กมฺมกถาวณฺณนา

สมานกาลาปิ การณผลกิริยา ปุพฺพาปรกาลา วิย วตฺตุํ ยุตฺตาเยวฯ เสยฺยถาปิ ปฏิจฺจสมุปฺปาเท ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘อถ วา’’ติอาทิมาหฯ โจปนกิริยนฺติ วิญฺญตฺติทฺวยํ อาหฯ ตสฺสา หิ จิตฺตสมุฏฺฐานกายสทฺทวาจาหิ กายวจีวิญฺญตฺตีหิ เอว วา ปุริมปุริมาหิ ปวตฺเตตพฺพตฺตา ‘‘กายวาจาหิ โจปนกิริยํ กโรตี’’ติ วุตฺตํ ตพฺพิการานํ ภูตานํ ตถาปวตฺตนโตฯ อถ วา กายวาจาหีติ กายวจีวิญฺญตฺตีหิ ฯ โจปนกิริยนฺติ รูปกายสฺส ถมฺภนจลนกิริยํ อุปาทินฺนกฆฏฺฏนกิริยญฺจฯ เอสา หิ กิริยา ‘‘รูปกายํ ถมฺเภตุํ จาเลตุํ ปจฺจโย ภวิตุํ สมตฺโถ’’ติ, ‘‘อุปาทินฺนกฆฏฺฏนสฺส ปจฺจยภูโต’’ติ จ วุตฺตตฺตา กายวจีวิญฺญตฺตีหิ นิปฺผชฺชตีติฯ เอวญฺจ กตฺวา ‘‘โจปนกิริยานิสฺสยภูตา กายวาจา’’ติ, ‘‘กายาทีหิ กรณภูเตหิ โจปนาภิชฺฌาทิกิริยํ กโรนฺติ วาสิอาทีหิ วิย เฉทนาทิ’’นฺติ จ อิทมฺปิ วจนํ สมตฺถิตํ ภวติฯ น เกวลํ ธรมานตาว สพฺภาโว, อถ โข มคฺเคน อสมุจฺฉินฺนตาปีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อนิโรธิเตวา’’ติ อาหฯ อสมุจฺฉินฺนตา จ กายาทีนํ ตทุปนิสฺสยกิเลสาสมุจฺเฉเทเนวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘กายาทีหิ กรณภูเตหิ โจปนาภิชฺฌาทิกิริยํ กโรนฺตี’’ติ เอเตน โจปนาภิชฺฌาทิกิริยานิพฺพตฺติทฺวาเรน เจตนานิพฺพตฺติเยว วุตฺตาติ อิมินา อธิปฺปาเยน ‘‘เอวญฺจ…เป.… ยุชฺชนฺตี’’ติ อาหฯ เอวญฺจ กตฺวา กาเย สติ วาจาย สตีติอาทิวจนํ อนุโลมิตํ โหติฯ ยาย เจตนายาติ กรณนิทฺเทโส ปน กายาทีนํ โจปนาภิชฺฌาทิกิริยาย จ เจตนาเหตุกตฺตทสฺสนตฺถํ วุตฺโตติฯ

สภาวโต อุปการกโต มคฺเค สติ สพฺภาวโต จ โพชฺฌงฺคา มคฺเค อนฺโตคธาติ อาห ‘‘น จ น สกฺกา’’ติอาทิฯ

กมฺมปถํ อปฺปตฺตานมฺปิ ตํตํทฺวาเร สํสนฺทนนฺติ ยถา กมฺมปถํ ปตฺตานํ, เอวํ กมฺมปถํ อปฺปตฺตานมฺปิ สติปิ ทฺวารนฺตรุปฺปตฺติยํ ยถาสกํ ทฺวาเรเหว นามคฺคหณนฺติ วทนฺติ, เอวํ สติ อฏฺฐกถาย วิโรโธฯ ทุติยตฺถสฺส จ อภาโว สิยา, ตสฺมา ตํตํทฺวาเร สํสนฺทนนฺติ ยสฺมิํ ยสฺมิํ ทฺวาเร กมฺมปถํ อปฺปตฺตา อกุสลเจตนาทโย ปวตฺตา, ตาสํ เตน เตเนว ทฺวาเรน นามคฺคหณํฯ

