อถ มตํ, สุวณฺณกฏกาทีนํ ปริยายีปริยายภาวโต นายํ โทโสติฯ ยถา หิ กฏกปริยายนิโรเธน รุจกปริยายุปฺปาเทปิ ปริยายี ตเถว ติฏฺฐติ, เอวํ มนุสฺสปริยายนิโรเธ เทวปริยายุปฺปาเทปิ ปริยายี ชีวทฺรพฺยํ ติฏฺฐตีติ นิจฺจานิจฺจํ, ตถา สพฺพทฺรพฺยานีติฯ ตยิทํ อมฺพํ ปุฏฺฐสฺส ลพุชพฺยากรณํฯ ยํ สฺเวว นิจฺโจ อนิจฺโจติ วา วทนฺโต อญฺญตฺถ นิจฺจตํ อญฺญตฺถ อนิจฺจตํ ปฏิชานาติ, อถ ปริยายปริยายีนํ อนญฺญตา อิจฺฉิตา, เอวํ สติ ปริยาโยปิ นิจฺโจ สิยา ปริยายิโน อนญฺญตฺตา ปริยายสรูปํ วิย, ปริยายี วา อนิจฺโจ ปริยายโต อนญฺญตฺตา ปริยายสรูปํ วิยาติฯ อถ เนสํ อญฺญา อนญฺญตา, เอวญฺจ สติ วุตฺตโทสทฺวยานติวตฺติฯ อปิจ โกยํ ปริยาโย นาม, ยทิ สณฺฐานํ, สุวณฺโณ ตาว โหตุ, กถํ ชีวทฺรพฺเย อรูปิภาวโตฯ ยทิ ตสฺสปิ สณฺฐานวนฺตํ อิจฺฉิตํ, ตถา สติสฺส เอกสฺมิมฺปิ สตฺตสนฺตาเน พหุตา อาปชฺชติ สรูปตา จ สณฺฐานวนฺเตสุปิ ปีฬกาทีสุ ตถาทสฺสนโตฯ อถ ปวตฺติวิเสโส, เอวมฺปิ พหุตา ขณิกตา จ อาปชฺชติ, ตสฺมา ปริยายสรูปเมว ตาว ปติฏฺฐเปตพฺพํฯ

ยํ ปน วุตฺตํ ‘‘สุวณฺณํ กฏกาทิรูเปน ฐิต’’นฺติ, ตตฺถ สมฺปตฺติโยคโต วิญฺญายมาเนสุ วิสิฏฺเฐสุ รูปคนฺธรสโผฏฺฐพฺเพสุ กิํ เอกํ, อุทาหุ เตสํ สมุทาโย, ตพฺพินิมุตฺตํ วา ธมฺมนฺตรํ สุวณฺณนฺติ? ตตฺถ น ตาว รูปาทีสุ เอเกกํ สุวณฺณํ เตน สุวณฺณกิจฺจาสิทฺธิโต, นาปิ ตพฺพินิมุตฺตํ ธมฺมนฺตรํ ตาทิสสฺส อภาวโตฯ อถ สมุทาโย, ตํ ปน ปญฺญตฺติมตฺตนฺติ น ตสฺส นิจฺจตา, นาปิ อนิจฺจตา สมฺภวติฯ ยถา จ สุวณฺณสฺส, เอวํ กฏกสฺสปิ ปญฺญตฺติมตฺตตฺตาติฯ ตยิทํ นิทสฺสนํ ปรวาทิโน ชีวทฺรพฺยสฺสปิ ปญฺญตฺติมตฺตํ ตสฺเสว สาเธตีติ กุโต ตสฺส นิจฺจานิจฺจตาติ อลมติปฺปปญฺเจนฯ

เหวตฺถิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มหาวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยวคฺโค