เมนู

เจตสิเกสุ หิ เกจิ วิสยํ ปริจฺฉิชฺช คเหตุํ น สกฺโกนฺติ, เกจิ ปน ปริจฺเฉทมตฺเตเยว ติฏฺฐนฺติ, น วิญฺญาณํ วิย วิสยํ คณฺหนฺตีติ เย อาสงฺกิตพฺพา, เตสุ ตทภาวํ ทสฺเสนฺโต ‘‘น สญฺญา…เป.… วิชฺฌนวเสนา’’ติ อาหฯ

ปีติยา จ โสมนสฺสภาโว อาปชฺชตีติ อิทํ ปีติ จ โสมนสฺสญฺจ ปีติโสมนสฺสนฺติ ปีติโสมนสฺสานํ ตุลฺยโยคํ สนฺธาย วุตฺตํฯ โสมนสฺสสฺเสว ปน ‘‘อาชญฺญรโถ’’ติ วิย ปีติยุตฺตํ โสมนสฺสํ ปีติโสมนสฺสนฺติ ปธานภาโว อิจฺฉิโตติ น ปีติยา โสมนสฺสภาวปฺปตฺติฯ น หิ ปธาเน วิชฺชมาเน อปฺปธานํ อุปยุชฺชติ, ปีติคฺคหณญฺเจตฺถ ปีติยุตฺตสฺส โสมนสฺสสฺส เยภุยฺเยน ภาวโต ปริพฺยตฺตกิจฺจโต จ กตํ, น จ นิปฺปีติกโสมนสฺสสฺส อสงฺคโหฯ รุฬฺหีสทฺเทสุ กิริยาย อนจฺจนฺติกภาวโตฯ ปีติยา ปน อุปลกฺขณภาเวน อยมตฺโถ สุฏฺฐุ ยุชฺชตีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปีติอุปลกฺขิตํ วา’’ติอาทิฯ

ปวตฺตํ อุปาทินฺนกฺขนฺธํฯ จิรฏฺฐิติกํ โหตีติ เอเตน น เกวลํ อนุปาเลตพฺพธมฺมานํ ขณฏฺฐิติยาเยว, อถ โข ปพนฺธานุปจฺเฉทสฺสปิ ชีวิตํ การณนฺติ ทสฺเสติฯ อญฺญถา หิ อายุกฺขยมรณํ น ยุชฺเชยฺยาติฯ อวิเสเสนาติ การณวิเสสานเปกฺเขน ชีวิตินฺทฺริยตาสามญฺเญนฯ ยทิปิ อรูปาสญฺญภเวสุ รูปารูปธมฺมา นปฺปวตฺตนฺติ, เตหิ ปน ปุริมปจฺฉิมภเวสุ จริมปฐมธมฺมา สมานชาติเยน อพฺยวหิตตาย นิรนฺตราเยว นาม โหนฺตีติ ‘‘ยาว ปรินิพฺพานํ อวิจฺฉินฺนํ ปวตฺตตี’’ติ วุตฺตํฯ อนุปาลนาทิกสฺสาติ อนุปาลนปวตฺตนฏฺฐปนานิเยว วทติฯ ชีวมานวิเสสปฺปจฺจยภาวโตติ สหชาตานํ ชีวมานตาวิเสสสฺส ปจฺจยภาวโตฯ อินฺทฺริยพทฺธสฺส หิ มตรูปโต กมฺมชสฺส จ อุตุชาทิโต วิเสโส ชีวิตินฺทฺริยกโตติฯ

มคฺคงฺคราสิวณฺณนา

อวิปรีตนิยฺยานิกภาเวนาติ อิทํ สมฺมา-สทฺทสฺส ทิฏฺฐิ-อาทิสทฺทานญฺจ สมานาธิกรณตาวเสน ทิฏฺฐิอาทีนํ อวิเสสภูตสฺส นิยฺยานิกภาวสฺส สมฺมา-สทฺเทน วิเสสิตพฺพตฺตา วุตฺตํฯ อวิปรีตตฺโถ หิ สมฺมา-สทฺโท, น นิยฺยานิกตฺโถติฯ อวิปรีตนิยฺยานิกตฺโถ เอว วา สมฺมา-สทฺโทฯ อเนกตฺถา หิ นิปาตาติฯ เอวเมวาติ อวิปรีตนิยฺยานิกภาเวนฯ

พลราสิวณฺณนา

ปติสฺสโว วจนสมฺปฏิคฺคโหติ อธิปฺปาเยน ‘‘สปฺปติสฺสวํ ปติสฺสวภูตํ ตํสภาคญฺจ ยํ กิญฺจิ คารว’’นฺติ อาหฯ ตตฺถ ตตฺถ ปากฏภาเวนาติ อชฺฌตฺตภูเตสุ ชาติยาทีสุ พหิทฺธาภูเตสุ ภิกฺขุอาทีสุ หิโรตฺตปฺปานํ อนุรูปปจฺจเวกฺขณวเสน สสมฺภารปถวีอาทีสุ ปถวีธาตุอาทีนํ วิย วิภูตกิจฺจภาเวนาติ อตฺโถฯ

มูลราสิวณฺณนา

เอวญฺหิ อุปมาย สเมตีติ ยถา อสุจิมฺหิ ปติตปุริสสฺส สติปิ กาเยน อลฺลียเน ภาโว อนลฺลีโน, เอวํ อโลโภปิ อารมฺมณกรณวเสน คหิเตปิ อารมฺมเณ อลคฺคภาเวน อนลฺลีนภาโว อนลฺลีนากาโร เอว ปวตฺตติฯ เอวํสภาโว หิ โส ธมฺโมติฯ กิญฺจิ ทุสฺสีลฺยํ โทสสมุฏฺฐานํ สพฺพมฺปิ ทุสฺสีลฺยํ โทสูปนิสฺสยนฺติ ‘‘โทสสมุฏฺฐานตํ โทสูปนิสฺสยตญฺจา’’ติ วุตฺตํฯ เตน อโทโส โทสสฺเสว อุชุวิปจฺจนีโก, ตํมุเขน ทุสฺสีลฺยสฺสาติ ทสฺเสติฯ

ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเฐน…เป.… อาเสวนฏฺเฐน ภาวนาติ โย โส เอกตฺตุปคโต ปฐมชฺฌานาทิอปฺปนาจิตฺตุปฺปาโท อาสนฺนูปจาราหิตวิเสโส นีวรณาทิปริปนฺถวิสุทฺธิยา วิสุทฺโธ, ตทาวรณวิสยวิรเหน จ สมปฺปวตฺตอปฺปนาสมาธิสงฺขาตํ มชฺฌิมํ สมถนิมิตฺตํ ปฏิปนฺโน, เอวํ ปฏิปนฺนตฺตา เอว ตตฺถุปคมเนน ตตฺถ จ ปกฺขนฺโท, วิโสเธตพฺพสฺส วิกฺเขปสฺส กิเลสสํสคฺคสฺส จ อภาวโต วิโสธนสมาธานเอกตฺตุปฏฺฐานพฺยาปารวิรเหน วิสุทฺธิสมถปฏิปตฺติเอกตฺตุปฏฺฐานากาเร อชฺฌุเปกฺขนฺโต อภิพฺยตฺตรูปาย สหชาตตตฺรมชฺฌตฺตุเปกฺขาย กิจฺจวเสน อุเปกฺขานุพฺรูหิโต, ตสฺมิํเยว ชาตา สมาธิปญฺญาสงฺขาตา ยุคนทฺธธมฺมาฯ เต ยถา อญฺญํ อนติวตฺตมานา หุตฺวา ปวตฺตนฺติ, เอวํ ภาวนา พฺรูหนาฯ ตถา ยานิ ตตฺถ สทฺธาทีนิ อินฺทฺริยานิ นานากิเลเสหิ วิมุตฺตตฺตา วิมุตฺติรเสน เอกรสานิ หุตฺวา ปวตฺตานิฯ ยญฺจ ตตฺถ ตทุปคํ, เตสํ อนติวตฺตนเอกรสภาวานํ อนุจฺฉวิกํ วีริยํ วาหียติ ปวตฺตียติ, ยา จสฺส ตสฺมิํ ขเณ ปวตฺตา ปคุณพลวภาวาปตฺติสงฺขาตา อาเสวนาฯ สพฺเพสํ เอเตสํ อาการานํ ภาวนา อุปฺปาทนา วฑฺฒนา, อยํ ตตฺถ ชาตานํ…เป.… อาเสวนฏฺเฐน ภาวนา นามฯ