ยทิ เอวํ เจตนาปิ ตตฺถ วตฺตพฺพา สิยาติ? สจฺจเมตํ, สา ปน ปาณาติปาตาทิกาติ ปากโฏ ตสฺสา กมฺมปถภาโวติ น วุตฺตํ สิยาฯ เจตนาย หิ ‘‘เจตนาหํ, ภิกฺขเว, กมฺมํ วทามิ,’’‘‘ติวิธา, ภิกฺขเว, กายสญฺเจตนา อกุสลํ กายกมฺม’’นฺติอาทิวจเนหิ กมฺมภาโว ทีปิโตฯ กมฺมํเยว จ สุคติทุคฺคตีนํ ตทุปฺปชฺชนสุขทุกฺขานญฺจ ปถภาเวน ปวตฺตํ กมฺมปโถติ วุจฺจตีติ ปากโฏ ตสฺสา กมฺมปถภาโวฯ อภิชฺฌาทีนํ ปน เจตนาสมีหนภาเวน สุจริตทุจฺจริตภาโว, เจตนาชนิตตํพนฺธติภาเวน สุคติทุคฺคติตทุปฺปชฺชนสุขทุกฺขานํ ปถภาโว จาติ น ตถา ปากโฏ กมฺมปถภาโวติ เต เอว กมฺมปถราสิภาเวน วุตฺตาฯ อตถาชาติยตฺตา วา เจตนา เตหิ สทฺธิํ น วุตฺตา สิยาฯ วิจาเรตฺวา คเหตพฺพํฯ

ปาณาติปาตาทีนํ อารมฺมณาเนว ตพฺพิรติอารมฺมณานีติ ปญฺจ สิกฺขาปทา ปริตฺตารมฺมณา เอวาติ วจเนน อทินฺนาทานาทีนํ สตฺตารมฺมณตาวจนสฺส วิโรธํ โจเทติฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘วีติกฺกมิตพฺพโตเยว หิ เวรมณี นาม โหตี’’ติฯ สยเมว ปริหริสฺสตีติ สิกฺขาปทวิภงฺเค ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนํ สนฺธาย วทติฯ ตตฺถ หิ ‘‘ยสฺมา สตฺโตติ สงฺขฺยํ คเต สงฺขาเรเยว อารมฺมณํ กโรติ, ตสฺมา ปริตฺตารมฺมณาติ วุจฺจนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ

ทุคฺคตตาทีนีติ อาทิ-สทฺเทน ‘‘อลทฺธาลาโภ ลทฺธวินาโส อิจฺฉิตานํ โภคานํ กิจฺฉปฏิลาโภ ราชาทีหิ สาธารณโภคตา ทุกฺขวิหาโร สาสงฺกวิหาโร’’ติ เอวมาทโย สงฺคหิตาฯ เกจิ ปน ‘‘ทิฏฺเฐว ธมฺเม โภคชานิอาทโย นิสฺสนฺทผล’’นฺติ วทนฺติฯ

กุสลกมฺมปถกถาวณฺณนา

ตาสญฺจ วิรตีนํ เจตนาสมฺปยุตฺตตฺตา เจตนาทฺวาเรน สุคติทุคฺคติตทุปฺปชฺชนสุขทุกฺขานํ ปถภาโว ยุตฺโตติ อธิปฺปาโยฯ