ตํ ปน ตํตํทฺวารปกฺขิกภาวกรณโต ตตฺถ อวโรธนนฺติ วุตฺตํฯ ยถา หิ กมฺมปถํ ปตฺตา กายกมฺมาทิสงฺขาตา เจตนา ทฺวารนฺตเร อุปฺปนฺนาปิ กายกมฺมาทินามเมว ลภนฺติ, น เอวํ กมฺมปถํ อปฺปตฺตาฯ ตา ปน ยตฺถ ยตฺถ ทฺวาเร อุปฺปชฺชนฺติ, เตน เตเนว ทฺวาเรน กายทุจฺจริตํ วจีทุจฺจริตนฺติอาทินามํ ลภนฺติฯ เอวํ นามคฺคหณเมว หิ เตสํ ตํตํทฺวารปกฺขิกกรณํ วุตฺตํฯ เตเนว หิ อฏฺฐกถายํ ‘‘กิญฺจาปิ วจีทฺวาเร โจปนปฺปตฺตํ กมฺมปถํ, อปฺปตฺตตาย ปน กายกมฺมํ น โหติ, เกวลํ วจีทุจฺจริตํ นาม โหตี’’ติ วุตฺตํฯ

สติปิ ปาณาติปาตาทิเจตนาย วจีทฺวาราทีสุ ปวตฺติยํ ยถาวุตฺตเยภุยฺยตพฺพหุลวุตฺติยา กายกมฺมาทิภาวววตฺถาปนํ กายาทิกสฺส ตํตํทฺวารภาวววตฺถาปนญฺจ กมฺมทฺวาราเภทนํฯ ตญฺหิ กมฺมทฺวารานํ อสํกิณฺณภาเวน ปติฏฺฐาปนํฯ ยํ สนฺธาย ‘‘อาณตฺติสมุฏฺฐิเตสู’’ติ อฏฺฐกถายํ วกฺขติฯ เกจิ ปน ‘‘เอเกกสฺมิํ ทฺวาเร อเนเกสํ กมฺมานํ ปวตฺติทสฺสนมฺปิ ทฺวารสํสนฺทน’’นฺติ วทนฺติฯ ยถา ปวตฺโต พฺยาปาโท กมฺมปโถ โหติ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘อิเม สตฺตา หญฺญนฺตู’’ติ ปวตฺติ พฺยาปาทสฺส ทสฺสิตาฯ กายทฺวาริกเจตนาย สหการีการณภาวโต กายกมฺมโวหารลาภา, อภิชฺฌาทีนํ ปรสนฺตกสฺส อตฺตโน ปริณามนวเสน ‘‘อิเม สตฺตา หญฺญนฺตู’’ติอาทินา จ อปฺปวตฺตตฺตา มโนกมฺมโวหารวิรหา, อเจตนาสภาวโต วา ปาณาติปาตาทิวเสน อพฺโพหาริกา, ปาณาติปาตาทิภาเวน น วตฺตพฺพาติ อตฺโถฯ เอตฺถาติ อพฺโพหาริกภาเวฯ

ทสวิธา อิทฺธิ…เป.… ตพฺพา วิตฺถาเรนาติ อธิปฺปาโยฯ

เตนาธิปฺเปตนฺติ ‘‘อกุสลํ วจีกมฺมํ มโนทฺวาเร สมุฏฺฐาตี’’ติ วทนฺเตน อธิปฺเปตํฯ ‘‘น อุโปสถกฺขนฺธเก วุตฺต’’นฺติ กสฺมา วุตฺตํ, นนุ เตน อุโปสถกฺขนฺธกโต สุตฺตํ อาหฏนฺติ? กิญฺจาปิ อาหฏํ, ตตฺถ อวุตฺโตเยว ปน โส เตน วุตฺโตติ คหิโตติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตตฺถ อวุตฺตเมวา’’ติอาทิมาหฯ

‘‘สุคติทุคฺคตีสุ อุปปชฺชนํ สุกตทุกฺกฏกมฺมโต น โหติ, ขนฺธสิวาทีหิ ปน โหตีติ คเหตฺวา ‘นตฺถิ ทินฺน’นฺติอาทินา ปรามสนฺตสฺส วเสน ‘มิจฺฉาทิฏฺฐิ…เป.… ปริภณฺฑาทีนิ กโรตี’ติ วุตฺต’’นฺติ วทนฺติฯ

อภิชฺฌาทิปธานตฺตาติ เอเตน วิชฺชมาเนสุปิ พฺยาปาทาทีสุ ยทา กายวจีทฺวาเรสุ เจตนา พลวตี โหติ, น ตถา อิตเร, ตทา ปธานภาวโต เจตนา กายกมฺมํ วจีกมฺมนฺติ จ โวหารํ ลภติฯ โส โข ปนสฺสา ปธานภาโว ปาณาติปาตาทิสิทฺธิยา วิญฺญายติฯ ยทา ปน เตสุเยว ทฺวาเรสุ อภิชฺฌาทโย พลวนฺโต โหนฺติ, น ตถา เจตนา, ตทา ตตฺถ วิชฺชมานาปิ เจตนา อปธานภาวโต กายกมฺมํ วจีกมฺมนฺติ จ โวหารํ น ลภติฯ อภิชฺฌาทโย ปน ปธานภาวโต สติปิ กายงฺควาจงฺคโจปเน สเกน ววตฺถาเนน มโนกมฺมนฺเตฺวว วุจฺจนฺตีติ ทสฺเสติฯ เย ปน ‘‘ตีสุปิ ทฺวาเรสุ กมฺมปถภาเวน อปฺปตฺติยา ทฺวารตฺตเยปิ กมฺมปถปฺปตฺตมโนกมฺเมน สห ปวตฺติยา จ เจตนา เอตฺถ กมฺมนฺติ น วุจฺจตี’’ติ วทนฺติ, เตหิ อภิชฺฌาทีนํ ปธานสภาวํเยว สนฺธาย วุตฺตํ สิยาฯ อถ วา เจตนาย นิปฺปริยายกมฺมภาวโต ปริยายกมฺเม อนวโรเธตพฺพตฺตา ‘‘อพฺโพหาริกา’’ติ วุตฺตํฯ อตฺตโน สภาเวเนว ปน สา เอตฺถาปิ กมฺมนฺติ วุจฺจติฯ ยถาห ‘‘เจตนาหํ, ภิกฺขเว, กมฺมํ วทามี’’ติอาทิ (กถา. 539)ฯ อฏฺฐกถายญฺจ ‘‘ตสฺมิํ ทฺวาเร สิทฺธา เจตนา’’ติอาทินา เจตนาเยว ปธานํ กตฺวา วุตฺตํฯ เตเนวาห ‘‘สภาเวเนว สา มโนกมฺม’’นฺติอาทิฯ อถ วา กมฺมปถปฺปตฺตอภิชฺฌาทีหิ กายวจีทฺวาเร สหชาตา เจตนา กายวจีกมฺมวเสน อพฺโพหาริกา เจตนาสงฺขาตมโนกมฺมตฺตาติฯ ยทิ อภิชฺฌาทโย ปธานา, น เจตนา, เอวํ สติ อภิชฺฌาทโย เจตฺถ กมฺมํ, น เจตนา, อภิชฺฌาทิปกฺขิกา วา สา สิยาติ อนุโยคํ มนสิ กตฺวา อาห ‘‘ติวิธา, ภิกฺขเว’’ติอาทิฯ ‘‘เจตนาปิ…เป.… มโนทฺวาเร เอว สมุฏฺฐหนฺตี’’ติ อิทํ มโนทฺวาเร เจตนาย อภิชฺฌาทีหิ มโนกมฺมภาเว นิพฺพิเสสภาวทสฺสนนฺติ กตฺวา ‘‘เจตนา…เป.… อธิปฺปาโย’’ติ อาหฯ เจตนา เจตนากมฺมํ, อภิชฺฌาทโย เจตนาสมฺปยุตฺตกมฺมนฺติ เอตฺตกเมว หิ เอตฺถ วิเสโสติฯ เอตฺถ จ เจตนาย กายวจีกมฺมภาโว สิยาติ อาสงฺกาย อภาวโต มโนทฺวาเร อกุสลกายวจีกมฺมานํ อนุปฺปตฺติโต จ อพฺโพหาริกาติ น วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

