํ ติฏฺฐตี’’ติ ปุจฺฉาย ‘‘อามนฺตา’’ติ อนุญฺญา กตา, ปจฺฉิมายํ ปน ‘‘มนุสฺสานํ เอกํ จิตฺตํ ยาวตายุกํ ติฏฺฐตี’’ติ ‘‘น เหวํ วตฺตพฺเพ’’ติ ปฏิกฺเขโป กโตฯ อวิโรโธ วิภาเวตพฺโพ, ยโต ตตฺเถว อนุญฺญา กตา, น ปจฺฉาติ อธิปฺปาโย วสฺสสตาทีติ จ อาทิ-สทฺเทน น เกวลํ ‘‘ทฺเว วสฺสสตานี’’ติ เอวมาทิเยว สงฺคหิตํ, อถ โข ‘‘เอกํ จิตฺตํ ทิวสํ ติฏฺฐตี’’ติ เอวมาทิปีติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘มุหุตฺตํ มุหุตฺตํ อุปฺปชฺชตีติ ปญฺโห สกวาทินา ปุจฺฉิโต วิย วุตฺโต’’ติ อิทํ วิจาเรตพฺพํฯ ‘‘มุหุตฺตํ มุหุตฺตํ อุปฺปชฺชตี’’ติ ปญฺโห ปรวาทิสฺสฯ ‘‘อุปฺปาทวยธมฺมิโน’’ติอาทิสุตฺตตฺถวเสน ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสาติ หิ วุตฺตํฯ

จิตฺตฏฺฐิติกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อนุปุพฺพาภิสมยกถาวณฺณนา

[339] ‘‘ตานิ วา จตฺตาริปิ ญาณานิ เอโก โสตาปตฺติมคฺโคเยวาติ ปฏิชานาตี’’ติ อิมํ สนฺธายาห ‘‘อถ วา’’ติอาทิฯ จตุนฺนํ ญาณานนฺติ ทุกฺเขญาณาทีนํ จตุนฺนํ ญาณานํฯ เอกมคฺคภาวโตติ โสตาปตฺติอาทิเอกมคฺคภาวโตฯ กเมน ปวตฺตมานานิปิ หิ ตานิ ญาณานิ ตํตํมคฺคกิจฺจสฺส สาธนโต เอโกเยว มคฺโค โหตีติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘เอกมคฺคสฺส…เป.… ปฏิชานาตี’’ติฯ

[344] ทสฺสเนติ มคฺคทสฺสเนฯ

[345] ธมฺมตฺถานํ เหตุผลภาวโต ธมฺมตฺถปฏิสมฺภิทานํ สิยา โสตาปตฺติผลเหตุตา, ตทภาวโต น อิตรปฏิสมฺภิทานนฺติ อาห ‘‘นิรุตฺติ…เป.… วิจาเรตพฺพ’’นฺติฯ สพฺพาสมฺปิ ปน ปฏิสมฺภิทานํ ปฐมผลสจฺฉิกิริยาเหตุตา วิจาเรตพฺพา มคฺคาธิคเมเนว ลทฺธพฺพตฺตา ผลานํ วิย, ตสฺมา ‘‘อฏฺฐหิ ญาเณหี’’ติ เอตฺถ นิกฺเขปกณฺเฑ อาคตนเยน ทุกฺขาทิญาณานํ ปุพฺพนฺตาทิญาณานญฺจ วเสน ‘‘อฏฺฐหิ ญาเณหี’’ติ ยุตฺตํ วิย ทิสฺสติฯ

อนุปุพฺพาภิสมยกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