กมฺมปถสํสนฺทนกถาวณฺณนา

ตถาติ กมฺมปถปฺปตฺตานํฯ เกจีติ ธมฺมสิริตฺเถรํ สนฺธายาหฯ โส หิ กมฺมปถปฺปตฺตานเมว ทุสฺสีลฺยาทีนํ สุสีลฺยาทีนญฺจ กมฺมปเถหิ อตฺถโต นานตฺตาภาวทสฺสนํ, เตสํ วา ผสฺสทฺวาราทีหิ อวิโรธภาเวน ทีปนํ กมฺมปถสํสนฺทนนฺติ วทติฯ กมฺมปถตา นตฺถีติ เอเตน ยถาวุตฺตานํ อสํวรสํวรานํ เตสํ วาเท กมฺมปถสํสนฺทเน อสงฺคหิตตํ ทสฺเสติฯ เย ปน สงฺคหํ ลภนฺติ, เตสํ คหเณ ปโยชนาภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘ติวิธ…เป.… ทสฺสเนนา’’ติ วุตฺตํฯ เอวํ ปุริมปกฺเข สงฺเขปโต โทสํ วตฺวา ทุติยปกฺเขปิ วตฺตุํ ‘‘น จ ทุจฺจริตาน’’นฺติอาทิมาหฯ เตน เย ทุจฺจริตสุจริตอสํวรสํวรา อนุจรียนฺติ, เตสํ กายกมฺมาทิตา วิธียตีติ ทสฺเสติฯ ‘‘ปญฺจผสฺสทฺวารวเสน อุปฺปนฺโน อสํวโร อกุสลํ มโนกมฺมเมว โหตี’’ติอาทินา หิ วุตฺตนฺติฯ ยทิ จาติอาทินา อนวเสสปริยาทานาภาวมาหฯ อุปฺปตฺติ น วตฺตพฺพาติ กมฺมปถ…เป.… วทนฺเตหิ ‘‘มโนกมฺมํ ฉผสฺสทฺวารวเสน อุปฺปชฺชตี’’ติ น วตฺตพฺพนฺติ อตฺโถฯ อถ วา ยทิ กมฺมปถปฺปตฺตาเนว ทุสฺสีลฺยาทีนิ กายกมฺมาทินาเมหิ อฏฺฐกถายํ วุตฺตานีติ เอวํ วทนฺเตหิ อฏฺฐกถาจริเยหิ มโนกมฺมสฺส ฉผสฺสทฺวารวเสน อุปฺปตฺติ น วตฺตพฺพาติ อตฺโถฯ ตํตํกมฺมภาวสฺส วุตฺตตฺตาติ ‘‘ติวิธํ กายทุจฺจริตํ อกุสลํ กายกมฺมเมว โหตี’’ติอาทิํ (วิภ. 913) สนฺธายาหฯ

กมฺมนฺตรมฺปิ ตํทฺวาริกกมฺมเมว สิยาติ ปาณาติปาตาทิกสฺส วจีกมฺมาทิภาวมาสงฺกติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา เกสญฺจิ อสํวรานํ สํวรานญฺจ กมฺมปถตา นตฺถิ, กายทุจฺจริตาทีนญฺจ กมฺมปเถหิ นานตฺตาภาวทสฺสเนน ปโยชนํ นตฺถิ, น จ ทุจฺจริตาทีนํ ผสฺสทฺวารานํ วเสน อุปฺปตฺติ ทีปิตา, น จายํ วิธิ นิรวเสสสงฺคาหิกา, กมฺมานญฺจ สงฺกโร อาปชฺชติ, อฏฺฐกถายญฺจ ปุพฺพาปรวิโรโธ, ตสฺมาติ อตฺโถฯ สมานนามตา กายกมฺมาทิตาฯ สามญฺญนามาวิชหนํ กายกมฺมาทิภาวาวิชหนํฯ อุภเยสนฺติ กมฺมปถากมฺมปถานํฯ อุปฺปตฺติปริยายวจนาภาวโตติ เอเตน ผสฺสทฺวารอสํวรทฺวาราทีนํ ตํทฺวาริกกมฺมานญฺจ อตฺถโต นานตฺตาภาเวปิ ตถา ตถา ปวตฺตเทสนาวเสน เต วิจาริตาติ ทสฺเสติฯ ‘‘อกุสลํ กายกมฺมํ ปญฺจผสฺสทฺวารวเสน น อุปฺปชฺชตี’’ติอาทิโก ทุติยวินิจฺฉโยฯ

กาเย วาจาย จ…เป.… สิทฺธิโตติ เอเตน โจปนปฺปตฺตํ อกุสลํ มโนกมฺมํ โจปนํ อปฺปตฺตโต วิเสเสตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘กายวจีกมฺม’’นฺติ วุตฺตํ, น ปน กายวจีกมฺมภาวโตติ ทสฺเสติฯ เตน กายวจีคหณํ ยถาวุตฺตโจปนปฺปตฺตํ เอว วิภาเวตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ เตเนวาห – ‘‘โจปนปฺปตฺตํ อกุสลํ กายทฺวาเร วจีทฺวาเร จ มโนกมฺมํ โหตี’’ติฯ