วิรติวิสิฏฺฐาติ วิรติโต เจตนาย ปธานภาวมาหฯ ตตฺถ ‘‘ติวิธา, ภิกฺขเว, กายสญฺเจตนา’’ติอาทินา (กถา. 539) อาคมมฺหิ ‘‘ปาณาติปาตาทิปฏิปกฺขภูตา’’ติ ยุตฺติํ ทสฺเสติฯ

ยสฺมา จ ปฏฺฐาเน เจตนาว ‘‘กมฺมปจฺจโย’’ติ วุตฺตา, น วิรติ, อภิชฺฌาทโย วา, ตสฺมา นิปฺปริยาเยน กมฺมํ ‘‘เจตนา’’ติ อนภิชฺฌาทโย ‘‘เจตนาปกฺขิกา วา’’ติ วุตฺตาติ เวทิตพฺพํฯ อสงฺกรโต กมฺมทฺวารานิ ววตฺถเปนฺโต ‘‘รกฺขตี’’ติ, วิปริยาเยน ‘‘ภินฺทตี’’ติ วุตฺโตติ รกฺขณภินฺทนานิ อนาเสตฺวา นาเสตฺวา จ กถนนฺติ วุตฺตานีติฯ

กมฺมกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ตติโย วิกปฺโป ปฐมจตุตฺถวิญฺญาณทฺวาเรสุเยว ลพฺภติ, น อิตรตฺถ ‘‘โสตํ ฆาน’’นฺติอาทินา อวุตฺตตฺตา, อิตรถาปิ วา อวิภตฺติเก นิทฺเทเส ลพฺภติฯ ยโต สํวรวเสน ปาติโมกฺขสีลํ ปวตฺตติ, ตํ ทุสฺสีลฺยนฺติ อาห ‘‘ทุสฺสีลฺยํ ปาณาติปาตาทิเจตนา’’ติฯ อิตรา สํวรวินิมุตฺตา อภิชฺฌาโทมนสฺสยุตฺตา ตปฺปธานา วา อกุสลธมฺมา สติปฏิปกฺขา อกุสลา ธมฺมา ฯ อารมฺมเณ จิตฺตโวสฺสคฺควเสน ปวตฺโต อกุสลจิตฺตุปฺปาโท ปมาโทฯ วีริยปโนทนภาวโต ถินมิทฺธํ ‘‘โกสชฺช’’นฺติ วุตฺตํ, ถินมิทฺธปฺปธาโน วา จิตฺตุปฺปาโทฯ

อสุทฺธตาติ อเกวลตา อญฺเญน สมฺมิสฺสตาฯ ทฺวารญฺหิ ทฺวารนฺตริกกมฺมสฺส ทฺวารํ โหนฺตํ เตน มิสฺสิตํ วิย โหติฯ เตเนวาห ‘‘มุสาวาทาทิโนปิ กายทฺวาเร ปวตฺติสพฺภาวา’’ติฯ เกจิ ปน ‘‘อวิญฺเญยฺยมานนฺตรานํ ทฺวารนฺตรจิตฺตานํ อนฺตรนฺตรา อปฺปวตฺติโต สุทฺธนฺติ วุตฺต’’นฺติ วทนฺติ, ตํ อเนกสฺสปิ ชวนวารสฺส กายกมฺมาทิภาเวน ปพนฺธนวเสน ปวตฺติ อตฺถีติ กตฺวา วุตฺตํฯ อวิรุทฺธํ โหตีติ อกุสลกายกมฺมาทิภาเวน อวธาเรตฺวา อสํวรํ วตฺวา ปุน ตสฺเสว วาจาอสํวรทฺวาราทีสุ อุปฺปตฺติวจนํ กายทฺวารูปลกฺขิโต อสํวโร ทฺวารนฺตเร ปวตฺโตปิ กายทฺวาริโก เอวาติ เอวํ สํวณฺณนาย สติ น วิรุชฺฌตีติ อตฺโถฯ อิทานิ ตํ อวิรุชฺฌนาการํ ‘‘อสํวโร หี’’ติอาทินา วิภาเวติฯ สทฺวาเรติ อตฺตโน ทฺวาเรฯ อสํวโร ทฺวารนฺตเร อุปฺปชฺชมาโนปิ สทฺวารวเสน อุปฺปนฺโนติ วุจฺจตีติ เอเตน วาจาอสํวรทฺวาเร อุปฺปนฺโนปิ กายิโก อสํวโร โจปนกายอสํวรทฺวารวเสน อุปฺปนฺโนตฺเวว วุตฺโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอส นโย อิตรตฺถาปิฯ กมฺมํ อญฺญทฺวาเรติ กมฺมสฺส ทฺวารนฺตรจรณํ ปากฏนฺติ กตฺวา วุตฺตํฯ

เอวํ สตีติ โจปนสงฺขาเต กายอสํวรทฺวาเร อสํวโรติ เอตฺตเก เอว คหิเตฯ กมฺมปถภาวปฺปตฺตสฺเสว กมฺมภาโว อฏฺฐกถายํ วุตฺโตติ อาห ‘‘กมฺมปถภาวปฺปตฺตตาย วจีมโนกมฺม’’นฺติฯ เสสนฺติ ทฺวารนฺตรานุปลกฺขิตํฯ ตถา น วุจฺจตีติ กายกมฺมนฺติ น วุจฺจตีติ อตฺโถฯ ตตฺเถว วกฺขามาติ กมฺมปถสํสนฺทเน วกฺขามฯ ‘‘โส หิ กายทฺวาเร โจปนปฺปตฺโต อกุสลํ กายกมฺมํ โหตี’’ติอาทินา (ธ. ส. อฏฺฐ. กมฺมปถสํสนฺทนกถา) ‘‘โจปนกายอสํวรทฺวารวเสน อุปฺปนฺโน อกุสลํ กายกมฺมเมว โหตี’’ติอาทินา จ วจีกมฺมาทีนญฺจ กมฺมปถปฺปตฺตานํ อสํวรภูตานํ กายกมฺมาทิภาเว อาปนฺเน ‘‘จตุพฺพิธํ วจีทุจฺจริตํ อกุสลํ วจีกมฺมเมว โหตี’’ติอาทินา อปวาเทน นิวตฺติ ทฏฺฐพฺพาติ เอวํ วกฺขมานตํ สนฺธายาหฯ อนฺโตคธตา ทฏฺฐพฺพา ปจฺจยสนฺนิสฺสิตอาชีวปาริสุทฺธิสีลานํ ญาณวีริเยหิ สาเธตพฺพตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ

อกุสลกมฺมปถกถาวณฺณนา

สรเสน อตฺตโน สภาเวนฯ ยาย เจตนาย ปวตฺตมานสฺส ชีวิตินฺทฺริยสฺส ปจฺจยภูเตสุ มหาภูเตสุ อุปกฺกมกรณเหตุ ตํมหาภูตปจฺจยา อุปฺปชฺชนกมหาภูตา นุปฺปชฺชิสฺสนฺติ, สา ตาทิสปโยคสมุฏฺฐาปิกา เจตนา ปาณาติปาโต นามฯ ลทฺธุปกฺกมานิ หิ ภูตานิ น ปุริมภูตานิ วิย วิสทานีติ สมานชาติยานํ ภูตานํ การณํ น โหนฺตีติฯ เอกสฺสปิ ปโยคสฺส สหสา นิปฺผาทนวเสน กิจฺจสาธิกาย พหุกฺขตฺตุํ ปวตฺตชวเนหิ ลทฺธาเสวนาย จ สนฺนิฏฺฐาปกเจตนาย วเสน ปโยคสฺส มหนฺตภาโวฯ สติปิ กทาจิ ขุทฺทเก เจว มหนฺเต จ ปาเณ ปโยคสฺส สมภาเว มหนฺตํ หนนฺตสฺส เจตนา ติพฺพตรา อุปฺปชฺชตีติ วตฺถุสฺส มหนฺตภาโวติ ตทุภยํ เจตนาย พลวภาเวเนว โหตีติ อาห ‘‘ปโยค…เป.… ภาวโต’’ติฯ ยถาวุตฺตปจฺจยวิปริยาเยปีติ ปโยควตฺถุอาทิปจฺจยานํ อมหตฺเตปิฯ ตํตํปจฺจเยหีติ คุณวนฺตตาทิปจฺจเยหิฯ เอตฺถ จ หนฺตพฺพสฺส คุณวนฺตตาย มหาสาวชฺชตา วตฺถุมหนฺตตาย วิย ทฏฺฐพฺพาฯ กิเลสานํ อุปกฺกมานํ ทฺวินฺนญฺจ มุทุตาย ติพฺพตาย จ อปฺปสาวชฺชตา มหาสาวชฺชตา จ โยเชตพฺพาฯ ปาโณ ปาณสญฺญิตา วธกจิตฺตญฺจ ปุพฺพภาคสมฺภารา, อุปกฺกโม วธกเจตนาสมุฏฺฐาปิโต, ปญฺจสมฺภารวตี ปาณาติปาตเจตนาติ สา ปญฺจสมฺภารวินิมุตฺตา ทฏฺฐพฺพาฯ เอส นโย อทินฺนาทานาทีสุปิฯ

มนฺตปริชปฺปเนน ปรสฺส สนฺตกหรณํ วิชฺชามโย, วินา มนฺเตน ปรสนฺตกสฺส กายวจีปโยเคหิ อากฑฺฒนํ ตาทิสอิทฺธิโยเคน อิทฺธิมโย ปโยโคติ อทินฺนาทานสฺสปิ ฉ ปโยคา สาหตฺถิกาทโย เวทิตพฺพาฯ

อภิภวิตฺวา วีติกฺกมเน มิจฺฉาจาโร มหาสาวชฺโช, น ตถา อุภินฺนํ สมานจฺฉนฺทภาเวฯ ‘‘จตฺตาโร สมฺภาราติ วุตฺตตฺตา อภิภวิตฺวา วีติกฺกมเน สติปิ มคฺเคนมคฺคปฏิปตฺติอธิวาสเน ปุริมุปฺปนฺนเสวนาภิสนฺธิปโยคาภาวโต มิจฺฉาจาโร น โหติ อภิภุยฺยมานสฺสา’’ติ วทนฺติฯ เสวนจิตฺเต สติ ปโยคาภาโว น ปมาณํ อิตฺถิยา เสวนปฺปโยคสฺส เยภุยฺเยน อภาวโตฯ ปุริสสฺเสว หิ เยภุยฺเยน เสวนปฺปโยโค โหตีติ อิตฺถิยา ปุเรตรํ เสวนจิตฺตํ อุปฏฺฐาเปตฺวา นิปนฺนายปิ มิจฺฉาจาโร น สิยาติ อาปชฺชติ, ตสฺมา ปุริสสฺส วเสน อุกฺกํสโต จตฺตาโร สมฺภารา วุตฺตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ อญฺญถา อิตฺถิยา ปุริสกิจฺจกรณกาเล ปุริสสฺสปิ เสวนปฺปโยคาภาวโต มิจฺฉาจาโร น สิยาติฯ เกจิ ปน ‘‘อตฺตโน รุจิยา ปวตฺติตสฺส ตีณิ องฺคานิ, พลกฺกาเรน ปวตฺติตสฺส ตีณีติ สพฺพานิ อคฺคหิตคฺคหเณน จตฺตารี’’ติ วทนฺติ, วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ

ทุฏฺฐจิตฺตสฺส อมรณาธิปฺปายสฺส ผรุสกายวจีปโยคสมุฏฺฐาปิกา ผรุสเจตนา ผรุสวาจาฯ มรณาธิปฺปาเย ปน สติ อตฺถสิทฺธิตทภาเวสุ ปาณาติปาตา พฺยาปาทา จ โหนฺตีติฯ ยํ ปติ ผรุสวาจา ปยุชฺชติ, ตสฺส สมฺมุขาว สีสํ เอติฯ ‘‘ปรมฺมุเขปิ ผรุสวาจา โหตี’’ติ วทนฺติฯ

ยทิ เจตนาย สพฺพทา กมฺมปถภาวาภาวโต อนิยโต กมฺมปถภาโวติ กมฺมปถราสิมฺหิ อวจนํ, นนุ อภิชฺฌาทีนมฺปิ กมฺมปถํ อปฺปตฺตานํ อตฺถิตาย อนิยโต กมฺมปถภาโวติ เตสมฺปิ กมฺมปถราสิยํ อวจนํ อาปชฺชตีติ? นาปชฺชติ, กมฺมปถตาตํสภาคตาหิ เตสํ ตตฺถ วุตฺตตฺตาฯ